Kolejnym starym drukiem jest Thesaurus subterraneus, ducatus Brunsvigii, id est: Braunschweig mit seinen interirrdischen Schaetzen und Seltenheiten der Natur (Skarbiec podziemny - przewodnik brunszwicki) Franza Ernsta Brückmanna, lekarza medycyny Akademii Cesarskiej, opublikowany w Brunszwiku w roku 1728 r., w drukarni Johanna Christopha Meissnera.
Karta tytułowa Thesaurus subterraneus, ducatus Brunsvigii...
Dzieło to - studium badawcze środowiska mineralogicznego okolic Brunszwiku - w owym czasie nie było wyjątkowe, gdyż u schyłku XVII wieku tego typu lokalne prace zaczęły wychodzić spod niemieckich pras drukarskich w dużej liczbie. Thesaurus… zasługuje jednak na specjalną uwagę z powodu intrygującego wiersza otwierającego tom.
Wiersz napisany przez Alberta Rittera, zarządcę gimnazjum w Infeld i miłośnika minerałów, obrazuje budzące się zainteresowanie problemami ekonomicznymi, a szczególnie pojęciem bogactwa naturalnego. Utwór zaczyna się następująco: „Śmiertelni często marnotrawią swe dobra; dopóki nie zdecydują się co gromadzić, w bogactwach znajdują ubóstwo”. Ritter metaforycznie odwołuje się do zjawisk pospolitych w lokalnych mineralogiach; twierdzi, że wiele społeczeństw jest opętanych posiadanymi bogactwami, dopóki nie zostaną one zapomniane lub uznane za bezwartościowe. Można tego uniknąć, jeśli rozpozna się ich prawdziwy charakter.
W swoim wierszu autor wylicza różne drogi poszukiwań bogactwa, np. za pomocą alchemii, górnictwa i handlu, a następnie porzuca te wątki uznając je za problematyczne i nieokreślone. W opozycji do popularnych barokowych i renesansowych trybów poszukiwania bogactw Ritter dowodzi, że opis Brückmanna dotyczący zasobów naturalnych jest daleki od prostoty i pewny: „Czynisz daleko lepiej i bardziej roztropnie, najbardziej doświadczony człowieku, kiedy odkrywasz śmiertelnikom te skarby, które są prawdziwe i dobroczynne, stałe, które są prawdziwe i dobroczynne dopóki nie doprowadzą nas do poznania Boga”.
Egzemplarz Thesaurusa... znajdujący się w zbiorach Biblioteki Geologicznej wydrukowano na papierze czerpanym. Zawiera on drzeworytowe ozdobniki, miedziorytowe ilustracje oraz zaopatrzony jest w indeksy autorów cytowanych i rzeczowy oraz w spis treści. Na wyklejce znajdują się nieczytelne zapiski sporządzone ołówkiem oraz kwadratowa pieczęć o treści „Bücherei der Bergschule zu Waldenburg in Schlesien Verzeichnis Nr IV b. b. 1”.
Blok książki składa się z 80 kart i 26 kart tablic z miedziorytami oraz z wyklejek. Wymiary kart: 20,4 x 16,0 cm, grubość bloku – 1,2 cm. Charakterystyczna jest oryginalna oprawa papierowa z tekturowymi okładkami, częściowo oderwana od bloku z brakującym fragmentem papierowego grzbietu. Grzbiety składek uległy uszkodzeniom mechanicznym i przetarciom, a konstrukcja szycia jest zniszczona prawdopodobnie przez żerujące owady. Okładki są zabrudzone; przy krawędziach papier jest poprzecierany i osłabiony. Karty księgi są zabrudzone, zżółknięte, zawierają liczne przebarwienia oraz ciemne plamy.
Joanna Kacprzak
Państwowy Instytut Geologiczny
