Ocena stanu wód podziemnych

Na podstawie zapisów Ustawy Prawo wodne (Dz. U. 2023 poz. 1478) zadania Państwowej Służby Hydrogeologicznej wykonywane są przez Państwową Służbę Geologiczną. W związku z tym, Państwowa Służba Geologiczna zajmuję się analizą presji i oddziaływań na wody podziemne w zakresie chemicznym i ilościowym oraz oceną stanu wód podziemnych na obszarze JCWPd.

Monitoring stanu chemicznego wód podziemnych

Kluczowym elementem polityki wodnej w kraju jest ciągły monitoring, analiza i ocena stanu wód podziemnych przez kraje członkowskie w celu ochrony i sukcesywnej poprawy zasobów wodnych Polski i Europy. W celu spełnienia powyższych wymogów dotyczących oceny stanu jakości wód podziemnych, Ramowa Dyrektywa Wodna nakłada na Państwa Członkowskie obowiązek prowadzenia monitoringu stanu chemicznego wód podziemnych, którego szczegółowy cel, zakres oraz częstotliwość określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2021 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. 2021 poz. 1576).

Zgodnie z tym rozporządzeniem wyróżnia się dwa rodzaje monitoringu stanu chemicznego wód podziemnych: monitoring diagnostyczny i operacyjny. Różnica pomiędzy poszczególnymi rodzajami monitoringu wynika z różnicy celów dla nich określonych, a mianowicie:

Monitoring diagnostyczny jednolitych części wód podziemnych ustalany jest na podstawie charakterystyki jednolitych części wód podziemnych i oceny wpływu oddziaływań antropogenicznych.

Monitoring diagnostyczny ustala się w celu:

1) uzupełnienia i sprawdzenia procedury oceny wpływu oddziaływań antropogenicznych;

2) dostarczenia informacji do oceny długoterminowych trendów wynikających zarówno ze zmiany warunków naturalnych, jak również oddziaływań antropogenicznych.

Monitoring diagnostyczny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych prowadzi się przynajmniej raz w ciągu 6-letniego cyklu aktualizacji planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. Służy on ocenie stanu chemicznego wód na terytorium kraju. Ostatni monitoring diagnostyczny wykonano w 2022 r.

Monitoring operacyjny jednolitych części wód podziemnych ustalany na podstawie charakterystyki jednolitych części wód podziemnych i oceny wpływu oddziaływań antropogenicznych oraz monitoringu diagnostycznego. Monitoring operacyjny ustala się w celu:

1) oceny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych uznanych za zagrożone niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych,

2) stwierdzenia występowania znaczących i utrzymujących się trendów wzrostu stężeń zanieczyszczeń spowodowanych oddziaływaniami antropogenicznymi.

Monitoring operacyjny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych prowadzi się w przypadku jednolitych części wód podziemnych uznanych, na podstawie monitoringu diagnostycznego oraz oceny wpływu oddziaływań, za zagrożone niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych.

Monitoring operacyjny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych prowadzi się przynajmniej raz w roku, z wyłączeniem roku, w którym jest prowadzony monitoring diagnostyczny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych. Monitoring operacyjny przeprowadzony został w 2013, 2014 2015, 2017, 2018, 2020, 2021 i 2023 r.

W odniesieniu do sposobu klasyfikacji jakości wód podziemnych w Polsce, Europejskie wymogi dotyczące oceny stanu jednolitych części wód podziemnych zostały transponowane do prawodawstwa krajowego poprzez Rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 11 października 2019 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. 2019 poz. 2148).

Monitoring stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych ustala się w celu dokonania oceny stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych, w tym ustalenia rezerw dostępnych zasobów wód podziemnych oraz analizy położenia zwierciadła wód podziemnych, w odniesieniu do każdej jednolitej części wód podziemnych. Zakres monitoringu stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych obejmuje pomiary położenia zwierciadła wód podziemnych oraz określenie dostępnych zasobów wód podziemnych i średniego wieloletniego rzeczywistego poboru wód podziemnych, w odniesieniu do każdej jednolitej części wód podziemnych. Monitoring stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych w zakresie pomiarów położenia zwierciadła wody prowadzi się z częstotliwością wystarczającą do oceny stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych, uwzględniając zmienności krótko- i długoterminowe w zasilaniu jednolitych części wód podziemnych.

Ogólne informacje o sieci

Badania w ramach monitoringu stanu chemicznego, prowadzone są w sieci pomiarowej liczącej ok. 1400 punktów (w tym: studnie wiercone, piezometry), spełniających kryteria zgodne z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej. Sieć podlega weryfikacji oraz poszerzaniu o: nowe punkty wybrane spośród istniejących otworów hydrogeologicznych (ze szczególnym uwzględnieniem czynnych ujęć wody pitnej), punkty pomiarowe wykonane jako nowe.

Większość punktów pomiarowych ujmuje płytkie poziomy wodonośne występujące przeważnie w obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego rozprzestrzenionego najpowszechniej na terenie kraju, a pozostałe punkty pomiarowe ujmują głębsze poziomy wodonośne, występujące w starszych strukturach hydrogeologicznych.

Ponad 70% monitoringowych punktów pomiarowych stanowią stacje hydrogeologiczne wchodzące w skład sieci obserwacyjno-badawczej wód podziemnych, prowadzonej przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w ramach realizacji zadań państwowej służby hydrogeologicznej. Właścicielami pozostałych punktów pomiarowych są zakłady komunalne i gminy (w przypadku ujęć wody pitnej) oraz firmy/osoby prywatne.

Badania jakości wód realizowane są przez wyspecjalizowane zespoły terenowe objęte systemem zarządzania jakością, posiadające akredytacje na pobór próbek wód podziemnych.

Wyniki oznaczeń wskaźników fizykochemicznych w próbkach pobranych z punktów pomiarowych są podstawowym źródłem danych wykorzystywanych do wyznaczenia klas jakości wód podziemnych i do oceny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych.

Wszystkie dane źródłowe są sprawdzane pod względem poprawności wykonania analiz chemicznych próbek wód, poprzez obliczenie błędu analizy na podstawie bilansu jonowego. I na tej podstawie do dalszych analiz brane są oznaczenia, w których obliczony względny błąd analizy nie przekraczał 10%.

Monitoring stanu ilościowego prowadzony jest aktualnie w około 1500 punktach. Badania realizowane są w hydrogeologicznych otworach badawczych, piezometrach i źródłach.

Pomiary zwierciadła wód podziemnych i wydajności źródeł prowadzone są:

manualnie − przez obserwatorów terenowych przy pomocy: mierników akustyczno-świetlnych, świstawek hydrogeologicznych lub manometrów, zaś wydajności źródeł poprzez pomiar czasu napełniania naczynia pomiarowego lub odczyt na przelewie bądź łacie wodowskazowej.
automatycznie − z wykorzystaniem automatycznych urządzeń pomiarowych.

Ocena stanu chemicznego wód podziemnych

Ocena stanu jednolitych części wód podziemnych od 2019 roku przeprowadzana jest w cyklu 6-letnim. W 2023 r. opracowana została Ocena stanu jednolitych części wód podziemnych w odniesieniu do podziału JCWPd na 174 części obowiązującym w cyklu planistycznym 2022–2027.

Ocena stanu wód podziemnych w dorzeczach jest jednym z kluczowych elementów zarządzania zasobami wodnymi wg Ramowej Dyrektywy Wodnej. Pełni dwie funkcje:

podsumowuje cykl planistyczny i podjęte w nim działania na rzecz poprawy stanu wód,
otwiera kolejny cykl, podsumowując stan aktualny i wskazując obszary, w których konieczne jest podjęcie takich działań na przestrzeni kolejnych lat.

W celu wykonania kompleksowej oceny stanu JCWPd zgodnie z przesłaniem RDW, od roku 2010 stosuje się rozbudowaną metodykę oceny stanu wód podziemnych, składającą się z testów klasyfikacyjnych, w których stan wód podziemnych ocenia się nie tylko na podstawie wybranych jakościowych i ilościowych wskaźników i charakterystyk wód podziemnych, ale również rozpatruje się potrzeby receptorów wód podziemnych.

Ocena stanu ogólnego JCWPd składa się z oceny stanu chemicznego i ilościowego. Obie oceny są w stosunku do siebie równorzędne, a za ostateczny stan wód podziemnych przyjmuje się gorszą z tych dwóch ocen. W ramach oceny wykonuje się łącznie dziewięć testów klasyfikacyjnych, które przeprowadza się w odniesieniu do wszystkich JCWPd, niezależnie od wyników pozostałych testów klasyfikacyjnych. Oprócz testów klasyfikacyjnych wykonuje się również dwie analizy wspierające, dotyczące zmian długoterminowych. Są to analiza tendencji zmian stężeń wskaźników fizykochemicznych oraz analiza położenia zwierciadła wody. Ponieważ obie analizy zasilają testy klasyfikacyjne, wykonuje się je na początku procedury oceny stanu chemicznego i ilościowego. Wyniki tych analiz wspierają pozostałe testy ilościowe i chemiczne, zwłaszcza końcową ocenę stanu JCWPd.

W wyniku przeprowadzonej w 2023 r. oceny stanu jednolitych części wód podziemnych dobry stan stwierdzono w 155 JCWPd a stan słaby w 19 (Rysunek 1).

Powierzchnia JCWPd, w których stwierdzono dobry stan, wynosi 288651,21 km², co stanowi 92,59% powierzchni całego kraju. Powierzchnia JCWPd, w których stwierdzono słaby stan, wynosi 23111,54 km², co stanowi jedynie 7,41% powierzchni kraju.