Historia Biblioteki

Historia


HISTORIA

 

KALENDARIUM 1919-2010

1919
Powstanie Biblioteki i początki jej działalności w Pałacu Staszica na Krakowskim Przedmieściu

1921
Nawiązanie przez Bibliotekę współpracy z innymi pokrewnymi instytucjami w kraju i za granicą (wymiana stała się najpoważniejszym źródłem powiększania księgozbioru Biblioteki)

1922
Rozpoczęcie wydawania rocznika Bibliografia Geologiczna Polski

1930
Przeniesienie Biblioteki do nowego gmachu przy ul. Rakowieckiej 4

1939

Przejęcie Instytutu Geologicznego przez przedstawicieli niemieckiego zakładu geologicznego z Berlina. Wywiezienie części zbiorów (dubletów) do Niemiec.
Księgozbiór Biblioteki obejmował około 35 000 woluminów, w tym wiele unikatowych zbiorów specjalnych z dziedziny geografii i geologii. Najcenniejsze wydawnictwa udało się ukryć przed okupantem.

1940-1943

Powiększanie zbiorów Biblioteki przez niemieckie kierownictwo Instytutu (dr R. Brinkmann, profesor geologii z Uniwersytetu w Hamburgu)

Pomoc pracowników Biblioteki polskiemu podziemiu

1944

Doszczętne spalenie zbiorów bibliotecznych w czasie powstania warszawskiego podczas pożaru gmachu Instytutu

1945

Tworzenie Biblioteki od podstaw – poszukiwanie zbiorów (dary, wymiana)

1947

Zakończenie odbudowy pomieszczeń Biblioteki

1949

Skompletowanie księgozbioru, który liczył około 27 000 woluminów dzieł, broszur i czasopism

1950-1954

Utworzenie Działowego Ośrodka Dokumentacji Naukowo-Technicznej przy Państwowym Instytucie Geologicznym, który obejmował 3 sekcje: Bibliotekę, Sekcję Bibliograficzną i Sekcję Wydawnictw

1955

Znaczna poprawa warunków lokalowych – Biblioteka uzyskała pomieszczenia na magazyn (120 tys. woluminów), czytelnię oraz 4 pokoje

1956

Rozpoczęcie wydawania Biuletynu Nabytków Biblioteki Instytutu Geologicznego

1962

Przekształcenie Działowego Ośrodka Dokumentacji Naukowo-Technicznej w Branżowy Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej, który sprawował nadzór i opiekę merytoryczną nad 5 ośrodkami w oddziałach zamiejscowych Instytutu oraz nad 11 ośrodkami zakładowymi przedsiębiorstw geologicznych podległych Centralnemu Urzędowi Geologii.

Współpraca z Centralnym Instytutem Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej (CIINTE)

Wydanie pierwszego numeru miesięcznika Przegląd dokumentacyjny geologii (wychodził do grudnia 1969)

1971

Ukazanie się pierwszego numeru miesięcznika Informacja Bibliograficzna Geologia, Ekonomika i Technika Prac Geologicznych (1971-1977)

1972

Rozpoczęcie wydawania kwartalnika Geologia za granicą (wyd. w latach 1972-1975 i 1977-1987) oraz Biuletynu Informacyjnego Geologia, Geofizyka, Ekonomika i Technika Prac Geologicznych (1972-1988)

1977

Przekształcenie BOINTE w Dziedzinowy Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej

Rozpoczęcie współpracy z francuską bazą danych bibliograficznych PASCAL-GEODE (1977-1994)

1979

Zmiana nazwy z DOINTE na COINTE – Centralny Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej

1983/1984

Nawiązanie współpracy z systemem bibliograficznym GEOINFORM (kraje RWPG) – do 1989 r.

1985

Podpisanie umowy z Ars Polona na prowadzenie sprzedaży publikacji Instytutu Geologicznego za granicą, co umożliwiło zdobycie środków dewizowych na zakup nowych książek.

1989

Wstrzymanie działalności wydawniczej Ośrodka; kontynuowano tylko wydawanie Bibliografii Geologicznej Polski

Rozpoczęcie komputeryzacji COINTE - podjęcie prac nad budową komputerowego systemu wyszukiwawczo-wydawniczego; zakupienie dwóch komputerów

Zamknięcie tradycyjnego katalogu kartkowego

1990

Wdrożenie programu CDS/ISIS, założenie baz danych: bibliografia, katalog książek, katalog czasopism, wypożyczenia, wymiana

1991

Wydrukowanie pierwszego rocznika Bibliografii Geologicznej Polski za rok 1989, opracowanego z wykorzystaniem komputera

1992

Zlikwidowanie Ośrodka COINTE; powrót Biblioteki Geologicznej do zadań podstawowych oraz związanej z nimi informacji bibliograficznej

1995

Nawiązanie współpracy z American Geological Institute, prowadzącym międzynarodowy system bibliograficzny GeoRef

1996

Uruchomienie w Państwowym Instytucie Geologicznym sieci Internet – informacje o zbiorach Biblioteki Geologicznej zaczęły być dostępne na całym świecie

Rozpoczęcie opracowywania w Bibliotece wykazu publikacji naukowych pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego

Nawiązanie współpracy z firmą IPS (International Publishing Service) w zakresie kompleksowego importu książek naukowych.

1998-1999

Porządkowanie zbiorów bibliotecznych w magazynie rdzeni PIG w Leszczach k. Kłodawy

2000

Zorganizowanie dla pracowników Instytutu, ze szczególnym uwzględnieniem pracowników Bibliotek Oddziałowych, Warsztatów Bibliotecznych 2000, których celem było zapoznanie uczestników z nowoczesnymi metodami uzyskiwania informacji naukowej i wykorzystania specjalistycznych oprogramowań komputerowych.

2001

Zakupienie licencji dostępu do elektronicznej wersji baz czasopism firmy EBSCO w ramach programu EIFL DIRECT (Electronics Information for Libraries)

2003

Zakupienie systemu rejestracji i udostępniania Bibliografii w Internecie – EXPERTUS

2005

Wymiana sprzętu komputerowego z myślą o zakupieniu licencji na nowy program ALEPH

2006

Zakup i wdrożenie nowego systemu bibliotecznego ALEPH

Szkolenia pracowników Biblioteki w zakresie formatu MARC 21 oraz w zakresie wprowadzania danych do systemu ALEPH

Włączenie Biblioteki, na mocy decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, do ogólnokrajowej sieci bibliotecznej

2007

Wydano drukiem ostatni rocznik Bibliografii Geologicznej Polski za rok 2005.
Od 2006 r. Bibliografia jest opracowywana tylko jako baza danych w systemie ALEPH.

2008

Podłączenie Bibliotek Oddziałowych do systemu ALEPH i rozpoczęcie budowy wspólnej bazy katalogowej

II Warsztaty Biblioteczne dla pracowników Bibliotek Oddziałowych, poświęcone katalogowaniu zbiorów w formacie MARC 21

2009

Państwowy Instytut Geologiczny włączył się do konsorcjów zapewniających dostęp do książek i czasopism elektronicznych wydawnictw Elsevier i Springer

Utworzono bazę „Czasopisma online", posadowioną na stronie internetowej PIG, zawierającą linki do 726 czasopism, która umożliwia dostęp do pełnych tekstów artykułów

Szkolenie dla pracowników PIG w zakresie wykorzystania czasopism i książek online, posadowionych na platformach ICMu, SpringerLink i Science Direct

2010

Generalny remont pomieszczeń, w których znajduje się czytelnia Biblioteki Geologicznej

Powstanie nowej strony internetowej Instytutu i Biblioteki Geologicznej


KIEROWNICY BIBLIOTEKI
PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO
W LATACH 1919-2014

Regina Danysz-Fleszarowa (1919-1944)

Cecylia Wardęska (1945-1955)

Stanisława Bórska (1954-1970)

Franciszek Ekiert (1971-1975)

Andrzej Ber (1975-1976)

Antoni Leszczyk (1977-1979)

Stanisława Janina Dębicka (1979-1996)

Wiesław Michał Zapolski (1996-2004)

Joanna Kacprzak (2005-2014)

Barbara Napieraj 

Małgorzata Grabowska

 

Opracowanie: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.


Białe kruki

  BIAŁE KRUKI



Biblioteka Geologiczna funkcjonuje od początku działalności Państwowego Instytutu Geologicznego, czyli od 1919 roku. Do dziś, wraz z sześcioma bibliotekami oddziałowymi, zgromadziła jeden z największych w Polsce zbiór publikacji geologicznych, liczący ok. 240000 woluminów książek i wydawnictw ciągłych.

W gromadzonym przez ponad dziewięćdziesiąt lat księgozbiorze, obok wielu interesujących publikacji dziewiętnastowiecznych, znajdują się także prawdziwe "białe kruki", stanowiące najcenniejszą część zasobów. Najstarszym z nich jest tom wydany w Bazylei w roku 1657, zawierający prace Georga Agricoli.


Georg Agricola portret
Żywot i dzieła Georga Agricoli      

Georg Agricola (prawdziwe nazwisko Georg Bauer) uważany jest za ojca geologii, niekiedy za ojca mineralogii. Jego działalność otworzyła drogę systematycznym badaniom Ziemi - skał, minerałów i skamielin. Stworzył podwaliny górnictwa, geologii surowcowej, metalurgii, mineralogii, geologii strukturalnej i paleontologii.

Agricola urodził się w skromnej rodzinie 24 marca 1494 r. w Glauchau (Saksonia). W latach 1514-1518 studiował filologię i filozofię klasyczną na Uniwersytecie w Lipsku i zgodnie z obyczajem tamtych czasów przyjął łacińską formę nazwiska. Po zakończeniu kariery nauczycielskiej w szkole w Zwickau, w której w latach 1514-1518 uczył łaciny i greki, powrócił do Lipska aby podjąć studia medyczne, lecz zastał uniwersytet lipski pogrążony w chaosie, spowodowanym sporami teologicznymi. Jako katolik od urodzenia przeniósł się w roku 1523 w bardziej przyjazne strony – do Włoch. Tam zaczął studiować medycynę, nauki przyrodnicze i filozofię w Padwie i Bolonii, kończąc swą formalną edukację studiami klinicznymi w Wenecji.

Przez dwa lata pracował w oficynie wydawniczej Aldine Press, głównie przygotowując edycję medycznych dzieł Galena, opublikowanych w 1525 r. Przy realizacji tego zadania współpracował z Johnem Clementem, który był sekretarzem Tomasza Morusa kiedy powstawała Utopia. We Włoszech poznał także i zaprzyjaźnił się z Erazmem z Rotterdamu, który zachęcił go do napisania i później wydania wielu dzieł (Erazm z Rotterdamu napisał wstęp do pierwszej pracy Agricoli – mineralogicznej rozprawy pt. Bermannus).

Po ukończeniu studiów w 1526 r. powrócił do Saksonii i rozpoczął praktykę lekarską. Nigdy nie był entuzjastą zawodu medyka i wiele czasu poświęcał studiom nad górnictwem oraz geologią. W latach 1527-1533 był lekarzem miejskim w Joachimstahl (Jachimów, Czechy), w tym czasie ważnym ośrodku górniczym, szczególnie w zakresie wydobycia srebra.

W 1533 r. przeniósł się do Chemnitz, ważnego ośrodka przemysłu górniczego, w którym pozostał do końca życia. W roku 1546 książę Maurycy, elektor Saksonii mianował go burmistrzem Chemnitz.
Agricola nie tylko kontynuował karierę lekarską i studia geologiczne – angażowany był przez księcia Saksonii na różne urzędy publiczne i misje dyplomatyczne, m. in. był emisariuszem protestanckiego władcy Maury cego w zagadkowych negocjacjach z cesarzem rzymsko-niemieckim Karolem V.

Religijne wojny tamtych czasów gwałtownie wpłynęły na dotychczasowe poczucie tolerancji Agricoli, tak powszechne w germańskich państwach protestanckich, tolerancji z której często korzystał. W przeciwieństwie do roli jaką odgrywał w dyplomacji, polityką interesował się jednak w ograniczonym zakresie. Jego młodzieńcze Przemówienie tureckie z 1529 r.; wezwanie rzymsko-niemieckiego cesarza Ferdynanda I do podjęcia wojny przeciwko Turkom, było patriotycznym hymnem na cześć Niemiec nawołującym do politycznej i religijnej jedności. Wywarło ono duże wrażenie na społeczeństwie i było często przedrukowywane.

Geologiczne prace Agricoli oparte są na badaniach i obserwacjach nie tylko skał i minerałów, ale także wszystkich aspektów technik górniczych i rozwiązań praktycznych tego okresu. Najważniejszym jego dziełem (preludium do niego był Bermannus) jest De re metallica… wydane po śmierci autora w 1556 r., uznawane przez dwa wieki za „biblię górnictwa”. W pracy tej autor śledzi m. in. historyczne wzmianki o metalach oraz szacuje zasoby i rozmieszczenie starożytnych miejsc wydobycia kruszców, a także omawia modele własności oraz regulacje prawne odnośnie kopalń saksońskich, włącznie ze szczegółami dotyczącymi zarządzania ich codzienną pracą. Chociaż skoncentrował się na górnictwie i metalurgii nie pominął także zagadnień związanych z geologią skupisk kruszcu, pomiarami, budową kopalń, wypompowywaniem wody oraz wentylacją. Dużą część dzieła Agricola poświęcił zastosowaniu siły wody; ponadto opisał oznaczanie kruszców, metody ich wzbogacania przed wytopem, a także sposoby wytopu i oczyszczania niektórych metali. Pracę zakończył omówieniem produkcji szkła oraz różnorodnych środków chemicznych używanych w procesie oczyszczania.

W kolejnym dziele pt. De natura fossilium, zadedykowanym elektorowi saksońskiemu Maurycemu, Agricola podaje klasyfikację minerałów (zwanych wtedy skamielinami) zgodnie z ich formami geometrycznymi, np. kule, stożki, blaszki itp. Autor prawdopodobnie jako pierwszy odróżnił substancje proste od złożonych. Ponieważ w czasach Agricoli wiedza chemiczna prawie nie istniała, podobnie jak prawidłowa analiza chemiczna (inna niż analiza kruszców za pomocą ognia), zaproponowana przez niego klasyfikacja rud była z konieczności powierzchowna. Dzieło to można uznać za jego największy wkład w paleontologię; odnosi się nie tylko do tego co dziś nazywamy skamielinami: opisuje wszystkie rodzaje minerałów, klejnoty, nawet kamienie żółciowe oraz dodatkowo to, co dziś uznaje się za skamieliny. De natura fossilium zsyntetyzowało dorobek antycznych uczonych greckich i rzymskich dotyczący minerałów i objęło wykaz setek nazwisk autorów, których prace Agricola omawiał. Autor nie obawiał się jednak wyrażenia krytyki pod ich adresem, jeśli jakieś stwierdzenia nie pokrywały się z jego doświadczeniami.

W kilku innych dziełach, przede wszystkim w De natura forum quae effluunt ex terra i De ortu et causis subterraneorum (pierwszej książce z zakresu geologii fizycznej wydanej także w 1546 r.) Agricola opisał własne teorie pochodzenia skupisk żyłowych kruszców. Ponadto szczegółowo omówił działanie erozyjne rzek w procesie modelowania gór oraz wyjaśnił zjawiska trzęsień Ziemi i wybuchów wulkanów, jako spowodowane podziemnymi wyziewami i gazami ogrzewanymi wewnętrznym ciepłem ziemskim.

Wśród prac opublikowanych w będącym w posiadaniu Biblioteki Geologicznej woluminie znajdują się: De re metallica libri XII quibus officia, instrumenta, machinae, ac omnia denique ad metallicam spectantia, non modo luculentissime describuntur [...] (O właściwościach metali ksiąg 12…, s. 1-477), De animantibus subterraneis liber ab authore recognitus (Księga stworzeń podziemnych, rozpoznanych przez autora, s. 480-492), De ortu et causis subterraneorum liber I-V (O pochodzeniu rzeczy podziemnych, cz. 1-5, s. 492-528), De natura eorum quae effluent ex terra liber I-IV (O substancjach, które wypływają z Ziemi, cz. 1-4, s. 533-566), De natura fossilium lib. I-X (O własnościach skamielin, cz. 1-10, s. 569-664), De veteribus et novis metallis lib. I-II (O metalach starych i nowych, cz. 1-2, s. 667-678), Bermannus, sive de re metallica (s. 682-701) oraz Georgius Fabricius in libros metallicos Georgii Agricolae philosophi praestantissimi. Ponadto w tomie znajduje się kilka listów z lat 1545-1550 adresowanych m. in. do Georga Fabriciusa, Wolfganga Meureo i elektora Saksonii Maurycego oraz liczne spisy pomocnicze, np. wykazy nazwisk autorów cytowanych, nazwisk osób, których dzieła omówił w swoich pracach itp.

Druk sporządzono na papierze czerpanym i opatrzono licznymi ilustracjami drzeworytowymi, a następnie oprawiono w półskórek z tekturowymi okładzinami. Skórzane elementy oprawy wytłoczono „na ślepo” bogatymi ornamentami roślinnymi. Pozostałe partie okładzin oklejono ozdobnym papierem marmurkowym. Na przedniej wyklejce i karcie tytułowej znajdują się notatki sporządzone ołówkiem i atramentem. Wymiary kart wynoszą 32,2 x 20 cm, grubość bloku – ok. 5,5 cm, natomiast wymiary oprawy wynoszą 33 x 22 cm. Ze względu na zły stan zachowania obiekt kwalifikuje się do przeprowadzenia pełnej konserwacji bloku i oprawy.

 

Franz Ernst Bruckmann portret Franza Ernsta Brückmanna rozprawa mineralogiczna

Kolejnym starym drukiem jest Thesaurus subterraneus, ducatus Brunsvigii, id est: Braunschweig mit seinen interirrdischen Schaetzen und Seltenheiten der Natur (Skarbiec podziemny - przewodnik brunszwicki) Franza Ernsta Brückmanna, lekarza medycyny Akademii Cesarskiej, opublikowany w Brunszwiku w roku 1728 r., w drukarni Johanna Christopha Meissnera.

Dzieło to - studium badawcze środowiska mineralogicznego okolic Brunszwiku - w owym czasie nie było wyjątkowe, gdyż u schyłku XVII wieku tego typu lokalne prace zaczęły wychodzić spod niemieckich pras drukarskich w dużej liczbie. Thesaurus… zasługuje jednak na specjalną uwagę z powodu intrygującego wiersza otwierającego tom.

Wiersz napisany przez Alberta Rittera, zarządcę gimnazjum w Infeld i miłośnika minerałów, obrazuje budzące się zainteresowanie problemami ekonomicznymi, a szczególnie pojęciem bogactwa naturalnego. Utwór zaczyna się następująco: „Śmiertelni często marnotrawią swe dobra; dopóki nie zdecydują się co gromadzić, w bogactwach znajdują ubóstwo”. Ritter metaforycznie odwołuje się do zjawisk pospolitych w lokalnych mineralogiach; twierdzi, że wiele społeczeństw jest opętanych posiadanymi bogactwami, dopóki nie zostaną one zapomniane lub uznane za bezwartościowe. Można tego uniknąć, jeśli rozpozna się ich prawdziwy charakter. W swoim wierszu autor wylicza różne drogi poszukiwań bogactwa, np. za pomocą alchemii, górnictwa i handlu, a następnie porzuca te wątki uznając je za problematyczne i nieokreślone. W opozycji do popularnych barokowych i renesansowych trybów poszukiwania bogactw Ritter dowodzi, że opis Brückmanna dotyczący zasobów naturalnych jest daleki od prostoty i pewny: „Czynisz daleko lepiej i bardziej roztropnie, najbardziej doświadczony człowieku, kiedy odkrywasz śmiertelnikom te skarby, które są prawdziwe i dobroczynne, stałe, które są prawdziwe i dobroczynne dopóki nie  doprowadzą nas do poznania Boga”.

Egzemplarz Thesaurusa... znajdujący się w zbiorach Biblioteki Geologicznej wydrukowano na papierze czerpanym. Zawiera on drzeworytowe ozdobniki, miedziorytowe ilustracje oraz zaopatrzony jest w indeksy autorów cytowanych i rzeczowy oraz w spis treści. Na wyklejce znajdują się nieczytelne zapiski sporządzone ołówkiem oraz kwadratowa pieczęć o treści „Bücherei der Bergschule zu Waldenburg in Schlesien Verzeichnis Nr IV b. b. 1”.

Blok książki składa się z 80 kart i 26 kart tablic z miedziorytami oraz z wyklejek. Wymiary kart: 20,4 x 16,0 cm, grubość bloku – 1,2 cm. Charakterystyczna jest oryginalna oprawa papierowa z tekturowymi okładkami, częściowo oderwana od bloku z brakującym fragmentem papierowego grzbietu. Grzbiety składek uległy uszkodzeniom mechanicznym i przetarciom, a konstrukcja szycia jest zniszczona prawdopodobnie przez żerujące owady. Okładki są zabrudzone; przy krawędziach papier jest poprzecierany i osłabiony. Karty księgi są zabrudzone, zżółknięte, zawierają liczne przebarwienia oraz ciemne plamy. Druk kwalifikuje się do przeprowadzenia pełnej konserwacji.


Borch Michał Jan portretMichał Jan Borch - ojciec geochemii

Zasłużonym polskim naukowcem mieszkającym i działającym na obszarze Inflant Polskich był hrabia Michał Jan Borch (1753-1811). Ważnym dorobkiem w jego działalności naukowej jest teoretyczne uogólnienie poglądów na procesy geochemiczne zachodzące w skorupie ziemskiej.
M. J. Borch uznawany jest za twórcę podstaw nowej gałęzi geochemii - geobiochemii, odkrył bowiem rośliny, wskaźniki złóż pewnych minerałów. Oprócz dzieł naukowych i literackich Borch pozostawił pałac w Warklanach, projektu architekta Mazottiego, piękny park, bogate zbiory mineralogiczne oraz bibliotekę, która niestety uległa rozproszeniu. Również w Warszawie przy ul. Miodowej zachował się pałac Borchów, w którym obecnie mieści się rezydencja Prymasa Polski.

Niezwykle interesujące są wyniki badań M. J. Borcha prowadzone w dziedzinie mineralogii, które dopiero kilkadziesiąt lat później pojawiły się w nauce dzięki angielskiemu geologowi Charlesowi Lyellowi. Dotyczą one sił przyrody działających wolno i stopniowo, w sposób niemal niewidoczny, a które na przestrzeni czasu mogą prowadzić do przeobrażeń bardziej doniosłych aniżeli siły gwałtowne.

Prace naukowe M. J. Borcha tworzą kilka odrębnych grup. Do najwcześniejszych należą dzieła przyrodnicze, związane z jego podróżą do Włoch, w których opisał budowę geologiczną Sycylii i Piemontu, m. in.: Mineralogie sicilienne (Mineralogia sycylijska, wydana w 1780 r.), Lettres sur la Sicile… (Listy z Sycylii, wydane w 1782 r.) oraz znajdująca się w zbiorach Biblioteki Geologicznej Lythologie sicilienne ou connaisance de la nature des pierres de la Sicile…, opublikowana w Rzymie w 1778.

Litologia sycylijska… wydana jest na papierze czerpanym i oprawiona współcześnie w półpłótno. Ogólnie obiekt zachowany jest dobrze. Ze względu na niezidentyfikowane żółte plamy na początkowych i końcowych kartach należałoby przeprowadzić jego dezynfekcję. Ponadto wskazana byłaby także wymiana oprawy na skórzaną, odpowiadającą charakterowi starego druku. 

                                 Karta tytułowa “Vorstellung einiger merkwurdigen Versteinerungen mit kurzen Anmerkungen versehe”                 

Casimir Christoph Schmidel i jego Opis pewnej skamieliny

Innym ciekawym starym drukiem, który można podziwiać w zasobach Biblioteki Geologicznej, jest Vorstellung einiger merkwurdigen Versteinerungen mit kurzen Anmerkungen versehe (Opis pewnej osobliwej skamieliny opatrzony krótkimi uwagami), Casimira Christopha Schmidla, opublikowany w Norymberdze w 1780 r.

Dzieło wydrukowano na papierze czerpanym. Oryginalna oprawa nie zachowała się. Dzieło zaopatrzone jest w tekturowe okładki oklejone ozdobnym papierem klajstrowym oraz wyklejki i karty ochronne wykonane z papieru pakowego. Blok składa się z 21 kart oraz 12 kart tablic z ilustracjami. Jego wymiary – 26,5 x 21,0 cm, grubość – 1 cm. Stan obiektu ogólnie jest zadowalający, niemniej jednak ze względów profilaktycznych zalecane jest przeprowadzenie dezynfekcji, natomiast ze względów estetycznych – wymiana papierowej oprawy na okładziny skórzane, odpowiadające charakterowi starego druku. Ponadto niezbędne jest przeprowadzenie konserwacji kart początkowych i końcowych, a także wykonanie nowych wyklejek i kart ochronnych.

 

Podróż do Polski Johanna Philipa von Carosiego

Biblioteka dysponuje edycją lipską dzieła Johanna Philipa von Carosiego Reisen durch verschiedene polnische Provinzen, mineralischen und andern Inhalts (Podróż przez rozmaite prowincje polskie, zasobne w minerały i inne bogactwa). Wydana ona została w 1781 r.przez Johanna Gottloba Immanuela Breitkopfa.

Rycina z “Reisen durch verschiedene polnische Provinzen, mineralischen und andern Inhalts” Johanna Philipa von Carosiego przedstawiająca Górę Zamkową w Chęcinach z Kamieniołomem Zachodnim

Na rycinie ujęto Górę Zamkową w Chęcinach z Kamieniołomem Zachodnim na pierwszym planie.

Druk opisujący złoża surowców mineralnych okolic Kielc i Krakowa wykonano na papierze czerpanym; zachował się naturalny czerp przy dwóch krawędziach kart (dolnej i bocznej). W późniejszym okresie oprawiony został w półpłótno. Wyklejki wykonano z niebieskiego papieru. Na blok składa się 136 kart oraz 6 kart miedziorytowych tablic. Jego wymiary – 22,0 x 13, 5 cm, grubość – 2,5 cm.Stan zachowania księgi można uznać za dość dobry. Karty są lekko zabrudzone, a przy ich krawędziach widoczne są przedarcia i uszkodzenia papieru. Druk należy poddać dezynfekcji oraz wymienić oprawę na skórzaną, bardziej adekwatną do jego charakteru. Karty wymagają oczyszczenia oraz (w zależności od wyniku pomiarów pH) odkwaszenia.

 

Karta tytułowa “Mineralogisch-geographische und andere vermischte Nachrichten von den Altaischen Gebuergen Russisch Kayserlichen Antheils”H. M. Renovantza Mineralogisch-geographische und andere vermischte Nachrichten von den Altaischen Gebuergen Russisch Kayserlichen Antheils

Innym cennym drukiem jest H. M. Renovanza Mineralogisch-geographische und andere vermischte Nachrichten von den Altaischen Gebuergen Russisch Kayserlichen Antheils wydany w Revalu (dziś Tallin, Estonia) w 1788 r.

Dzieło to wydrukowano na papierze czerpanym; blok składa się ze 146 kart oraz 2 kart tablic. Jego wymiary wynoszą 25,3 x 21,0 cm, a grubość – 2,2 cm. Niestety, nie zachowały się oryginalne okładziny – oprawiony jest współcześnie w półpłótno.

Na karcie tytułowej znajduje się okrągła pieczęć ze splecionymi literami RB (KB ?), w środku zaś fioletowa pieczątka o treści „Leonard Janczewski”, liczne czerwone podkreślenia, zapiski ołówkiem i symbole pierwiastków chemicznych na marginesach. Stary druk w przeszłości uległ zawilgoceniu, czego skutkiem jest infekcja mikrobiologiczna. Na kartach widoczne są ślady przebarwień i naloty pleśni, w miejscach tych papier jest osłabiony i bibulasty. Księga wymaga przeprowadzenia badań mikrobiologicznych, dezynfekcji, pełnej konserwacji oraz wymiany oprawy na skórzaną, odpowiednią dla starego druku.

 

Meierotto Johan H. L. portretRozważania H. L. Meierotta nad powstaniem krajów nadbałtyckich

W 1790 r. wydano w Berlinie Gedanken über die Entstehung der Baltischen Laender (Rozważania nad powstaniem krajów nadbałtyckich) Johanna H. L. Meierotta.

 Jeden z egzemplarzy nakładu trafił do Biblioteki Geologicznej – jest to druk na papierze czerpanym w oryginalnej półpłóciennej oprawie z tekturowymi okładkami. Na karcie tytułowej znajdują się zapiski atramentowe: „1911.1534; E. Kurtz; N5537; Lr (?) Raihender (?)” oraz okrągła, skasowana pieczęć „Aus der Stadtbibliothek Stettin”. Blok składa się z 31 kart o wymiarach 15,6 x 9,3 cm, a jego grubość wynosi 0,8 cm. Ogólnie księga zachowana jest dobrze, należy jedynie powierzchniowo oczyścić karty oraz zbadać pH papieru. Od wyniku pomiaru uzależnione jest odkwaszenie druku.

Strona tytułowa czasopisma "Bergmannisches Journal"
"Bergmannisches Journal"

Antwortschreiben an den Herrn Bergrath und Professor Widenmann in Stuttgardt, über den Basalt… (Odpowiedź Pana Bergratha i prof. Widenmanna ze Sztutgartu na temat bazaltu…) jest artykułem opublikowanym w czasopiśmie „Bergmannisches Journal“, wydanym we wrześniu 1793 r.

Ten stary druk, wydany podobnie jak poprzednie na papierze czerpanym, oprawiono wraz z dwoma innymi drukami, datowanymi na lata 1817 i 1818. Blok składa się z 55 kart o wymiarach 15,6 x 9,3 cm, a jego grubość wynosi ok. 0,8 cm. Stan jego zachowania jest dobry. Należy jedynie oczyścić powierzchniowo karty oraz wykonać badanie pH papieru, profilaktyczną dezynfekcję i badania mikrobiologiczne.


Jana Krzysztofa Kluka Rzeczy kopalnych osobliwie zdatnieyszych szukanie, poznanie i zazycie...

Ostatnim białym krukiem w zbiorach Biblioteki jest Rzeczy kopalnych osobliwie zdatnieyszych szukanie, poznanie i zazycie [...], Jana Krzysztofa Kluka wydane w Warszawie w dwóch tomach w latach 1797 (t. 1) – 1802 (t. 2). Dzieło wydano na papierze czerpanym, karty wzdłuż krawędzi dolnej i bocznej posiadają naturalny czerp. Obydwa tomy oprawione są w broszurowe okładki z niebieskiego papieru. Na okładkach wpisano atramentem nazwisko „J. (?) Tarkowski”, a na kartach tytułowych obydwu tomów znajduje się okrągła pieczęć o treści „Z księgozbioru Mórawskich”. Oba woluminy zawierają łącznie 399 kart i 4 karty tablic; ich wymiary wynoszą 18 x 11 cm a grubość – ok. 3,5 cm. Druk zachowany jest dobrze. Wskazane jest powierzchniowe oczyszczenie kart, w zależności od wyników pomiaru pH odkwaszenie oraz wymiana miękkich opraw na twarde, przy wykorzystaniu obecnych okładek broszurowych.

 

* * *

Jak widać, stan zachowania najcenniejszej części zbiorów Biblioteki Geologicznej PIG pozostawia wiele do życzenia. Punktem wyjścia do określenia sytuacji była ekspertyza, opracowana w czerwcu 2005 r. przez fachowców z Biblioteki Narodowej, opisująca zasób pod kątem niezbędnych do przeprowadzenia zabiegów konserwatorskich.

Biblioteka rozpoczęła już starania o pozyskanie środków od fundacji służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego, będziemy jednak bardzo wdzięczni za każdą pomoc finansową, także od prywatnych darczyńców. Podziękowania dla donatorów zamieszczone zostaną na stronie internetowej oraz w materiałach informacyjnych Państwowego Instytutu Geologicznego.
Warto ratować stare księgi, bo to część wspólnego dziedzictwa ludzkości...

 

Opracowanie; Joanna Kacprzak,  Biblioteka Geologiczna Państwowego Instytutu Geologicznego

 

Bibliografia:

  

Odnowione starodruki

  ODNOWIONE STARODRUKI

 

 

W 2006 r. Biblioteka Geologiczna otrzymała dotację z Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, dzięki której w dniach 1 września 2006 – 28 lutego 2007 zrealizowano projekt pn. „Konserwacja dwóch starych druków: Agricola G., De re metallica…, Bazylea 1657 oraz Carosi J. P. von, Reissen durch verschiedene Polnische Provinzen…, Lipsk 1781”, pochodzących ze zbiorów Biblioteki Geologicznej PIG. Głównymi wykonawcami zadania byli specjaliści – konserwatorzy dzieł sztuki, p. p. Joanna Ważyńska i Bożena Orłowska, pracownice Biblioteki Narodowej.

Obydwa stare druki poddano następującym zabiegom:

  1. Dezynfekcja w komorze sterylizacyjnej gazem Rotanox
  2. Pomiary pH
  3. Oddzielenie bloków od okładek i rozebranie ich na poszczególne karty
  4. Sprawdzenie odporności zapisków i pieczątek na wodę – te, które wykazywały tendencję do rozpływania się, utrwalono preparatem firmy Neschen.
  5. Kąpiel wodną, redukującą zażółcenie papieru i regenerującą włókna celulozowe. Do wszystkich zabiegów w środowisku wodnym stosowano wodę o neutralnym odczynie pH, przefiltrowaną, pozbawioną żelaza i chloru oraz wszelkich związków organicznych.
  6. Kąpiel odkwaszająco-buforująca w wodnym nasyconym roztworze wodorowęglanu magnezu
  7. Wzmocnienie papieru za pomocą roztworu metylocelulozy.
  8. Ręczne uzupełnienie zniszczeń kart papierem i bibułką japońską, przy użyciu klajstru pszennego.
  9. Zaprasowanie kart, połączenie w składki, wykonanie nowych wyklejek z papieru czerpanego oraz pozostawienie bloku pod obciążeniem dla lepszego ułożenia się kart.
  10. Zrekonstruowanie oryginalnej oprawy (Agricola) oraz oprawienie w skórę cielęca (Carosi)

Efektem ostatecznym projektu jest odrestaurowanie najcenniejszych obiektów znajdujących się w zbiorach Biblioteki Geologicznej oraz zabezpieczenie ich przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych, a tym samym zachowanie polsko-niemieckiego dziedzictwa kulturowego.

Jak wyglądały przed konserwacją a jak wyglądają po konserwacji – prezentujemy poniżej, autorem fotografii jest Roman Stasiuk.

G. Agricola , De re metallica…, Bazylea 1657

Okładka książki "de re metallica..." przed konserwacją            
 

 

 

J. P. von Carosi, Reissen durch verschiedene Polnische Provinzen…, Lipsk 1781

 

 

 

 

Opracowanie: Joanna Kacprzak

Wystawa starych druków

95-lecie Państwowego Instytutu Geologicznego-Państwowego Instytutu Badawczego

 

 Karta tytułowa "De re metallica. Libri XII"Próżna ufność w marmurze,

próżna i w żelezie,

to trwa do skonu świata,

co na papier wlezie

Wacław Potocki 1625-1696

 

 

 

W dniu 27 maja b. r., w ramach obchodów Jubileuszu 95-lecia Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, w Bibliotece Geologicznej zorganizowano wystawę starych druków znajdujących się w jej zasobach.

Na wystawie zaprezentowano jedenaście unikatowych dzieł. Najstarszymi z nich są C. Schwenckfelda Stirpium et fossilium Silesiae catalogus wydany w Lipsku w 1601 r. oraz Georgiusa Agricoli De re metallica libri XII quibus officia, instrumenta, machinae, ac omnia denique ad metallicam spectantia, non modo luculentissime describuntur…, opublikowane w Bazylei w 1657 r.

Dzieło to, uznawane przez dwa wieki za „biblię górnictwa”, zawiera m. in. historyczne wzmianki o metalach oraz szacuje zasoby i rozmieszczenie starożytnych miejsc wydobycia kruszców, a także omawia modele własności oraz regulacje prawne odnośnie kopalń saksońskich, włącznie ze szczegółami dotyczącymi zarządzania ich codzienną pracą. Chociaż koncentruje się na górnictwie i metalurgii nie pomija zagadnień związanych z geologią skupisk kruszcu, pomiarami, budową kopalń, wypompowywaniem wody oraz wentylacją.

Dużą część pracy G. Agricola poświęcił zastosowaniu siły wody; ponadto opisał oznaczanie kruszców, metody ich wzbogacania przed wytopem, a także sposoby wytopu i oczyszczania niektórych metali. Rozprawę zakończył omówieniem produkcji szkła oraz różnorodnych środków chemicznych używanych w procesie oczyszczania.

Z powodu licznych wzmianek dotyczących Polski na uwagę zasługuje tom Histoire de l’Academie Royale des Sciences. Annee M. DCCLXII. Avec les Memoires de Mathematique & de Physique, pour la meme Annee, Paris 1764, zawierający najstarszą mapę geologiczną ziem polskich opracowaną przez J. Guettarda w 1762 r.

Zaprezentowane na wystawie Rzeczy kopalnych osobliwie zdatnieyszych szukanie, poznanie i zazycie [...], Jana Krzysztofa Kluka jest najstarszą publikacją w języku polskim w zbiorach Biblioteki Geologicznej. Dzieło wydane w Warszawie w dwóch tomach w latach 1797 (t. 1) – 1802 (t. 2) wydrukowano na papierze czerpanym, karty wzdłuż krawędzi dolnej i bocznej posiadają naturalny czerp. Na okładkach wpisano atramentem nazwisko „J. (?) Tarkowski”, a na kartach tytułowych obydwu tomów znajduje się okrągła pieczęć o treści „Z księgozbioru Mórawskich”.

Ponadto ekspozycja obejmowała inne, nie mniej cenne prace: E. Brückmanna Thesaurus subterraneus, ducatus Brunsvigii, id est: Braunschweig mit seinen interirrdischen Schaetzen und Seltenheiten der Natur, Braunschweig 1728, G. L. L. de Buffona Histoire naturelle, générale et particuliére : avec la description du Cabinet du Roi, T. 1-3, 5-31, Paris 1752-1768, M. J. Borcha Lythologie sicilienne ou connaisance de la nature des pierres de la Sicile..., Roma 1778, C. C. Schmidla Vorstellung einiger merkwurdigen Veisternerungen…, Nürnberg 1780, J. P. von Carosiego Reissen durch verschiedene Polnische Provinzen…, Leipzig 1781 oraz H. M. Renovantza Mineralogisch-geographische und andere vermischte Nachrichten von den Altaischen Gebuergen Russisch Kayserlichen Antheils, Reval 1788.

Prezentacja cieszyła się dużym powodzeniem – w Czytelni gościliśmy 54 osoby zainteresowane naszymi najcenniejszymi zbiorami.

 

Opracowanie: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.