Wyniki badań potwierdziły, że rozmieszczenie pierwiastków w glebach zależy głównie od budowy geologicznej i klimatu. Anomalie antropogeniczne stwierdzono w obszarach eksploatacji złóż i wokół największych miast.
Grupa geochemików EuroGeoSurveys zakończyła realizację projektu GEMAS (Geochemical Mapping of Agricultural and Grazing Land Soil of Europe). Efektem prac jest zbiór porównywalnych danych o zawartości 60 pierwiastków w glebach użytków rolnych i trwałych użytków zielonych na obszarze Europy oraz ocena czynników determinujących ich biodostępność i toksyczność.
Na przełomie lutego i marca 2014 r. wyniki projektu będą opublikowane w formie dwutomowego atlasu „Chemistry of Europe’s Agricultural Soils”, który zostanie również udostępniony na stronie internetowej http://gemas.geolba.ac.at
W ramach projektu zbadano 4345 próbek gleb pobranych w regularnej siatce 1 próbka/2500 km2, na powierzchni 5,6 milionów km2 w 33 krajach europejskich.
Wyniki analiz wykazały, że rozmieszczenie pierwiastków w glebach użytków rolnych Europy jest ściśle związane z budową geologiczną i klimatem, mniejszy jest zaś wpływ czynników antropogenicznych (w tym rolnictwa) na ich chemizm. Podwyższona koncentracja pierwiastków jest najczęściej związana z obszarami występowania złóż surowców mineralnych.
Zawartość arsenu w glebach pól uprawnych Europy
Anomalie antropogeniczne niektórych metali (między innymi ołowiu i rtęci) występują w niewielkiej odległości od ich źródeł i najwyraźniej zaznaczają się wokół największych aglomeracji (Londynu, Paryża, Rotterdamu). Ocena analizy ryzyka, przeprowadzona dla wybranych metali, wskazuje na bardzo mały udział obszarów, w których ich koncentracja może stanowić zagrożenie toksykologiczne dla organizmów żywych.
Zawartość rtęci w glebach pól uprawnych Europy
Na niektórych obszarach Europy stwierdzono niepokojące niedobory zawartości kilku ważnych pierwiastków śladowych niezbędnych do prawidłowego rozwoju roślin, m.in. miedzi i selenu.
Zawartość potasu w glebach trwałych użytków zielonych Europy
Projekt zrealizowano przy współudziale ponad 65 organizacji z całego świata, a finansowanie zapewniły europejskie służby geologiczne oraz konsorcjum firm wydobywczych Eurometaux. Ze strony PIG-PIB w realizacji projektu uczestniczyli: Anna Pasieczna (koordynacja prac i interpretacja wyników), Aleksandra Dusza-Dobek, Paweł Kwecko, Przemysław Dobek, Joanna Szyborska-Kaszycka, Piotr Kaszycki i Tomasz Gliwicz (opróbowanie).
Informacje zgromadzone w bazie danych projektu GEMAS będą pomocne w opracowywaniu i wdrażaniu dyrektywy glebowej (Soil Protection Directive) Unii Europejskiej, a także wykorzystywane w naukach medycznych, rolniczych, w planowaniu przestrzennym, rozwoju przemysłu i ochronie środowiska w skali całego kontynentu. Wyniki projektu zostały szeroko zaprezentowane podczas Światowego Dnia Gleby, obchodzonego 5 grudnia 2013 r. w siedzibie komisji ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa(FAO)w Rzymie.
Warto dodać, że służby geologiczne krajów europejskich już od kilkunastu lat zajmują się wspólnym kartowaniem geochemicznym, dążąc do zbudowania jednolitej bazy danych, skupiającej informacje o stanie środowiska przyrodniczego wszystkich krajów Europy. W latach 1997–2006 w wyniku realizacji projektu FOREGS opracowały m.in. „Geochemical Atlas of Europe” (http://weppi.gtk.fi/publ/foregsatlas), zawierający podstawowe informacje o charakterystyce geochemicznej gleb, wód powierzchniowych i osadów strumieniowych na terenie całego kontynentu.
Tekst: Anna Pasieczna i Aleksandra Dusza-Dobek
