Zwiększenie bezpieczeństwa górników, skuteczniejsza ochrona atmosfery i korzyści gospodarcze – to najważniejsze cele rozwoju nowych technologii pozyskiwania metanu.
Ma temu służyć pierwsze na świecie Międzynarodowe Centrum Doskonałości w zakresie wykorzystania metanu z kopalń węgla (ICE-CMM) otwarte w Katowicach pod auspicjami ONZ.
Jednym z założycieli katowickiego Centrum jest Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB). Centrum ma skupiać międzynarodowych ekspertów pracujących nad nowymi metodami odzyskiwania i wykorzystywania metanu z pokładów węgla. Założone zostało przez PGNiG, PIG-PIB, Główny Instytut Górnictwa (GIG) oraz Instytut Nafty i Gazu (INiG).
Centrum będzie służyć m.in. jako miejsce wymiany doświadczeń naukowców i praktyków zajmujących się górnictwem węglowym i gazownictwem. Będzie też gromadziło i udostępniało informacje z całego świata dotyczące zarządzania metanem.
– Zadaniem Centrum jest m.in. opracowanie najlepszych praktyk w zakresie wydobycia metanu i szerokie dzielenie się tą wiedzą w taki sposób, aby najlepsze praktyki były powszechnie dostępne. Polska jest jednym z krajów, które najszybciej rozwijają nowoczesne technologie w górnictwie – mówił Raymond Pilcher, przewodniczący Grupy Eksperckiej Komisji Gospodarczej ONZ (UNECE) ds. Metanu z Kopalń podczas otwarcia Centrum.
Przy okazji szef UNECE podkreślił swoje związki z PIG. Wspomniał swoją pierwszą wizytę w Polsce w roku 1989 w roli wysłannika amerykańskich agencji rządowych. Miał wówczas ocenić możliwości zagospodarowania zasobów złóż metanu z pokładów węgla. Jego przewodnikiem po zagłębiu węglowym był nieżyjący już zasłużony pracownik PIG Adam Kotas, z którym połączyła go długoletnia przyjaźń. Pilcher bardzo ciepło i z wielką wdzięcznością wspominał swój ówczesny pobyt w Polsce, bardzo serdeczne przyjęcie i znakomitą współpracę z Instytutem Geologicznym w Sosnowcu.
Raymond Pilcher, przewodniczący Grupy Eksperckiej Komisji Gospodarczej ONZ (UNECE) podczas wystąpienia na uroczystości otwarcia ICE-CMM
Otwarcie centrum w Katowicach zbiegło się w czasie z pierwszą dostawą amerykańskiego gazu do gazoportu w Świnoujściu. – To symboliczny dzień dla polskiej energii – mówił uczestniczący w otwarciu Centrum wiceminister energii Michał Kurtyka. – Po raz pierwszy w tej części Europy sięgamy po gaz, który przypływa z USA. Na południu, w Katowicach, otwieramy perspektywę badawczą, ale z czasem również perspektywę komercyjnej produkcji metanu ze złóż węgla w Polsce. To dwie połówki tej samej monety, mówiącej o tym, że z odwagą, z przedsiębiorczością, ale też opierając się na solidnych podstawach naukowych, patrzymy w przyszłość energii w Polsce – dodał Kurtyka.
Powstanie centrum to m.in. efekt kilkuletniej współpracy PGNiG i PIG-PIB, co zaznaczył Łukasz Kroplewski, wiceprezes zarządu PGNiG ds. rozwoju. – Katowickie Centrum to udany przykład współpracy polskiego przemysłu z polską nauką. Jestem przekonany, że przyniesie to konkretne efekty ekonomiczne – podkreślił.
Uczestnicy uroczystości otwarcia – od lewej: Richard Mattus, Grupa Ekspercka Komisji Gospodarczej ONZ (UNECE); Przemysław Borkowski, wicedyrektor PIG-PIB; Michał Kurtyka, podsekretarz stanu w Ministerstwie Energii; Scott Foster dyrektor Sustainable Energy Division, UNECE; Łukasz Kroplewski, wiceprezes PGNiG S.A.; Felicia Ruiz, ekspert ochrony środowiska US EPA; Raymond Pilcher, UNECE; Michał Drabik, UNECE; Daniel Brunner, prezes REI Drilling, Inc.; Maria Ciechanowska, dyrektor INiG; Stanisław Prusek, dyrektor naczelny GIG; Jacek Skiba, GIG
Obecnie w Gilowicach na Śląsku jest realizowany wspólny projekt PGNiG i PIG-PIB dotyczący przedeksploatacyjnego ujmowania metanu z pokładów węgla. Wykorzystywane są przy tym dwa otwory wiertnicze – pionowe i horyzontalny – należące do PIG-PIB. Gaz jest tam pozyskiwany metodą szczelinowania hydraulicznego. Ostatnie testy są bardzo obiecujące. Dobowy przepływ metanu sięgnął 8 tys. metrów sześciennych na dobę. W Polsce nigdy wcześniej nie uzyskano takiego wyniku. Kolejne testy ruszą prawdopodobnie na przełomie lipca i sierpnia. – Przemysłowe wdrożenie technologii testowanej w ramach realizowanego wspólnie z PGNiG projektu w Gilowicach daje szansę na eksploatację nawet 1 mld m3 metanu rocznie – ujawnił w Katowicach prof. Przemysław Borkowski, zastępca dyrektora PIG-PIB ds. badań i rozwoju.
Zalety metanu podkreślał również prof. Mariusz Orion Jędrysek, wiceminister środowiska i główny geolog kraju. Przypominał, że metan jest nie tylko zagrożeniem, ale i ważnym surowcem, choć wcześniej był traktowany najczęściej jako odpad i problem. – Teraz otrzymuje nowe życie jako surowiec o dużym potencjalne gospodarczym. Ma szansę przeistoczyć się z problemu w nasz atut – ocenił główny geolog kraju. Zapowiedział też zmiany w prawie, które ułatwią pozyskiwanie metanu z pokładów węgla.
Metan, bezwonny gaz towarzyszący złożom węgla kamiennego, stanowi ogromne zagrożenie dla górników i środowiska. Rocznie podczas eksploatacji węgla wydziela się go ponad 900 mln m3, z czego niemal dwie trzecie trafiają wprost do atmosfery. Tymczasem metan znacznie mocniej potęguje efekt cieplarniany niż dwutlenek węgla. Pod tym względem jest kilkadziesiąt razy niebezpieczniejszy od CO2.
Metan, który udaje się wychwycić, jest wykorzystywany przez kopalnie lub trafia do sieci. Projekt realizowany przez PIG-PIB wspólnie z PGNiG ma pozwolić na wypracowanie nowych metod ujmowania metanu po to, żeby nie tylko lepiej chronić życie górników i środowisko, ale także żeby czerpać z tego wymierne korzyści. Szczególnie mocno podkreślał to Stanisław Prusek, Naczelny Dyrektor Głównego Instytutu Górnictwa. – W polskich kopalniach odmetanowanie wyrobisk jest prowadzone jest głównie dla zapewnienia bezpieczeństwa prac górniczych, a ujmowany metan w znacznej części uwalniany jest do atmosfery. Trzeba zachęcać społeczności, naukowców, firmy górnicze i decydentów do podnoszenia świadomości w zakresie wyzwań i możliwości, jakie daje wykorzystanie metanu z pokładów węgla. Centrum jest szansą dla rozwoju międzynarodowej współpracy w obszarze problematyki metanowej oraz transferu polskiego know-how do innych górniczych krajów świata – mówił w Katowicach dyrektor Prusek.
Memorandum w sprawie utworzenia Centrum Doskonałości podpisano w 2015 r. w Genewie. Było to porozumienie między GIG, ówczesnym polskim Ministerstwem Gospodarki i Europejską Komisją Gospodarczą Narodów Zjednoczonych. Prace nad uruchomieniem tego ośrodka ruszyły dużo wcześniej. – Powstanie Centrum w Katowicach jest wynikiem blisko czterech lat prac i rozmów. To Centrum będzie oddziaływać na tę część świata – podkreślała Felicia Ruiz z Environmental z Protection Agency (EPA) i Global Methane Initiative (GMI) podczas uroczystego otwarcia.
Polska wygrała w konkurencji z Chińczykami, Indusami i Ukraińcami, którzy zabiegali o zlokalizowanie Centrum w swoich krajach.
Tekst: Andrzej Rudnicki
Zdjęcia: Paweł Woźniak
