Okres międzywojenny
Powołany w 1919 r. Państwowy Instytut Geologiczny w swej strukturze organizacyjnej posiadał siedem wydziałów oraz trzy pracownie. Wkrótce powołano dwie stacje geologiczne. Jedną z nich była stacja geologiczna w Borysławiu, będąca protoplastą Oddziału Karpackiego. Głównym zadaniem stacji była współpraca z przemysłem naftowym i nadzorowanie wierceń poszukiwawczych za węglowodorami. Prowadzono bardzo intensywne rozpoznanie budowy geologicznej Karpat Wschodnich i zapadliska przedkarpackiego, co zaowocowało licznymi mapami, których autorami byli Konstanty Tołwiński, Stanisław Weigner i Bolesław Bujalski. W zachodniej części Karpat prowadzili badania Ludwik Horwitz, Stanisław Krajewski, Marian Książkiewicz, Edward Passendorfer, Ferdynand Rabowski, Bohdan Świderski, Henryk Świdziński, Ludwik Watycha, Jan Wdowiarz i jego brat Stanisław Wdowiarz. Stacja w Borysławiu finansowana była w znacznej mierze przez przemysł naftowy i w 1921 r. została przez niego przejęta. Wówczas badania geologiczne Karpat przejęła centrala w Warszawie i prowadziła je do 1940 r. poprzez powstałą w wyniku kolejnej reorganizacji Instytutu Karpacką Grupę Terenową.
Okupacja
W kwietniu 1940 r. władze okupacyjne zreorganizowały Instytut i włączyły go do Amt fur Bodenforschung z polską centralą w Krakowie, a nieco później powołały placówki tej instytucji w Warszawie, Lwowie, Jaśle i Borysławiu. W okresie okupacji prowadzono przede wszystkim prace związane z wykonywaniem map geologicznych, rejestracją złóż oraz badania pod kątem poszukiwań węglowodorów. Rozpoznano również warunki geologiczno-inżynierskie obszaru związanego z budową zapory w Rożnowie. Wyniki wielu badań ukryto przed okupantem.
Lata powojenne
Po wyzwoleniu, ze względu na zniszczenia budynków w Warszawie, Instytut podjął działalność w Krakowie (zarz. Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 3 marca 1945 r.), gdzie znalazła się większość jego pracowników, a siedzibą był budynek liceum przy ul. Kochanowskiego 5. Tu działały cztery, a w miarę powrotu do odbudowywanej siedziby w Warszawie — dwa wydziały. Tu z inicjatywy Edwarda Riihlego, Stanisława Sokołowskiego, Stanisława Wdowiarza, Jadwigi Burtan, Ireny Drathowej i kilku innych pracowników powstała idea reaktywowania Karpackiej Stacji Terenowej. Początkowo Instytut uzyskał budynek willowy przy ul. J. Lea 15. W 1952 r. prezes Centralnego Urzędu Geologii otrzymał od Sztabu Generalnego Wojska Polskiego budynek, do którego po adaptacji dla potrzeb placówki naukowej w 1954 r. przeniosła się Stacja, przemianowana następnie w Oddział Karpacki PIG, w której to siedzibie mieści się do dzisiaj.
Główne nurty badawcze
Głównym kierunkiem badań Stacji, a następnie Oddziału Karpackiego, była kartografia geologiczna oraz przygotowanie materiałów geologiczno-inżynierskich dla potrzeb projektowanej budowy stopni wodnych na Wiśle, jak również prowadzenie badań mających na celu zaspokojenie potrzeb gospodarczych kraju w zakresie surowców mineralnych, głównie poszukiwań węglowodorów. Na szeroką skalę prowadzono badania dla potrzeb projektowanej zapory wodnej w Czorsztynie.
Dużym sukcesem było przygotowanie do druku mapy geologicznej Karpat w skali 1:200 000. Przyspieszono prace nad szczegółową mapą geologiczną Polski w skali 1:50 000. Prace te stanowią główne zadania Oddziału do chwili obecnej.
Prace kartograficzne spowodowały konieczność rozwoju podstawowych kierunków badań, głównie stratygraficznych, petrograficznych i geochemicznych.
Oddział Karpacki jako jeden z pierwszych w świecie ośrodków badawczych zapoczątkował badania paleobatymetrii i paleośrodowiska rowów fliszowych.
Kolejnym, nowatorskim w tamtych latach, kierunkiem były badania sedymentologiczne; ich rezultatem było opublikowanie (1957-1965) „Atlasu stratygraficzno-facjalnego Karpat zewnętrznych". Prace te były prowadzone pod kierunkiem Mariana Książkiewicza, a wykonywał je cały zespół pracowników Oddziału, wychowanków profesora.
Rozpoczęto na szeroką skalę badania regionalne, ze szczególnym uwzględnieniem prospekcji wgłębnej. Nigdy wcześniej ani też później nie wykonano w Karpatach tylu głębokich wierceń. Wyniki zostały opublikowane w licznych opracowaniach i stanowią podstawę różnorakiego rodzaju badań do chwili obecnej. Prace te rozwijali i prowadzili: Stanisław Wdowiarz, Jadwiga Bur-tan, Wacław Sikora, Kazimierz Żytko, Stefan Gucik, Wiesław Nowak, Wojciech Ryłko, Adam Tomaś, Jan Jasionowicz, Józef Zgiet i Andrzej Ślączka. Odbudowa i rozbudowa kraju wymagała prowadzenia systematycznych badań geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych. Ponadto dla planowanej budowy zapór wodnych, zarówno ziemnych jak i szczytowo-pompowych, wykonywano badania terenowe i laboratoryjne, opracowano wiele dokumentacji (np. dla zbiorników ziemnych w Wapiennicy, Świnnej-Porębie, Grodzisku, Tylmanowej, Melsztynie, Czorsztynie, Besku-Rudawce Rymanowskiej, Krasiczynie czy szczytowo-pompowych w Jazowsku, Soblu, Rożnowie II, Niewistce i innych). Badaniami tymi zajmowali się: Andrzej Michalik, Danuta Poprawa, Nestor Oszczypko, Lech Bober, Irena Drathowa, Danuta Nawrocka, Józef Chowaniec, Krzysztof Witek.
Rozwój badań hydrogeologicznych spowodował opracowanie map hydrogeologicznych, początkowo w skali 1:300 000, następnie 1:200 000, które dla obszaru Karpat opracowywali lub redagowali Andrzej Michalik, Danuta Poprawa, Józef Chowaniec, Danuta Gierat-Nawrocka i Krzysztof Witek. Szczegółową mapę hydrogeologiczną 1:50 000, której wersja cyfrowa dla obszaru Karpat została ukończona, opracowali Józef Chowaniec i Krzysztof Witek, przy współpracy Roberta Patorskiego i Piotra Freiwalda.
Planowana zabudowa hydrotechniczna doliny Dunajca spowodowała konieczność opracowania charakterystyki geologiczno-inżynierskiej i wykonania odpowiednich map dla całego dorzecza. Badania i mapy zostały wykonane przez Andrzeja Michalika, Danutę Poprawę, Nestora Oszczypko, Lecha Bobera, Irenę Drathową, Danutę Gierat-Nawrocką oraz Józefa Chowańca.
Prowadzona na szeroką skalę prospekcja wgłębna dotycząca problematyki hydrogeologicznej doprowadziła do dobrego rozpoznania regionu Karpat i udokumentowania wielu złóż wód mineralnych i leczniczych. Wykonano szereg głębokich (jak na poszukiwanie wód) odwiertów. Badania prowadzono zarówno w istniejących uzdrowiskach, gdzie wystąpił wyraźny deficyt wód mineralnych (Rymanów, Rudawka Rymanowska, Rabka, Ustroń), jak i w zupełnie nowych obszarach — w rejonie Rabego, Polańczyka, Brzozowa, Poręby Wielkiej i Nowego Targu. Prace te prowadzili i złoża dokumentowali Danuta Poprawa i Andrzej Wykowski, a w rejonie Ustronia - Andrzej Michalik i Józef Chowaniec.
Niewątpliwym sukcesem Oddziału było rozpoznanie głębokich horyzontów wodnych i udokumentowanie znacznych zasobów wód termalnych w rejonie Podhala. Udostępniono bogate zasoby wód termalnych, od kilku lat wykorzystywanych do celów grzewczych. Zagadnieniem tym zajmowali się Danuta Poprawa, Andrzej Wykowski i Józef Chowaniec.
Zasadnicze znaczenie dla rozpoznania wgłębnego Karpat mają prace Anny i Adama Tomasiów oraz Wojciecha Ryłki. Pozwoliły one na odtworzenie przypuszczalnego ukształtowania podłoża skonsolidowanego Karpat i zapadliska przedkarpackiego oraz jego wpływu na formowanie się mas fliszowych w nadległym górotworze alpejskim.
Zarówno prace kartograficzne, jak i rozpoznanie regionalne kraju nie byłyby możliwe bez badań stratygrafcznych. Badania te dotyczyły utworów fliszu karpackiego i ich podłoża. O ile w początkowym okresie wiek utworów określano na podstawie otwornic, o tyle w niedługim czasie poszerzono je o nową grupę mikroskamieniałości, tj. wapienny nanoplankton, a w badaniach tych dużo miejsca poświęcono problemom paleośrodowiskowym. Wyniki badań stratygraficznych wykorzystywano na bieżąco w pracach kartograficznych czy opracowywaniu głębokich wierceń, ale powstało również wieie syntetycznych opracowań mikropaleontologicznych. W latach dziewięćdziesiątych, poza dotychczas wykonywanymi, realizowano wysokospecjalistyczne badania otwornic krzemionkowych i wapiennego nanoplanktonu w aspekcie stratygrafii sekwencyjnej. Konieczność prowadzenia systematycznej analizy mikrofacjalnej mezozoicznych utworów platformowego podłoża Karpat i zapadliska spowodowała konieczność wznowienia badań nad kalpionellidami i wapiennymi dinocystami. Wśród licznej grupy osób zajmujących się badaniami stratygraficznymi należy wymienić Janinę Lisztową, Jadwigę Blaicher, Janinę Morgiel, Wandę Porębską-Szotową, Tadeusza Kucińskiego, Marię Smagowicz, Ewę Malatę, Barbarę Olszewską i kierowany przez nią zespół (Andrzej Szydło, Małgorzata Garecka, Małgorzata Jugowiec). Ostatnio powiększono zakres badań stratygraficznych o palinologiczne badania utworów czwartorzędowych prowadzone przez Wojciecha Granoszewskiego.
Od początku powstania Oddziału do połowy lat dziewięćdziesiątych na szeroką skalę prowadzone były też badania petrograficzno-mineralogiczne oraz geochemiczne. Ich wyniki przedstawiono w wielu publikacjach, atlasach i dokumentacjach głębokich wierceń, a setki analiz zestawiono w katalogach analiz chemicznych (skały osadowe, magmowe i metamorficzne). Wyniki badań petrograficzno-mineralogicznych przyczyniły się do uściślenia stratygrafii utworów fliszowych, szczególnie dotyczy to charakterystyki mineralogicznej tufów pozwalających na ustalenie ich chronostratygrafii, wspartej następnie oznaczeniami wieku bezwzględnego. Owocnym wsparciem korelacji stratygraficznej było też wykorzystywanie badań geochemicznych dotyczących rozmieszczenia pierwiastków śladowych w utworach fliszu. Badaniami tymi zajmowali się Zbigniew Michałek, Jan Kubisz, Witold Żabiński, Tadeusz Wieser, Irena Gucwa, Aurelia Pelczar, Jadwiga Szczurowska i Janusz Skulich.
Regionalnym badaniom geologicznym towarzyszyły badania geofizyczne, głównie sejsmika refrakcyjna, w mniejszym stopniu refleksyjna, a znacznie później badania magnetycznotelluryczne. Niewątpliwym sukcesem było wprowadzenie metod telededekcyjnych do rozpoznawania budowy geologicznej Karpat. Wykorzystują tę metodę Antoni Wójcik, Wojciech Ryłko, Wojciech Rączkowski, Piotr Nescieruk i wszyscy młodzi kartografowie Oddziału.
Zagadnieniami surowców mineralnych Karpat, głównie surowcami ilastymi i łupkami bitumicznymi, zajmowali się Hubert Gruszczyk, Maria Kita-Badak, Jerzy Badak, Jan Jasionowicz, Lech Bober, Stefan Gucik i Julian L. Jaszczur.
Współczesne kierunki działań
Ostatnie lata działalności Oddziału to, poza pracami nad szczegółową mapą geologiczną i hydrogeologiczną i badaniami podstawowymi, prace nad niezmiernie potrzebną mapą geologiczno-gospodarczą i problematyką surowcową Karpat. Prace te prowadzą Barbara i Bogusław Bąkowie oraz Andrzej Szeląg, a cyfrową wersją zajmuj e się Robert Patorski.
Rozwój ruchów masowych (głównie osuwisk) w Karpatach sprawia, że od kilku lat badania ich stają się jednym z najważniejszych zadań Oddziału i będą stanowić przedmiot tych badań w przyszłości.
Na zakończenie należy wspomnieć o bardzo dobrej współpracy Oddziału z geologami krajów sąsiadujących, szczególnie z geologami czechosłowackimi, następnie słowackimi i czeskimi. Zaowocowało to wydaniem wspólnego atlasu geologicznego „Geological Atlas of the Western Outer Carpathians and their foreland", Mapy geologicznej Tatr 1:50 000 (polskich i słowackich) oraz Mapy geologicznej Karpat Zachodnich 1:500 000. Badania te prowadził ze strony polskiej zespół: Danuta Poprawa, Kazimierz Żytko, Iwona Garlicka, Romana Zając, Wojciech Ryłko, Jerzy Woźnicki, Marek Graniczny, Stanisław Doktor, Józef Chowaniec, Stefan Gucik, Nestor Oszczypko.
Pracownicy Oddziału brali udział w pracach Karpacko-Bałkańskiej Geologicznej Asocjacji, uczestnicząc w pracach poszczególnych komisji tematycznych. Oddział zorganizował również dwa międzynarodowe kongresy tej organizacji w 1963 r. i 1985 r.
wg artykułu Danuty Poprawy,
Biuletyn PIG 410, 2004 r.
