Historia Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB

Oddział Świętokrzyski Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego nosi imię Jana Czarnockiego. Jan Czarnocki (1889-1951), kielczanin z urodzenia, był jednym z najwybitniejszych polskich geologów, badaczem Gór Świętokrzyskich, wicedyrektorem PIG od 1938 r. i dyrektorem w latach 1947-1951. To Jan Czarnocki był twórcą świętokrzyskiej placówki Instytutu.

historia czarnocki00 

Jan Czarnocki - patron Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB

Za datę jej powstania przyjmuje się rok 1937. Utożsamia się tę datę z rozpoczęciem działalności w Instytucie tzw. grupy świętokrzyskiej. Regionalne geologiczne zespoły badawcze (grupy: świętokrzyska, polesko-wołyńska i karpacka) zostały powołane w ramach reformy Instytutu w 1937 r. Działały one niezależnie od tradycyjnej struktury wydziałowej PIG. Na czele grupy świętokrzyskiej, liczącej ponad 20 osób, stanął Jan Czarnocki. W grupie tej pracowali m.in.: S.Z. Różycki, W. Pożaryski, M. Kobyłecki, A. Mazurek, E. Passendorfer, K. Kowalewski, J. Samsonowicz. Istnienie grup regionalnych formalnie usankcjonował statut Instytutu z 1939 r. O aktywności grupy świętokrzyskiej świadczy Biuletyn PIG nr 15, zawierający blok sprawozdań z wykonanych przez nią prac badawczych w roku 1938.
 

 historia 1938

Okładka Biuletynu Państwowego Instytutu Geologicznego nr 15 niemal w całości poświęconego wynikom badań grupy świętokrzyskiej (artykuły: J. Czarnockiego, S.Z. Różyckiego, W. Pożaryskiego, K. Pożaryskiej, M. Kobyłeckiego, K. Kowalewskiego, W. Bobrowskiego)
 

historia czarnocki-of

Jan Czarnocki w roku 1912 (fotografia ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach)

Bazą grupy świętokrzyskiej był w Kielcach dom rodzinny Jana Czarnockiego. Badacz całe życie podróżował między Kielcami a Warszawą. Żartował jednak, że najlepiej czuje się na „podłożu paleozoicznym”, czyli w Kielcach. Dom Czarnockiego (przy ulicy, która w ciągu ostatnich stu lat nosiła kolejno nazwę: Szeroka, Bolesława Markowskiego, Wschodnia, Józefa Stalina, Stefana Żeromskiego) pozostawał siedzibą świętokrzyskiej placówki PIG aż do 1955 r. Dziś stoi tu blok mieszkalny, ale miejsce historycznego domku znaczy pamiątkowy głaz, wybudowane zaś tu osiedle mieszkaniowe nosi imię Jana Czarnockiego.

 historia 1950

Dom Jana Czarnockiego. Pierwsza siedziba świętokrzyskiej placówki Państwowego Instytutu Geologicznego (fotografia ze zbiorów Katarzyny Czarnockiej-Pawłowskiej ofiarowanych Muzeum Narodowemu w Kielcach)

W kwietniu 1945 r. – natychmiast po wznowieniu (tymczasowo w Krakowie) działalności PIG – Jan Czarnocki zgłosił dyrektorowi Karolowi Bohdanowiczowi (1864-1947) projekt utworzenia w Kielcach terenowej stacji geologicznej Instytutu, na czele której chciał stanąć. Propozycja ta nie została jednak przyjęta. Bohdanowicz chciał widzieć zastępcę u swego boku przy odbudowie Instytutu w Warszawie. Czarnocki, którego wybuch powstania warszawskiego zastał przy pracach terenowych w Górach Świętokrzyskich, nie chciał wracać do zgliszcz stolicy. W tej sytuacji badacz został współzałożycielem i dyrektorem autonomicznego Instytutu Badań Regionalnych (IBR) w Kielcach. Instytut ten został formalnie powołany przez wojewodę kieleckiego w grudniu 1945 r. W ramach tej instytucji J. Czarnocki kontynuował m.in. badania geologiczne rozpoczęte przed wojną. IBR zapisał się piękną kartą w dziejach Kielc i w dziejach polskiego regionalizmu. Dzisiejszy Oddział Świętokrzyski PIG ma podstawy i zaszczyt uważać się za spadkobiercę tradycji także tej, pierwszej po wojnie, placówki naukowej w Kielcach.

 historia 1961

Budynek Oddziału Świętokrzyskiego Instytutu przy ulicy Zgoda 21 w 1961 r. Fot. H. Topaczewska

W czerwcu 1947 r. – po śmierci K. Bohdanowicza – J. Czarnocki został powołany na stanowisko dyrektora PIG w Warszawie. Wraz z nim powróciła z IBR do PIG problematyka badań geologicznych w regionie świętokrzyskim. Kierował nimi nadal osobiście dyrektor J. Czarnocki. W Świętokrzyskiej Stacji PIG w Kielcach byli zatrudnieni już stali pracownicy, m.in. Edward Maszoński (1916-1983), uczeń i współpracownik J. Czarnockiego jeszcze z IBR, który na miejscu administrował placówką.
 

historia zak2 

Czesław Żak (1921–1992)

Po śmierci J. Czarnockiego Stacją Świętokrzyską kierował w latach 1952-1955 prof. dr Stanisław Pawłowski (1910-1992), odkrywca polskich złóż siarki. W 1954 r. Świętokrzyska Stacja Terenowa Instytutu Geologicznego otrzymała imię Jana Czarnockiego. Od 1955 r. do 1982 r. kierował nią doc. dr Czesław Żak (1921-1992). W styczniu 1955 r. siedzibą Stacji stał się barak położony na placu przyszłej budowy obecnego gmachu, przy ul. Zgoda 21. W styczniu 1961 r. budynek ów został oddany do użytku i jak na owe czasy nowocześnie i znakomicie wyposażony. Według najlepszych wzorów urządzono laboratoria i pracownie, archiwum rdzeni wiertniczych (próbek geologicznych) i archiwum dokumentacji geologicznych, bibliotekę i muzeum.

historia 2009 

Budynek Oddziału Świętokrzyskiego PIG w Kielcach, rok 2009. Fot. J. Gągol

W 1965 r. Stacja Świętokrzyska została przemianowana na Oddział Świętokrzyski im. Jana Czarnockiego. Załoga Oddziału w latach 70. ubiegłego wieku - w okresie największego rozkwitu placówki i wielkich powierzanych jej zadań - liczyła ponad 80 pracowników.

W latach: 1982-1986 kierował Oddziałem dr Ludwik Lenartowicz, 1986-2006 doc. dr hab. Zbigniew Kowalczewski, 2006-2010 dr Jan Prażak, a w latach 2010-2014 dr hab. Wiesław Trela, prof. Instytutu. Od maja 2014 roku funkcję dyrektora Oddziału Świętokrzyskiego pełni dr Sylwester Salwa.