Już po raz drugi eksperci z całego kraju zebrali się w siedzibie NFOŚiGW, by omówić możliwości wdrożenia technologii geotermalnych i geotermicznych w Polsce. NFOŚiGW przeznaczył na projekty z tej dziedziny aż 700 mln złotych.
W dniu 2 czerwca 2016 r. w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej odbyło się seminarium Zasoby i możliwości techniczne dla rozwoju i wdrożeń technologii geotermalnych i geotermicznych w Polsce. Zostało ono zorganizowane w ramach kontynuacji spotkania roboczego z 17.05.2016 r. (patrz NFOŚiGW szykuje wsparcie dla polskiej geotermii) w celu podsumowania informacji o znanych zasobach, potencjale i możliwościach wykorzystania wód geotermalnych w naszym kraju. Potrzeba takiego podsumowania wiąże się z przygotowywanymi przez NFOŚiGW instrumentami na łączną kwotę 700 mln zł, które mają wspierać wykorzystanie tych zasobów poprzez budowę nowych oraz rozbudowę lub modernizację istniejących ciepłowni i elektrociepłowni geotermalnych.
Dzięki silnemu wsparciu ze strony Ministerstwa Środowiska i innych resortów będzie to możliwe w ramach programów priorytetowych NFOŚiGW „Poprawa jakości powietrza”, Część 1) Energetyczne wykorzystanie zasobów oraz „Geologia i górnictwo”, Część 1) Poznanie budowy geologicznej kraju oraz gospodarka zasobami złóż kopalin i wód podziemnych, oraz w ramach możliwości uzyskania dofinansowania Komisji Europejskiej z Programu LIFE+.
Nic dziwnego, że tematyka ta przyciągnęła blisko 100 przedstawicieli Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Energii, NCBiR i innych organów administracji państwowej, wielu WFOŚiGW, służb ochrony środowiska, samorządów i izb gospodarczych, specjalistów z PIG-PIB, AGH, WAT, Politechniki Wrocławskiej i innych ośrodków oraz firm wdrażających projekty geotermalne. Nie zabrakło także legendarnej postaci, jaką jest profesor Bohdan Żakiewicz (zobacz Bohdan M. Zakiewicz, moving on to the Nobel i film na YouTube Leżymy na bombie geotermalnej!). NFOŚiGW był reprezentowany przez przewodniczącego Rady Nadzorczej prof. Romana Niżnikowskiego, prezesa Zarządu NFOŚiGW dr inż. Kazimierza Kujdę, jego zastępców Romana Wójcika i Artura Szymona Michalskiego oraz liczną grupę ekspertów.
Uczestnicy spotkania. W pierwszym rzędzie zasiedli (od prawej): zastępca prezesa Zarządu NFOŚiGW Artur Szymon Michalski, przewodniczący Rady Nadzorczej NFOŚiGW prof. Roman Niżnikowski, prezes Zarządu NFOŚiGW Kazimierz Kujda, dalej jego zastępca Roman Wójcik i prof. Bohdan Żakiewicz
Obrady otworzył przewodniczący Rady Nadzorczej NFOŚiGW prof. Roman Niżnikowski, podkreślając, że w świetle dotychczas zebranych danych zasoby energii geotermalnej są bardzo istotne, a stąd problematyka ich optymalnego wykorzystania staje się wyjątkowo aktualna i perspektywiczna z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Przewodniczący Rady Nadzorczej NFOŚiGW prof. Roman Niżnikowski otwiera obrady
Seminarium poprowadził tradycyjnie Wojciech Stawiany, ekspert NFOŚiGW ds. komunikacji społecznej. Jako pierwsi zabrali głos eksperci PIG-PIB, prezentując Potencjał i perspektywy wykorzystania zasobów geotermalnych w Polsce: Wspieranie przez PIG-PIB rozwoju geotermii w Polsce. W słowie wstępnym p.o. dyrektor PIG-PIB prof. Andrzej Gąsiewicz zwięźle przedstawił znaczenie prowadzonych przez instytut banków danych dla przygotowania wszelkich opracowań z zakresu geotermii, które zostały zrealizowane dotychczas przez PIG-PIB oraz inne ośrodki naukowo-badawcze. Dotyczy to zwłaszcza całej serii atlasów geotermalnych opublikowanych dzięki wsparciu NFOŚiGW i Ministerstwa Środowiska, jak i innych opracowań, zwłaszcza z zakresu modelowania pola geotermicznego i oceny potencjału bilansu cieplnego oraz perspektywicznych struktur, które mogą mieć kluczowe znaczenie dla decyzji inwestycyjnych. Prof. A. Gąsiewicz podkreślił, że instytut jest gotów do kontynuacji współpracy z innymi wiodącymi ośrodkami w kraju i za granicą w celu uzyskania jak najbardziej wiarygodnej oceny potencjału i możliwości wykorzystania energii geotermalnej.
Dyrektor Państwowego Instytutu Geologicznego prof. Andrzej Gąsiewicz prezentuje perspektywy wykorzystania zasobów geotermalnych w Polsce
W dalszej części prezentacji eksperci PIG-PIB ocenili wyniki dotychczasowych prac rozpoznawczych i wdrożeniowych, omówili możliwości, jakie zapewniają bazy danych PIG-PIB dla wsparcia przyszłych prac, oraz przedstawili perspektywy oraz bariery rozwoju geotermii wysokotemperaturowej (dr Adam Wójcicki), średniotemperaturowej (dr Mariusz Socha) i niskotemperaturowej (mgr inż. Grzegorz Ryżyński). W podsumowaniu zastępca dyrektora PIG-PIB, dyrektor ds. służby geologicznej dr Edyta Majer podkreśliła, że powodzenie we wdrażaniu geotermii będzie zależeć od płynnej współpracy i wsparcia w trójkącie: resorty i agendy rządowe (zapewniające wsparcie finansowe i legislacyjne), świadomi inwestorzy (samorządowi i prywatni) oraz jednostki badawczo-rozwojowe ze swym doświadczeniem i know-how. Co istotne, wsparcie rozwoju geotermii powinno zaowocować wzbogaceniem banków danych i ich kompletności oraz wzrostem liczby instalacji i stąd coraz większym doświadczeniem, a w późniejszych latach istotną redukcją kosztów kolejnych inwestycji.
Następna prezentacja, Geotermia w samowystarczalności energetycznej Polski - technologie wytwarzania ciepła i energii elektrycznej, źródła finansowania, została przygotowana przez prof. Jacka Zimnego, członka Narodowej Rady Rozwoju przy prezydencie RP i przewodniczącego Polskiej Geotermalnej Asocjacji im. Profesora Juliana Sokołowskiego (PGA), oraz Sebastiana Bielika, jego doktoranta z AGH. Prezentację rozpoczął prof. J. Zimny od nakreślenia politycznego tła kwestii związanych z energią i energetyką, akcentując konieczność wypracowania polityki energetycznej, która uchroniłaby Polaków i polskie firmy przed nadmiernymi kosztami energii. W rozwinięciu hasła Energia dla rozwoju zaakcentował konieczność wsparcia zeroemisyjnych źródeł energii poprzez wykorzystanie polskiego potencjału geotermalnego, zwłaszcza w sytuacji, gdy koniecznością staje się odchodzenie od źródeł o wysokiej emisji CO2.
Przemawia prof. Jacek Zimny, członek Narodowej Rady Rozwoju przy prezydencie RP i przewodniczący Polskiej Geotermalnej Asocjacji im. Profesora Juliana Sokołowskiego
W podsumowaniu prof. J. Zimny podkreślił znaczenie geotermii dla samowystarczalności i bezpieczeństwa energetycznego Polski, a tym samym dla planu wicepremiera Mateusza Morawieckiego na rzecz odpowiedzialnego rozwoju. W przeciwieństwie do poprzedników, obecna ekipa rządowa stara się o stworzenie jak najbardziej korzystnych warunków do rozwoju geotermii i tu prof. J. Ziminy widzi ogromną rolę NFOŚiGW, jak i finansowania unijnego w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. Prezentację uzupełniły przykłady: projekt geotermalny Bochnia-Cikowice, instalacje binarne z Soda Lake w Newadzie, Big Island na Hawajach, Wendell-Amadee w Kalifornii i Fang w Tajlandii oraz rozwiązania wypracowane na szczeblu gminnym w Altheim (Austria).
Dr inż. Piotr Długosz, prezes Zarządu Geothermal Energy Resources z Krakowa, w prezentacji Energia geotermalna – niedocenione źródło energii odnawialnej przedstawił swe doświadczenia z kilkudziesięciu lat projektowania i realizacji inwestycji geotermalnych, włącznie z projektami w Toruniu i Kole. W nawiązaniu do tych doświadczeń podał szacunkowe koszty projektów geotermalnych i omówił profil ryzyka inwestycyjnego oraz bariery dla rozwoju geotermii w Polsce. Według przytoczonych przez dr. Długosza szacunków Polska jest krajem bardzo bogatym w zasoby energii geotermalnej, np. zasoby dostępne na Niżu Polskim są równoważne 1,85 mld ton ropy naftowej. Podkreślił, że Polska posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę ciepłowniczą, z sieciami o łącznej długości rzędu 20 tys. km, które mogą i powinny być wykorzystane do współpracy z budowanymi i modernizowanymi ciepłowniami geotermalnymi.
Temat zasobów i możliwości technicznych rozwoju i wdrożeń technologii geotermalnych i geotermicznych w Polsce kontynuował dr inż. Andrzej P. Sikora, prezes Zarządu Instytutu Studiów Energetycznych w Warszawie, wykładowca na Wydziale Wiertnictwa Nafty i Gazu AGH, w prezentacji o prowokującym do dyskusji tytule Co musi się zmienić, aby był to Game Changer? Przedstawił w niej informacje o technikach i urządzeniach wiertniczych oraz porównanie barier i modeli przy próbach wykorzystania krajowego potencjału geotermii i gazu z łupków. Szczególną uwagę wzbudziły jego porównania, co dałoby przekierowanie choć części z 3,2 mld zł wydanych dotychczas na poszukiwania gazu z łupków na geotermię. Jego zdaniem Polska posiada znaczący potencjał i zasoby energii geotermalnej, wielokrotnie przekraczające potrzeby energetyczne kraju, a stąd konieczne jest wypracowanie strategii, włącznie ze stabilną i długofalową polityką energetyczną oraz kompleksowymi rozwiązaniami dla węgla, jak i podkreślanym przez poprzednich prelegentów wsparciu prawnym i finansowym w tym zakresie.
W programie seminarium nie mogło zabraknąć informacji, jakie wsparcie dla programu geotermii przygotowuje NFOŚiGW. Perspektywy dofinansowania ze środków NFOŚiGW badań środowiskowych związanych z rozpoznawaniem możliwości wykorzystania zasobów geotermalnych w Polsce wyczerpująco omówiła Beata Kuś, kierownik Wydziału Górnictwa i Geologii w Departamencie Ochrony Ziemi. Jak podała: NFOŚiGW będzie dofinansowywał przedsięwzięcia prowadzące do rozpoznania możliwości wykorzystania zasobów geotermalnych, tj. wód termalnych oraz energii cieplnej suchych skał. Alokacja programu wynosi 200 mln zł, beneficjentami mogą być podmioty uprawnione do realizacji przedsięwzięć z zakresu rozpoznawania możliwości wykorzystania zasobów geotermalnych,, zgodnie z zapisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Formą finansowania będzie dotacja – dla samorządów w wysokości 100% kosztów kwalifikowanych, dla innych beneficjentów do 50–70% kosztów kwalifikowanych w zależności od wielkości przedsiębiorstwa składającego wniosek. Nabór wniosków będzie realizowany w sposób ciągły.
Beata Kuś, kierownik Wydziału Górnictwa i Geologii w Departamencie Ochrony Ziemi NFOŚiGW, przedstawia dane na temat wsparcia, jakie fundusz szykuje dla programu geotermii, obok prowadzący seminarium Wojciech Stawiany, ekspert NFOŚiGW ds. komunikacji społecznej
Z kolei Agnieszka Karwat, p.o. kierownik Zespołu ds. OZE w Departamencie Energii i Innowacji, przedstawiła Energetyczne wykorzystanie zasobów geotermalnych – nowe możliwości dofinansowania ze środków NFOŚiGW. Główne przesłanie jej wystąpienia to: NFOŚiGW będzie dofinansowywał przedsięwzięcia budowy nowych lub rozbudowy istniejących ciepłowni i elektrociepłowni geotermalnych, modernizacji lub rozbudowy źródeł energii o ciepłownię lub elektrociepłownię geotermalną oraz wykonanie lub rekonstrukcję otworu, z zastrzeżeniem, że nie kwalifikuje się on do wykonania otworu badawczego. Alokacja programu wynosi 500 mln zł (zwrotne środki finansowania), beneficjentami mogą być przedsiębiorcy. Formą finansowania będzie pożyczka, bez możliwości umorzenia (do 75% kosztów kwalifikowanych) lub inwestycja kapitałowa NFOŚiGW (do 15 lat, do 49% udziałów, do 85 % kosztów kwalifikowanych). Nabór wniosków będzie realizowany w sposób ciągły.
Dalsze możliwości wsparcia ze strony NFOŚiGW przedstawił Radosław Domagała z Wydziału Współpracy Międzynarodowej i Programu LIFE+. Do roku 2020 dla projektów geotermalnych można bowiem uzyskać dofinansowanie w ramach Programu LIFE+, do którego wnioski należy składać bezpośrednio w odpowiedniej komórce Komisji Europejskiej.
W ożywionej dyskusji wzięli udział przedstawiciele administracji rządowej, nauki i praktyki, samorządowcy oraz pracownicy NFOŚiGW. Uczestnicy dyskusji dość zgodnie podkreślali znaczenie geotermii dla polityki energetycznej kraju i celowość przyspieszenia jej wykorzystania. Niemniej dało się łatwo zauważyć różnice pomiędzy mapami wartości gęstości strumienia cieplnego ziemi, temperatur w poszczególnych basenach, a w efekcie szacunkami zasobów wód geotermalnych i potencjału, jakie przedstawiano w poszczególnych prezentacjach. Biorąc pod uwagę kluczowe znaczenie tych czynników dla prawidłowej oceny ryzyka inwestycyjnego w dyskusji podniesiono potrzebę weryfikacji informacji i interpretacji, zwłaszcza tych prezentowanych przez PIG-PIB i AGH. PIG-PIB zasygnalizował gotowość wzięcia udziału w takim wspólnym projekcie, w ramach którego jak najbardziej celowe będzie zweryfikowanie wyników pomiarów temperatur w otworach wywierconych dziesiątki lat temu, jak i ich ekstrapolacji na podstawie bardziej wiarygodnych danych o maksymalnych temperaturach, jakim były poddane skały w ich historii, określanych na potrzeby poszukiwań nafty i gazu.
Głos w dyskusji zabiera zastępca dyrektora PIG-PIB, dyrektor ds. państwowej służby geologicznej Edyta Majer
W toku dalszej dyskusji powrócono do tematu celowości przeprowadzenia przeglądu lokalizacji wierceń wykonanych w ciągu ostatnich pięciu czy sześciu dziesięcioleci i stanu zachowania otworów pod kątem oceny ich ewentualnej przydatności do realizacji nowych projektów geotermalnych. Wskazano również na, jak dotąd, niezadowalający stan wiedzy o geotermii i korzyściach z niej płynących i zaapelowano o podjęcie konkretnych działań na rzecz popularyzacji tych kwestii w społeczeństwie, co spotkało się z życzliwą reakcją przedstawicieli funduszu.
Tekst: Wojciech Brochwicz-Lewiński i Małgorzata Przychodzka
Zdjęcia: Krzysztof Kuczek, dzięki uprzejmości NFOŚiGW
Opracowano na podstawie artykułu NFOŚiGW przeznaczy 700 mln złotych na projekty geotermalne, opublikowanego na stronie internetowej NFOŚiGW. Na stronie funduszu są także do pobrania (w formacie pdf) wszystkie prezentacje z seminarium.
