Leszek Sawicki

Leszek Sawicki (ur. 1924 w Kopyczyńcach w woj. tarnopolskim) – polski geolog, kartograf, współzałożyciel i długoletni kierownik Oddziału Dolnośląskiego Państwowego Instytutu Geologicznego, współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Lwowa we Wrocławiu.

Życiorys

Urodził się w Kopyczyńcach na Podolu w roku 1924 jako syn Władysława Sawickiego, inżyniera mierniczego, i Zofii z d. Mentzel. Od pierwszych lat życia był lwowianinem. Do szkół (gimnazjum, sowiecka 10-latka, tajne komplety) uczęszczał we Lwowie. Należał do 4. Lwowskiej Drużyny Harcerzy. W okresie II wojny światowej był – po odbyciu szkolenia wojskowego AK – żołnierzem plutonu „Świteź/II” (Okręg Lwów) o pseudonimie „Trajan”. Brał udział w akcji „Burza”; został zmuszony do opuszczenia miasta w roku 1944.

W roku 1946 rodzina została wysiedlona ze Lwowa i zamieszkała w Trzebnicy. Leszek Sawicki odbył służbę wojskową wOficerskiej Szkole Lotnictwa, a następnie zamieszkał we Wrocławiu, gdzie ukończył studia geologiczne.

Studiował na Uniwersytecie Wrocławskim, w którym znalazło się wielu byłych pracowników Uniwersytetu Lwowskiego, m.in. Henryk Teisseyre, geolog, specjalista w dziedzinie tektoniki Karpat, od roku 1946 profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Wrocławskiego). Te lata Leszek Sawicki wspomina:

 

Lwowianie trzymali się
zawsze razem [...]
pracownicy uniwersytetu
i politechniki […] … to
wszystko byli lwowianie
i między nimi był
utrzymany zawsze
bardzo dobry kontakt,
ale ten kontakt nie był mile
widziany przez władze.

— Leszek Sawicki

 

W roku 1950, po ukończeniu studiów, Leszek Sawicki rozpoczął pracę w regionalnej jednostce PIG – „Instytucie Dolnośląskim”, powołanym 1 maja 1949 r. z inicjatywy prof. Henryka Teisseyre (pierwszego kierownika Instytutu, związanego z nim do śmierci w roku 1974). W latach 1951 i 1965 nazwę Instytutu zmieniano kolejno na „Stacja Terenowa PIG” i „Oddział Dolnośląski PIG”. Leszek Sawicki należał początkowo do „grupy prof. Teisseyre’a”. W prymitywnych, powojennych warunkach rozpoczęto badania skomplikowanej geologicznej budowy Dolnego Śląska (Sudetów i obszaru przedsudeckiego), niepodobnej do budowy dobrze znanych zespołowi obszarów II Rzeczypospolitej. W latach 40. koncentrowano się na porządkowaniu i uzupełnianiu dokumentacji niemieckiej oraz gromadzeniu materiałów doświadczalnych (próbek pobieranych w terenie), a w latach 50. rozpoczęto wieloletnie, systematyczne kartografowanie geologiczne.

Poza pracą dla Państwowego Instytutu Geologicznego, Leszek Sawicki w latach 1952-1954 był nauczycielem w Technikum Geologicznym we Wrocławiu, a w latach 1954-1960 wykładał przedmiot „Geologia w gospodarce narodowej” na Uniwersytecie Wrocławskim.

W roku 1962 mgr Leszek Sawicki objął funkcję kierownika Oddziału i pełnił ją do roku 1977. W tym okresie Oddział liczył już ok. 70 pracowników. Utworzono nowe gabinety i pracownie, m.in. Laboratorium Geochemiczne, wyposażone w nowoczesne aparaty analityczne.

W r. 1968 Leszek Sawicki uzyskał stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych w zakresie geologii na podstawie rozprawy poświęconej krystalicznym ramom rowu grn. Nysy Kłodzkiej (promotor – prof. dr Henryk Teisseyre); w r. 1973 objął stanowisko docenta oraz został mianowany na stopień górniczy dyrektora górniczego III stopnia.

Zespół kierowany przez Leszka Sawickiego w ciągu 15 lat opracował i zrealizował szeroko zakrojony program badań geologicznych Dolnego Śląska. W roku 1982 Leszek Sawicki i Andrzej Grocholski zredagowali tom pt. „Stan rozpoznania i kierunki badań strukturalnych Dolnego Śląska” (praca zbiorowa), o którym po 30 latach Stefan Cwojdziński napisał:

 

Praca ta do dziś stanowi przewodnik po nierozwiązanych zagadnieniach geologii tego regionu.
Przyjdzie nad nimi pracować przyszłym pokoleniom…

 

W latach 1997–2002 Leszek Sawicki współpracował z redakcją geograficzną Wielkiej Encyklopedii PWN, opracowując kilkaset haseł dotyczących Iranu, Iraku, Kambodży i Wietnamu.

Jest promotorem jednego przewodu doktorskiego (1981).

 

Inna działalność

W czasie pracy na kierowniczych stanowiskach w PIG był gorącym rzecznikiem międzynarodowej współpracy polsko-czeskiej, realizowanej przez wspólne badania, odczyty i publikacje. Był również prelegentem Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Przez pięć lat pełnił społeczną funkcję ławnika Sądu Powiatowego i Rejonowego we Wrocławiu.

Po przejściu na emeryturę uczestniczy w posiedzeniach różnych organizacji naukowych, wygłaszając odczyty, m.in. dotyczące projektu utworzenia „Geostrady Sudeckiej” – szlaku turystycznego popularyzującego zagadnienia związane z budową geologiczną polskich i czeskich Sudetów.

 

Prace geologiczne

Po utworzeniu dolnośląskiego oddziału PIG Leszek Sawicki rozpoczął badania skomplikowanej geologicznej budowy Dolnego Śląska (Sudetów i obszaru przedsudeckiego), w tym podjął wieloletnie, systematyczne prace związane z kartowaniem geologicznym tego regionu. Jako początkujący geolog-kartograf Leszek Sawicki pracował na terenie Sudetów Wschodnich, wykonując mapy geologiczne, drukowane później jako kolejne arkusze „Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów w skali 1:25 000”. Opracował arkusze Głuchołazy, Podlesie i Kamienica oraz – jako współautor – arkusz Prudnik, a następnie w Górach Bystrzyckich i Górach Śnieżnika arkusze Międzylesie i Potoczek, jak również arkusz Zagórze Śląskie (we współautorstwie z H. Teisseyrem). W 1958 opublikował (wspólnie z A. Majerowiczem) opisy serii metamorficznych okolic Głuchołaz oraz – w jęz. polskim i czeskim – artykuły o serii zieleńcowej w warstwach andelskohorskich. Na podstawie materiałów z kartowania geologicznego rejonu Międzylesia opracował zagadnienie krystalicznych ram rowu Nysy.

W latach 1960–1961 Leszek Sawicki uczestniczył w pracach Polskiej Ekspedycji Geologicznej w Demokratycznej Republice Wietnamu jako kartograf przy poszukiwaniach rud żelaza. Efekty prac ekspedycji, wraz z trzema artykułami Leszka Sawickiego, opublikowano w Biuletynie IG 177 (w jęz. francuskim) oraz w czasopiśmie „Wszechświat”. Opisał m.in. zjawisko współczesnego tworzenia się hipergenicznej mineralizacji magnetytowej w warunkach tropikalnych[20]. Wraz z Romanem Osiką opracował i opublikował zagadnienia związane z budowa i genezą wietnamskich złóż apatytów.

Pobyt w Wietnamie stanowił kanwę dla literackiego opisu prac polskiej ekspedycji – książki „Woda w Bao Ha, duchy w Trai Hut” (1966).

Przez 15 lat Leszek Sawicki kierował zespołem, który opracował i realizował szeroko zakrojony program badań geologicznych Dolnego Śląska pod zbiorczym hasłem „Model przestrzenny Sudetów”. W latach 1970–1988 był redaktorem regionalnym map geologicznych Dolnego Śląska w skali 1:200 000[24], a także autorem wydanego w tej serii arkusza Kłodzko. Zajmował się zagadnieniami tektonicznymi, był autorem lub współautorem wielu projektów badań wgłębnych, dokonywanych za pomocą wierceń (najgłębsze – do 2000 m. głębokości). Nadzorował odwierty, badał i opisywał skały ośmiu głębokich otworów. W otworze Grabin (obecnie gmina Niemodlin) odkrył źródło wody mineralnej – unikalną szczawę termalną o wysokim stopniu mineralizacji i wielkiej wydajności; był współautorem dokumentacji hydrogeologicznej tego źródła (dotychczas nie wykorzystywanego).

Zajmował się opracowaniami syntetycznymi, m.in. wykonywaniem map ścięcia poziomego (na poziomie 0 m i -2000 m p.p.m. w zespole prof. Z. Kotańskiego, redaktora tych map dla całego obszaru Polski[27].

Pracę w Instytucie Geologicznym zakończył sporządzeniem zbiorczej mapy geologicznej w skali 1:100 000 całego Dolnego Śląska z przyległymi obszarami Czech i Niemiec (wydanej w 1997 r. w postaci 16 arkuszy, wraz z tekstem objaśniającym). Było to rozwinięcie opracowanej uprzednio (w 1966 r.) przeglądowej mapy geologicznej Dolnego Śląska w skali 1:200 000, wydanej w wersjach językowych polskiej, angielskiej i rosyjskiej. Dr Leszek Sawicki był również autorem map geologicznych dla geograficznego „Atlasu Śląska Dolnego i Opolskiego", wydanego przez Polską Akademię Nauk (1997).

Był inicjatorem i realizatorem poszukiwań surowców mineralnych i współredaktorem kompendium „Surowce mineralne Dolnego Śląska”. Wykonał opracowanie „Surowce mineralne w gospodarce wojennej Niemiec podczas drugiej wojny światowej”.

 

Odznaczenia

Za działalność wojenną Leszek Sawicki został odznaczony medalem Zwycięstwo i Wolność (1946), Medalem Wojska (1946, Londyn), Krzyżem Drugiej Obrony Lwowa (1981), Krzyżem Armii Krajowej (1985, Londyn), Odznaką Grunwaldzką (1946), oraz odznaką Weteran Walk o Niepodległość (1993”). W czasie pracy w Instytucie Geologicznym był odznaczony kolejno: Srebrnym (1960) i Złotym (1970) Krzyżem Zasługi oraz medalami 30-lecia (1974) i 40-lecia (1984) Polski Ludowej, jak również Złotą Odznaką Państwowego Instytutu Geologicznego (1994). Praca w Wietnamie została nagrodzona złotym Medalem Przyjaźni Demokratycznej Republiki Wietnamu (1961).

Odznaczony został też odznaką „Zasłużony dla Woj. Wrocławskiego i M. Wrocławia” (1985) oraz odznaką „Zasłużony dla polskiej geologii” (1987).

Za działalność publicystyczną odznaczony Złotą Odznaką Towarzystwa Miłośników Lwowa (1995) oraz medalem Pro Memoria (2011).

 

Leopoliana

 

Od pierwszego roku
życia jestem
lwowianinem, czuję się
lwowianinem z krwi i
kości, całkowicie

— Leszek Sawicki, Wrocław 2005

 

Wyznał, że chciałby być pochowany z garstką ziemi z Cmentarza Łyczakowskiego, którą przechowuje w szkatułce w swoim wrocławskim mieszkaniu.

Należy do grupy założycieli Towarzystwa Miłośników Lwowa we Wrocławiu, jest członkiem Rady Fundatorów Fundacji Kresowej „Semper Fidelis”. Utrwala pamięć o Lwowie przez publikacje, zamieszczane w czasopismach kultywujących więź Lwowa z historią i kulturą Polski – „Semper Fidelis”, „Cracovia Leopolis”, „Rocznik Lwowski”, biuletyny Towarzystwo Miłośników Lwowa.

Wspomnienia wojenne (szczególnie dotyczące okupacji niemieckiej i akcji „Burza”), o wartości dokumentacyjnej, były publikowane w „Semper Fidelis” oraz w „Roczniku Lwowskim”, wspomnienia o przedwojennych i wojennych latach szkolnych – w „Roczniku Lwowskim”. W obu wymienionych czasopismach publikował również inne eseje na temat późniejszych podróży w poszukiwaniu tamtych lat i tamtych grobów. Jest autorem „Kalendarza Lwowskiego” na rok 2003. Barwne dzieje szkolnego lwowskiego klubu przyjaciół zostały opisane w artykule „Korzenie, drzewo, złote liście”.

 

Podróże

Pasja życiowa Leszka Sawickiego to podróże turystyczno-geologiczne. W czasie studiów jako miłośnik górskiej turystyki narciarskiej był przodownikiem GON (Górskiej Odznaki Narciarskiej PTTK) i uczestnikiem wielu rajdów zimowych w Tatrach, Sudetach i Bieszczadach. Pierwszą wielką wyprawę odbył Drogą Wojenno-Suchumską w Kaukazie Zachodnim (1960). Pobyt w Wietnamie (1960–1961) był pierwszą fascynacją tropikami i kulturą wschodnioazjatycką. Wielkim doświadczeniem na zasadzie „szkoły przetrwania”, było przejście w roku 1992 Uralu Subpolarnego od dorzecza Obu do Peczory przez najwyższą partię Uralu (przypuszczalnie pierwsze polskie przejście trawersu Uralu).

W latach 1977–2012 Leszek Sawicki organizował i prowadził wyprawy do 25 krajów pozaeuropejskich, od Turcji i Afganistanu na zachodzie Azji do Indonezji i Filipin na wschodzie, a ponadto do Egiptu, Kenii i Tanzanii oraz Peru. Większość wypraw odbywała się na szlakach górskich, w tym trzy trekingi w Himalajach (w rej. Annapurny i Lahul), wędrówki w górach Gonga Szan (Chiny, Syczuan) i Tienszan, w chińskim Tybecie oraz na wulkanach Indonezji (Bromo, Merapi, Kelimutu) i na lodowcach Uralu, Himalajów i południowych Chin. W 1989 r. prowadził wędrówkę „Wielką Drogą Karakorum” (Pakistan – Chiny, przez Karakorum i Pamiry) do Urumczi na „Jedwabnym Szlaku”. W roku 1986 dokonał wejścia na Huayna Picchu, w roku 1990 na Mount Kenya (szczyt Point Lenana, 4985 m n.p.m.). W wyprawach, zazwyczaj kilkuosobowych, brali udział geolodzy, m.in. prof. Józef Oberc. Idee wypraw dostosowywano do motta buddyjskich pielgrzymów „Droga jest Celem”.

Relacje z wypraw Leszek Sawicki publikował w czasopismach geograficznych, m.in. „Poznaj Świat”, i w kolejnych tomach rocznika globtroterów „Przez Świat”.

 

Publikacje

Leszek Sawicki jest autorem 24 publikacji naukowych (artykułów i map geologicznych) oraz współautorem 17 dalszych publikacji – w jęz. polskim, francuskim i czeskim, drukowanych w wydawnictwach Instytutu Geologicznego (Prace, Biuletyn, Kwartalnik Geologiczny, Przegląd Geologiczny) oraz Instytutu Geofizyki PAN, jak również w wydawnictwach Ustředniho Ustavu Geologickeho w Pradze. Jest autorem lub współautorem około pięćdziesięciu archiwalnych map, tekstów objaśniających do map, projektów i instrukcji kartograficznych, znajdujących się w archiwum Oddziału Dolnośląskiego PIG we Wrocławiu (też i w archiwum Instytutu Geologicznego w Hanoi). Jest też autorem szeregu publikacji wspomnieniowych dotyczących Lwowa oraz literatury podróżniczej opisującej własne przeżycia z licznych wypraw w egzotyczne rejony świata.

geologiczne:

  • 1955 – Dolnośląska Stacja Terenowa I.G. w okresie Dziesięciolecia,
  • 1957–1962 – Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów 1:25 000, arkusze: Głuchołazy, Podlesie, Kamienica, Międzylesie, Potoczek,
  • 1957 – Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów 1:25 000, arkusz Prudnik],
  • 1958 – Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów 1:25 000, arkusz Zagórze Śląskie,
  • 1958 – Wschodniosudeckie serie metamorficzne w okolicy Głuchołazów (Sudety Wschodnie),
  • 1958 – Współpraca geologiczna polsko-czechosłowacka w Sudetach,
  • 1959 – O zelenych bridlicich v andelohorskych vrstvach u Pokrzyvne v Polsku,
  • 1960 – Przeglądowa Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, arkusz Kłodzko,
  • 1965 – Staropaleozoiczne złoża apatytów w Wietnamie Północnym oraz uwagi o możliwościach poszukiwawczych podobnego typu złóż w Polsce,
  • 1965 – Z prac polskiej ekspedycji geologicznej w Demokratycznej Republice Wietnamu,
  • 1966 – Woda w Bao Ha, duchy w Trai Hut
  • 1966 – Mapa geologiczna Dolnego Śląska 1:200 000,
  • 1967 – Structure geologique des environs de Lang Vinh,
  • 1967 – Sur les possibilites d’aparition de la magnetite hipergene dans les limonites de Lang Vinh,
  • 1967 – Gisement de limonite de Lang Vinh,
  • 1968 – The Silesian-Opole Depression against the Background of the Fore-Sudetic Structures,
  • 1968 – Recent work on the Crystalline Massifs in the Góry Bystrzyckie and Góry Orlickie Mountains,
  • 1972 - Prace geologów wrocławskich w Północnym Wietnamie (W: "Problemy eksportu usług geologicznych", Uniwrsytet Wrocławski, zeszyt specjalny, Wrocław
  • 1979 – Zarys budowy geologicznej – utwory przedkenozoiczne,
  • 1980 – Aktualny stan badań utworów prekambryjskich w Polsce i kierunki ich rozwoju,
  • 1982 – Rozwój poglądów na tektonikę utworów paleozoicznych regionu dolnośląskiego,
  • 1984 – Występowanie szczaw termalnych w Grabinie koło Niemodlina,
  • 1995 – Budowa wschodniej części bloku przedsudeckiego,
  • 1995 – Mapa geologiczna regionu dolnośląskiego w skali 1:100 000 – próba syntezy kartograficznej Sudetów,
  • 1995 – Mapa geologiczna regionu dolnośląskiego z przyległymi obszarami Czech i Niemiec (bez utworów czwartorzędowych)1:100 000,
  • 1997 – Mapa geologiczna regionu dolnośląskiego z przyległymi obszarami Czech i Niemiec 1:100 000,
  • 1997 – Mapy geologiczne Dolnego Śląska,
  • 1997 – Seryjna mapa geologiczna Dolnego Śląska i Sudetów w skali 1:200 000 - nowe przybliżenie,
  • 1999 – We Wrocławiu, przed pięćdziesięciu laty.

Leopoliana:

  • 1994 – Akcja „Burza” we wspomnieniach. Dziesięć lipcowych dni 1944 roku,
  • 1994 – Po „Burzy”,
  • 1995 – W berlingowskim mundurze,
  • 1995 – Burza po „Burzy” (Posłowie),
  • 2002 – Lwowski bałak na wrocławskim ”tretuarzy”,
  • 2003 – Wspomnienie o Profesorze Henryku Teisseyre, założycielu Dolnośląskiego Oddziału Państwowego Instytutu Geologicznego,
  • 2003 – Kalendarz Lwowski,
  • 2004 – Stryj Franek nie wrócił z włoskiego frontu,
  • 2005 – Wehrmacht-Quartieramt w mieście Lemberg,
  • 2006 – Studnia w Gawareczyźnie,
  • 2006 – Baudienst-Kommandostelle w mieście Lemberg,
  • 2007 – Cyk, pitolku, tranwaj rucha”,
  • 2008 – Korzenie, drzewo, złote liście,
  • 2008 – Moje lwowskie szkoły,
  • 2011 – Haneczka z ulicy Kurkowej,

podróżnicze:

  • 1973 – U Zeusa na Olimpie
  • 1979 – Mudumalai
  • 1980 – Osiemsetlecie klasztoru Czerwonych Czapek
  • 1986 – W pustynnych Himalajach nad Czandrą
  • 1988 – Na Bromo wchodzi się nocą
  • 1991 – Rekonesans w chińskim Tiań-Szaniu
  • 1992 – Mount Kenia, święta góra Kikujów
  • 1992–1993 – Na Uralu Subpolarnym
  • 1998 – Gonga Shan
  • 2000 – Laos – notatki spisane na gorąco
  • 2001 – Tybet chiński – notatki spisane na gorąco
  • 2006 – Dawnych wspomnień czar czyli Towarzystwo do Handlu ze Wschodem im. Stanisława Wokulskiego
  • 2011 – Wyprawa klubowa w Bieszczady Zachodnie w lipcu 1953 roku.