Kto chce zobaczyć największy w Polsce głaz narzutowy granitu rapakiwi, powinien się udać do Wólki Kamiennej k. Siedlec. Dopiero co otwarto tam interesującą ekspozycję głazów, opracowaną pod merytorycznym patronatem Państwowego Instytutu Geologicznego.
W niedzielę 25 września 2016 r. w Wólce Kamiennej k. Siedlec otwarto lapidarium głazów narzutowych. Honorowe miejsce zajmuje w nim mniejszy brat największego w Polsce głazu narzutowego granitu rapakiwi. Podlaski król narzutniaków, przeszło 100-tonowy olbrzym, znajduje się około 400 metrów na południe od lapidarium. Tak jak reszta „kamiennego rodzeństwa” prezentowanego na wystawie został on przywleczony do Wólki z Wysp Alandzkich podczas stadiału warty zlodowacenia odry - jakieś 140 tysięcy lat temu. Ponad rok temu mieszkańcy Wólki Kamiennej i okolic założyli stowarzyszenie RAPAKIWI, by wypromować ten wyjątkowy obiekt geoturystyczny, wkrótce po tym zrodziła się myśl o utworzeniu lapidarium.
Fragment ekspozycji w Wólce Kamiennej - granit rapakiwi
Dziś w Wólce Kamiennej można obejrzeć ponad 30 głazów. Są to imponujące okazy najciekawszych typów skał narzutowych występujących na Południowym Podlasiu. Reprezentują one trzy główne grupy genetyczne skał: magmowe, metamorficzne i osadowe. Znalazły się wśród nich ciekawe eratyki przewodnie, tzn. skały o dokładnie zlokalizowanej, jedynej znanej współcześnie wychodni, na podstawie której można jednoznacznie określić źródło ich pochodzenia.
Gnejs oczkowy
Należy do nich m.in. największy w kolekcji – 12-tonowy okaz granitu Vehmaa z południowo-zachodniej Finlandii, czy też wyjątkowo licznie występujące w tym rejonie głazy granitu rapakiwi. Najliczniejszą grupę stanowią jednak gnejsy (w tym gnejs oczkowy) i migmatyty, które mają rozległe wychodnie w całej Skandynawii. Część okazów przecinają żyły pegmatytowe. Są też graniaki o ostrych krawędziach, wyrzeźbione na przedpolu lądolodu wskutek uderzeń ziaren piasku niesionego przez wiatr.
Odświętnie udekorowany 12-tonowy głaz granitu Vehmaa z południowo-zachodniej Finlandii
Pod koniec lat 60. XX w. w okolicach Wólki Kamiennej poszukiwano złóż ropy naftowej. Wykonano wówczas głęboki otwór wiertniczy (1422,10 m). Wiercenie zakończono w paleoproterozoicznych, czarnych amfibolitach pochodzących sprzed około 2 miliardów lat. W tym czasie na Ziemi żyły tylko bakterie i dopiero zaczynała się wykształcać tlenowa atmosfera. Zrządzeniem losu, udało się sprowadzić do lapidarium dwa duże głazy amfibolitów (ok. 6 ton każdy), najprawdopodobniej zbliżonego wieku. Jednak nie pochodzą one z wiercenia, lecz jak i wszystkie inne głazy, zostały przywleczone do Polski przez lodowiec z odległej Skandynawii.
Dwa 6-tonowe głazy amfibolitu
Oprócz głazów narzutowych w kolekcji znajduje się także kilkudziesięciokilogramowa bryła rudy darniowej – kopaliny, która popchnęła do przodu ludzką cywilizację, umożliwiając zamianę narzędzi wykonanych z brązu na żelazne.
Ekspozycja została opracowana pod merytorycznym patronatem Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego i medialnym patronatem Przeglądu Geologicznego. Geolodzy opracowali tablicę przedstawiającą budowę geologiczną regionu i 20 tablic informacyjnych poświęconych głazom. W Przeglądzie Geologicznym (63 (12/2): 1435) został opublikowany artykuł o największym w Polsce głazie granitu rapakiwi.
Lokalizacja lapidarium
Lapidarium w Wólce Kamiennej jest doskonałym uzupełnieniem programu szkolnego - w bardzo przystępny sposób dostarcza podstawowych informacji o erozji i transporcie lodowcowym oraz głównych typach petrograficznych skał. Mamy nadzieję, że będzie ono pełnić ważną funkcję edukacyjną i turystyczną. Zachęcamy do odwiedzenia ekspozycji. Wólka Kamienna leży na trasie Warszawa–Terespol, przy drodze krajowej nr 2.
Tekst: Dariusz Gałązka i Ewa Włodarczyk
Zdjęcia: Stowarzyszenie RAPAKIWI
