Sekcja Historii Nauk Geologicznych PTG zorganizowała japońsko-polską sesję poświęconą badaczom, którzy kładli zręby pod nowoczesną geologię Azji wschodniej. Spotkanie to może stać się zaczątkiem międzynarodowej współpracy w dziedzinie historii nauk o Ziemi.
Jeszcze napływają gratulacje i komentarze odnośnie poruszanych tematów i wniosków z kwietniowego spotkania Sekcji Historii Nauk Geologicznych PTG, poświęconego południowo-wschodniej Polsce jako kolebce światowego górnictwa ropy naftowej i będącego hołdem dla polskich pionierów tego przemysłu. Tymczasem w dniu 18 września 2015 r. odbyła się 3 sesja tej najmłodszej sekcji PTG, zorganizowana w ciągu zaledwie ośmiu miesięcy od czasu jej utworzenia, tym razem dedykowana pierwszym badaczom Azji wschodniej i południowo-wschodniej.
Świetną okazją do zorganizowania sesji była wizyta w Polsce dr Michiko Yajima wraz z trzema osobami towarzyszącymi. Pani Michiko Yajima kieruje pracami Japanese Association for the History of Geosciences (JAHIGEO), a zarazem pełni rolę koordynatorki Międzynarodowej Komisji Historii Nauk Geologicznych (INHIGEO) IUGS w Azji. Panie towarzyszące Michiko Yajimie to paleobotaniczka Midori Matsumoto, bibliotekoznawca Michiko Shintani i Takako Honjo, zajmująca się historią nauk chemicznych. W tej sytuacji naturalną decyzją było poświęcenie spotkania badaczom, którzy kładli zręby pod nowoczesną geologię w tym regionie świata i do dziś mogą służyć nam wszystkim za przykład wszechstronności i umiejętności radzenia sobie na ogromnych obszarach dziewiczych terenów.
Spotkanie zostało starannie przygotowane przez zarząd sekcji wspólnie z polską grupą INHIGEO, pod kierunkiem prof. PIG-PIB dr. hab. Stanisława Wołkowicza. W ostatniej chwili względy zdrowotne uniemożliwiły prof. S. Wołkowiczowi poprowadzenie samego spotkania, ale został on godnie zastąpiony przez prof. Marka Granicznego, a PIG-PIB zadbał o odpowiednią oprawę imprezy, która przyciągnęła prawie 40 członków i sympatyków sekcji.
Głównym punktem spotkania był referat Naumann and Mt Fuji, jaki przygotowała dr Michiko Yajima wspólnie z Naotoshi Yamada na podstawie prezentacji przedstawionej na Spotkaniu Japońskiej Unii Nauk o Ziemi w kwietniu 2014 r. Pod tym tytułem kryje się historia Edmunda Naumanna (1854-1927), jego rola w tworzeniu podstaw nowoczesnej geologii Japonii, jak i fascynacja Górą Fuji, która stała się impulsem do sukcesów w poznaniu budowy geologicznej wysp japońskich. E. Naumann przybył do tego kraju w 1875 r. z Saksonii, w ramach akcji ściągania specjalistów zagranicznych na kontrakty, prowadzonej przez rząd Japonii w erze Meiji, to jest w czasach bezprecedensowego skoku cywilizacyjnego (lata 1868-1912), a za swoje zasługi został uhonorowany Orderem Wschodzącego Słońca (Kyokujitsu-shō).
Dr Michiko Yajima omawia początki Służby Geologicznej Japonii i rolę uruchomienia studiów geologicznych w szkole Kaisei Gakkō, przekształconej później w Imperialny Uniwersytet Tokijski. Od lewej: Michiko Shintani, Takako Honjo, Midori Matsumoto, Michiko Yajima. Fot. K. Wołkowicz
W trakcie pobytu w Japonii (lata 1875-1885) E. Naumann zainicjował wykłady z geologii w szkole Kaisei Gakkō, przekształconej później w Uniwersytet Tokijski (Tokyo Imperial University), na którym został pierwszym profesorem geologii. Był także inicjatorem i współorganizatorem utworzonej w 1882 r. Służby Geologicznej Japonii. Dlatego też jest nazywany ojcem japońskiej geologii. Od początku pobytu jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół góry Fudżi, jej genezy oraz roli w wierzeniach i kulturze Japonii. Jego próby wyjaśnienia przyczyn i charakteru wulkanizmu i trzęsień ziemi zaowocowały wyróżnieniem głównych rysów strukturalnych, takich jak strefa rowu tektonicznego Fossa Magna (z reaktywacją której powiązał erupcje wulkanu Fudżi), linia tektoniczna Shizuoka, a także strefa wewnętrzna i zewnętrzna oraz rozdzielająca je środkowa linia tektoniczna (Chūō Kōzō Sen). Wyniki tych prac stały się podstawą do opracowania pierwszej mapy geologicznej Japonii.
W drugiej części spotkania prof. dr hab. Marek Graniczny wygłosił referat o wkładzie geologów polskich w badania Syberii i Dalekiego Wschodu, jaki przygotował wspólnie z Krystyną Wołkowicz, Haliną Urban i Stanisławem Wołkowiczem. W referacie tym zostały przedstawione sylwetki i osiągnięcia kilkunastu najwybitniejszych polskich geologów, którzy wnieśli ogromny wkład w poznanie geologii rozległych i niedostępnych obszarów Syberii aż po Nową Ziemię, Sachalin, Zabajkale i Wyspy Komandorskie oraz Pamir, Afganistan czy Tybet. Byli wśród nich zesłańcy (Aleksander Czekanowski, Jan Czerski), Polacy pracujący w carskiej służbie geologicznej (Karol Bohdanowicz, Leonard Jaczewski, Józef Morozewicz, Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki), oficerowie carskiej armii (pułkownik Leon Barszczewski, generał Bronisław Grąbczewski) oraz badacze Syberii z własnego wyboru (Antoni Giedroyć, Kazimierz Grochowski). Część z nich wykorzystała zdobyte doświadczenie w pracy nad odbudową gospodarki polskiej po zniszczeniach wojennych po I wojnie światowej i do kształcenia krajowych specjalistów II Rzeczpospolitej. Obecnie naszym obowiązkiem jest informowanie społeczności międzynarodowej o wkładzie polskich naukowców w badania geologiczne na całym świecie, szczególnie w tym okresie, kiedy Polska była pod zaborami, a Polakom przypisywano obywatelstwo rosyjskie, pruskie czy austriackie. Nikt za nas tego robił nie będzie.
Prof. Marek Graniczny przedstawia wkład polskich badaczy w poznanie geologii Syberii i terenów przyległych. Od lewej: Michiko Shintani, Takako Honjo, Midori Matsumoto, Michiko Yajima i prof. Marek Graniczny. Fot. K. Wołkowicz
W programie wizyty delegacji japońskiej znalazło się także zwiedzanie Muzeum Geologicznego, po którym gości oprowadziła Marlena Świło przy wsparciu Wojciecha Brochwicz-Lewińskiego.
Marlena Świło i dr Wojciech Brochwicz-Lewiński zapoznają gości ze zbiorami Muzeum Geologicznego PIG-PIB. Od lewej: Takako Honjo, Michiko Shintani, Midori Matsumoto, dr Michiko Yajima, dr Wojciech Brochwicz-Lewiński i Marlena Świło. Fot. K. Wołkowicz
Pamiątkowe zdjęcie „rodzinne” z dinozaurem Dyziem. Od lewej: Iwona Puźniak, Michiko Shintani, Takako Honjo, dr Urszula Hara, Midori Matsumoto, dr Michiko Yajima, Barbara Napieraj, dr Wojciech Brochwicz-Lewiński, Krystyna Wołkowicz. Fot. prof. T. Peryt
Ponadto goście odwiedzili Bibliotekę PIG-PIB, gdzie Joanna Kacprzak, Barbara Napieraj i Iwona Puźniak przygotowały ekspozycję najcenniejszych starodruków. Przy kawie i herbacie oraz polsko-japońskich snackach, przygotowanych przez dobrze znającą z autopsji kulturę Japonii I. Puźniak, snuto plany współpracy w przyszłości.
Fascynacja gości najstarszymi białymi krukami ze zbiorów Biblioteki PIG-PIB. Od lewej: Midori Matsumoto, Michiko Shintani, Takako Honjo, dr Michiko Yajima, były GGK dr Wojciech Brochwicz-Lewiński, prof. Aleksander Guterch i dr Urszula Hara. Fot. K. Wołkowicz
W rozmowach podsumowujących wizytę zespół dr Michiko Yajimy wyraził głęboką nadzieję, że sesja warszawska stanie się punktem wyjścia do intensywnej współpracy pomiędzy naszymi środowiskami badaczy historii nauk geologicznych, jak i ośrodkami nauk geologicznych. Należy zaznaczyć, że Michiko Yajima w lipcu tego roku oglądała w National Museum of Nature and Science w Tokio wystawę Leaps in Evolution - tracing the path of Vertebrate Evolution, na której były prezentowane m.in. tropy dewońskich płazów odkryte przez geologów z naszego Instytutu.
Rozmowy o współpracy przy herbacie i polsko-japońskich snackach przygotowanych przez Iwonę Puźniak o bogatych japońskich doświadczeniach. Od lewej: Takako Honjo, Midori Matsumoto, Iwona Puźniak, Michiko Shintani i dr Michiko Yajima. Fot. K. Wołkowicz
Zamykając sesję prof. Marek Graniczny zapowiedział, że kolejne, czwarte już spotkanie, zostanie poświęcone osobie i dorobkowi Józefa Morozewicza, w celu uczczenia 150. rocznicy jego urodzin. Decyzją zarządu sekcji termin tego spotkania przesunięto na grudzień br., tak aby mogło być połączone z prezentacją książki poświęconej Józefowi Morozewiczowi, jaką przygotowuje zespół autorski pod redakcją M. Granicznego, S. Wołkowicza, H. Urban i K. Wołkowicz.
Program wizyty delegacji japońskiej w Polsce objął również zwiedzanie Krakowa, Wieliczki i obozu Auschwitz-Birkenau.
Dobrą puentą całej wizyty delegacji japońskiej w Polsce było stwierdzenie dr Michiko Yajimy, że od przyszłego roku nasze kontakty będą łatwiejsze, gdyż przewidywane jest uruchomienie od stycznia 2016 r. bezpośredniego połączenia lotniczego Warszawa–Tokio. Pasażerów ma wozić LOT-owski Boeing 787 Dreamliner.
Oby nie były to tylko dreams…
Tekst: Wojciech Brochwicz-Lewiński i Krystyna Wołkowicz
Zdjęcia: Krystyna Wołkowicz i Tadeusz Peryt
PREZENTACJE
pdf Edmund Naumann (1854‒1927) and Mount Fuji - Michiko Yajima and Naotoshi Yamada (2.07 MB)
