Wody podziemne, z uwagi na powszechność występowania oraz wysoką jakość są bardzo ważnym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Z powodu ich gospodarczego znaczenia oraz powszechnego zagrożenia jakości zanieczyszczeniami przedostającymi się z powierzchni ziemi, konieczna jest ich szczególna ochrona. Ochrona ta realizowana jest między innymi przy wykorzystaniu sieci punktów monitorujących zarówno stan jakościowy, jak i ilościowy wód podziemnych.
Badanie ruchu wody podziemnej i określenie jej stanu jakościowego, zarówno w warunkach naturalnych jak i zaburzonych działalnością człowieka, wykonuje się przy pomocy hydrogeologicznych otworów obserwacyjnych: studni, piezometrów, studni kopanych. Bezpośredni dostęp do wód podziemnych w wielu punktach obserwacyjnych daje możliwość skonstruowania powierzchni piezometrycznej zwierciadła wody podziemnej, wyznaczenia kierunku przepływu wód i wielkości spadku hydraulicznego oraz określenia stanu jakościowego tych wód. Prace realizowane są poprzez jakościowy i ilościowy monitoring wód podziemnych (rys. 1).
Monitoring wód podziemnych wg Słownika hydrogeologicznego jest to: kontrolno-decyzyjny system oceny dynamiki przemian w wodach podziemnych. Polega na prowadzeniu w wybranych charakterystycznych punktach (stacjach, posterunkach, punktach obserwacyjnych) powtarzalnych pomiarów i badań stanu zwierciadła wód podziemnych oraz ich jakości, a także interpretacji wyników tych badań w aspekcie ochrony środowiska wodnego. Celem monitorowania wód podziemnych jest wspomaganie działań zmierzających do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych na wody podziemne. Monitoring wód podziemnych jest prowadzony w sieciach: krajowej, regionalnej i lokalnej. Sieć krajową tworzą wybrane, reprezentatywne punkty (stanowiska) obserwacyjne. Głównym zadaniem monitoringu regionalnego jest rozpoznanie i stała kontrola jakości wód w zbiornikach o znaczeniu regionalnym, w tym głównych zbiornikach wód podziemnych (GZWP). Zadaniem monitoringu lokalnego jest rozpoznanie i śledzenie wpływu (stwierdzonych i potencjalnych) ognisk zanieczyszczeń na jakość wód podziemnych. Dla ujęć wód podziemnych ma znaczenie osłonowe.
Rys. 1. Schematyczny podział monitoringu wód podziemnych
Szczególnego znaczenia ochrona wód podziemnych nabrała wraz z akcesją, a następnie przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Rozpoczął się proces reorganizacji systemu monitoringu wód podziemnych dostosowujący obiekt badań monitoringowych jak i organizację sieci, zasady jej funkcjonowania i sposób interpretacji i przedstawienia wyników do wymogów stawianych przez Unię Europejską (Kazimierski B. 2005 - Opracowanie koncepcji i projektu monitoringu jednolitych części wód podziemnych). Szczególną uwagę skierowano na rozwój sieci obserwacyjnych w strefach zagrożonych suszą, podtopieniami i degradacją jakości.
W Polsce funkcjonuje obecnie wiele systemów monitoringu wód podziemnych, w tym o zasięgu krajowym - sieć obserwacyjno-badawcza wód podziemnych; regionalnym – jako sieci wojewódzkie, głównie monitoringu jakości, obsługiwane przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska; monitoringi lokalne: osłonowe ujęć wód podziemnych, wokół obiektów zagrażających środowisku i wodom.
