Prace PIG - Tom 202 (2015)

FORMACJA PREGLACJALNA POŁUDNIOWEGO MAZOWSZA NAD DOLNĄ PILICĄ

Aurelia MAKOWSKA i Hanna WINTER

SŁOWO WSTĘPNE

Autorki mają nadzieję, że przedstawiona monografia pt. Formacja preglacjalna południowego Mazowsza nad dolną Pilicą, składającą się z dwóch części zatytułowanych Budowa geologiczna i stratygrafia formacji preglacjalnej południowego Mazowsza nad dolną Pilicą i Dynamika zmian klimatycznych w pliocenie i plejstocenie dolnym oraz granica neogen/ czwartorzęd w osadach z południowego Mazowsza (środkowa Polska) na podstawie danych palinologicznych, wniesie nowe, istotne informacje na temat tej ważnej i jak dotąd nie w pełni poznanej jednostki litostratygraficznej południowego Mazowsza, z pogranicza neogenu i czwartorzędu. Jej rozpoznanie dotychczas opierało się przeważnie na pojedynczych otworach wiertniczych i odsłonięciach, opisywanych głównie pod względem uziarnienia i sedymentacji osadów badanych przy pomocy analiz petrograficzno-mineralogicznych. Pojawienie się w ostatnich latach pojedynczych profili osadów organogenicznych umożliwiło wykonanie wysokorozdzielczych badań palinologicznych, lecz ich wyniki nie dawały jeszcze pełnego obrazu rozwoju tej formacji w czasie jej powstawania. Osady nawiercone podczas realizacji arkusza Nowe Miasto nad Pilicą Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski (SMGP) 1:50 000 dały niepowtarzalną szansę na wykonanie rozległych badań palinologicznych, które pozwoliły na rekonstrukcję zmian roślinności i klimatu w pliocenie oraz przybliżyły charakter zmian zachodzących we wczesnym plejstocenie.

Z obserwacji i przeprowadzonych badań wynika, że formacja ta powstawała w znacznie dłuższym czasie (od dolnego pliocenu po pierwsze zlodowacenie i pierwszy interglacjał czwartorzędu), niż wynikało to z dotychczasowego rozpoznania.

W monografii Budowa geologiczna Polski formacja mazowiecka jest skorelowana ogólnie z regionalną „górnoneogeńską formacją z Gozdnicy” (Piwocki i in., 2004), co nie ma uzasadnienia w wynikach dotychczasowych badań obu formacji, które wskazywałyby na ich jednakową genezę i czas powstania. Przeciwnie, badania te wskazują raczej na różnice zarówno w ocenie genezy, jak i wieku tych jednostek, nie wspominając o ich specyfice i regionalnym położeniu. Formacja preglacjalna oprócz osadów rzecznych korytowych i pozakorytowych charakterystycznych dla Gozdnicy zawiera też osady głębokich jezior, przetrwałych przez długi okres jej rozwoju, co umożliwiło nawiązanie do globalnych zmian klimatu w pliocenie i plejstocenie dolnym oraz jej dowiązanie do europejskich korelacji stratygraficznych, głównie, ale nie tylko, na podstawie wydzieleń zapisanych w osadach jeziornych z Wólki Ligęzowskiej.

Ponadto mazowiecka formacja preglacjalna jest młodsza od formacji z Gozdnicy, a jej historia nie kończy się w neogenie, lecz kontynuuje się aż do czwartorzędu, przez plejstocen dolny i początek plejstocenu środkowego. Ponieważ w znacznej części obejmuje ona okres przedglacjalny zachowano dla tej formacji tradycyjną nazwę „preglacjał”, stosowaną od początku jej rozpoznania w latach 20. ubiegłego wieku.

Aurelia Makowska, Hanna Winter

PIWOCKI M., BADURA J., PRZYBYLSKI B., 2004 — Pliocen. W: Budowa geologiczna Polski. T. 1. Stratygrafia. Cz. 3a. Kenozoik. Paleogen i neogen (red. T.M. Peryt, M. Piwocki): 118–133. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

BUDOWA GEOLOGICZNA I STRATYGRAFIA FORMACJI PREGLACJALNEJ POŁUDNIOWEGO MAZOWSZA NAD DOLNĄ PILICĄ

Aurelia MAKOWSKA

Emerytowany pracownik Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

s. 7–52

Abstrakt. W pracy przedstawiono wyniki opracowania profili osadów z 10 kartograficzno-badawczych otworów wiertniczych, wykonanych na południowym Mazowszu, w rejonie Nowego Miasta n. Pilicą. Odwierty o maksymalnej głębokości 80 m przebiły kompleks osadów czwartorzędowych i dotarły do podłoża neogeńsko-paleogeńskiego i mezozoicznego. W dolnej części tego kompleksu występuje formacja preglacjalna, zajmująca ponad połowę jego miąższości. Osady tej formacji poddano badaniom litologiczno-mineralogicznym, palinologicznym i paleomagnetycznym. W wyniku badań określono litologiczny i stratygraficzny skład formacji preglacjalnej, jej wiek oraz paleogeografię analizowanego obszaru w czasie sedymentacji jej osadów. Z badań wynika, że formacja powstawała przez długi okres – od pliocenu po dolną część plejstocenu środkowego, znacznie dłużej niż młodsza glacjalna i postglacjalna część osadów czwartorzędowych.

Słowa kluczowe: preglacjał, formacja preglacjalna, pliocen–plejstocen dolny, granica neogen/ czwartorzęd, granica czwartorzęd przedglacjalny/ czwartorzęd glacjalny, południowe Mazowsze.

folder pdf Pełny tekst (pdf) (4.28 MB)

DYNAMIKA ZMIAN KLIMATYCZNYCH W PLIOCENIE I PLEJSTOCENIE DOLNYM ORAZ GRANICA NEOGEN/ CZWARTORZĘD W OSADACH Z POŁUDNIOWEGO MAZOWSZA (ŚRODKOWA POLSKA) NA PODSTAWIE DANYCH PALINOLOGICZNYCH

Hanna WINTER

Emerytowany pracownik Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

s. 53–106

Abstrakt. Podczas prac kartograficznych prowadzonych w celu realizacji arkusza Nowe Miasto nad Pilicą Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski (SMGP) 1:50 000 wykonano następujące otwory badawcze: Wólka Ligęzowska, Wysokin, Sacin, Ceteń 8 i Ceteń 9. Osady występujące w profilach Wysokin, Sacin, Ceteń 8 i Ceteń 9 reprezentowały formację preglacjalną z charakterystycznymi warstwami piaszczystymi, mułkowymi, piaszczysto-mułkowymi i ilastymi, często z humusem i przewarstwieniami torfu. Seria z Wólki Ligęzowskiej miała charakter jeziorno-bagienny. W celu rekonstrukcji zmian roślinności i klimatu posłużono się metodą analizy pyłkowej. Historię zmian roślinności odniesiono do wydzielonych poziomów pyłkowych, które pogrupowano w fazy rozwoju roślinności, a następnie okresy klimatyczno-stratygraficzne. Podstawę do wydzielenia tych faz i okresów stanowiły: podobieństwo florystyczne lokalnych zespołów poziomów pyłkowych (L PAZ), występowanie elementów flory subtropikalnej (P2), arktycznotrzeciorzędowej (A), procentowy udział poszczególnych taksonów w poziomach pyłkowych, procentowy udział taksonów ciepłoumiarkowanych (A1) i chłodnoumiarkowanych (A2), należących do geoflory arktycznotrzeciorzędowej (A). Ponadto wzięto pod uwagę stosunek wartości pyłku drzew i krzewów (AP) do pyłku krzewinek i roślin zielnych (NAP) jako wskaźnik odlesienia i otwartości krajobrazu, skład taksonomiczny oraz procentowy udział NAP, wskazujący na charakter zbiorowisk występujących na siedliskach otwartych. Okresy klimatyczno-stratygraficzne stanowią podstawę do podziału stratygraficznego badanych osadów i jednocześnie dokumentują wielkoskalowe zmiany klimatyczne, wyrażające globalne zmiany klimatu. Interpretacja danych palinologicznych pozwala na określenie wieku osadów z Wólki Ligęzowskiej. Dane pyłkowe pozwalają na korelację fazy 1 WL z poziomem XIII Sequoiapollenites i odniesienie do piętra zankl. Następne fazy, 2 i 3 WL, odniesiono do poziomu XIV Faguspollenites. W związku z brakiem poziomu pyłkowego dla fazy 4 WL zaproponowano wydzielenie poziomu XV Pinuspollenites. Okres II skorelowano z piętrem piacenz. Zapis silnego ochłodzenia klimatu, jaki występował między II i III okresem klimatyczno-stratygraficznym w Wólce Ligęzowskiej, można korelować z globalnymi zmianami klimatycznymi występującymi na granicy neogen/ czwartorzęd, które są datowane astronomicznie na 2,588 Ma, a strop osadów okresu II należy korelować z morskim stadium izotopowym MIS 103. Sekwencja zmian roślinności i klimatu z Wólki Ligęzowskiej doskonale koreluje się z globalnymi zmianami klimatycznymi charakterystycznymi dla pliocenu (do 2,6 Ma) i plejstocenu dolnego. W profilach z Wysokina, Sacina, Cetenia 8 udokumentowano głównie zapis palinologiczny schyłku okresów ciepłych i okresy zimne zgodne z cyklem zmian klimatycznych w plejstocenie dolnym, w którym występują oziębienia i ocieplenia klimatu związane z rozwojem i zanikiem pokrywy lodowcowej na półkuli północnej. Facje rzeczne, z których w większości jest zbudowana formacja preglacjalna, powodują występowanie luk w zapisie palinologicznym, a stopień rozpoznania zmian roślinności w tym czasie jest bardzo ogólny. W miarę konsekwentny przebieg zmian roślinności i klimatu pozwala na wyróżnienie w obrębie plejstocenu dolnego nowej jednostki klimatyczno-stratygraficznej – ocieplenia ceteń. Na podstawie wyników analizy pyłkowej wiek osadów skorelowano z innymi stanowiskami z Polski i Europy.

Słowa kluczowe: analiza pyłkowa, pliocen, plejstocen dolny, granica neogen/ czwartorzęd, zmiany klimatu i roślinności, środkowa Polska.

pdf Pełny tekst (pdf) (6.16 MB)