Charakterystyka budowy geologicznej Dolnego Śląska (wstęp)

Charakterystyka budowy geologicznej Dolnego Śląska
STEFAN CWOJDZIŃSKI

Wprowadzenie

Z geologicznego punktu widzenia na obszarze województwa dolnośląskiego mamy do czynienia z kilkoma jednostkami tektonicznymi ukształtowanymi w wyniku kenozoicznych ruchów blokowych. Są to od południa: blok Sudetów, z wyjątkiem skrawka Sudetów Wschodnich, blok przedsudecki oraz SW fragment monokliny przedsudeckiej (Don, Żelaźniewicz, 1990). Jednostki te są rozdzielane przez strefy uskokowe o głębokich założeniach reprezentowane dziś przez kruche uskoki normalne. We współczesnym obrazie morfologicznym obniżają się one progowo ku NE.

Wewnętrzna budowa geologiczna obszaru województwa jest bardzo skomplikowana (Sawicki, 1967, 1995). Zawdzięcza ona powstanie polifazowej ewolucji geologicznej trwającej od górnego proterozoiku po czwartorzęd. W toku tej ewolucji wyróżnić można kilka zasadniczych etapów: (1) neoproterozoiczno-dolnoordowicki (kadomski), (2) dolnopaleozoiczny (ordowik-dewon), (3) górnodewońsko-karbońsko-dolnopermski, (4) cechsztyńsko-mezozoiczno-trzeciorzędowy i (5) czwartorzędowy. Procesy typowe dla poszczególnych etapów ewolucji zazębiały się zarówno przestrzennie jak i czasowo. Etap 1 i 2 reprezentowane są dziś przez kompleksy skał metamorficznych i magmowych, które podlegały kilkufazowym deformacjom fałdowo-nasunięciowym i ścięciowym odbywającym się na różnych poziomach skorupy ziemskiej. Etap 3 odpowiada waryscyjskim procesom orogenicznym i synorogenicznej sedymentacji i działalności magmowej i jest reprezentowany przez kompleksy skał osadowych o charakterze fliszowym i molasowym, granitoidy oraz zróżnicowane geochemicznie kompleksy skał wulkanogenicznych. Etap 4 to etap typowej sedymentacji platformowej i deformacji blokowych.

 

Obszar Dolnego Śląska na tle jednostek strukturalnych Polski i Europy Środkowej

Obszar Dolnego Śląska leży w obrębie szerokiego pasa Waryscydów środkowo-europejskich, które dziś tworzą na znacznym obszarze podłoże platformy paleozoicznej. Obszar deformacji waryscyjskich, fałdowo - nasunięciowych obejmuje SW Polskę i stanowi wschodnie przedłużenie wydzielanych w Niemczech jeszcze przez Kossmata (1927) stref: saksońsko- turyngskiej, reńsko - hercyńskiej i subwaryscyjskiej. Część wewnętrzna orogenu waryscyjskiego to Sudety i blok przedsudecki (Żelaźniewicz, 1997), część zewnętrzna jest ukryta pod platformową pokrywą monokliny przedsudeckiej i znana głównie na podstawie danych geofizycznych i wierceń. Granicą obu części pasma waryscyjskiego jest strefa Odry - wąski pas skał mezozonalnych z granitoidami o kierunku NW - SE obramowany z obu stron przez, wykazywane wierceniami lub metodami geofizycznymi, kompleksy ultrazasadowo-zasadowe (Cwojdziński, Żelaźniewicz, 1995). Z punktu widzenia neoproterozoiczno-paleozoicznych etapów ewolucji obszar Dolnego Śląska leży w obrębie strefy saksońsko-turyngskiej orogenu waryscyjskiego Europy Środkowej graniczącej od południa z masywem czeskim (strefa moldanubska) (internidy sudeckie) (Żelaźniewicz et al., 1995). Metamorfik odrzański stanowi granicę z zewnętrzną częścią orogenu odpowiadającą strefie reńsko-hercyńskiej (eksternidy wielkopolskie). Ta część jest dziś całkowicie ukryta pod pokrywą platformową monokliny przedsudeckiej (Pożaryski, Karnkowski, 1992).
Permsko-mezozoiczne etapy ewolucji tego obszaru są związane ze stopniowym rozpadem orogenu waryscyjskiego i kształtowaniem się platformy postwaryscyjskiej. Z kolei w trzeciorzędzie Dolny Śląsk wszedł w skład obszaru intensywnych deformacji blokowych na przedpolu orogenu alpejskiego Karpat Zachodnich (Oberc, 1972). W czwartorzędzie stał się częścią europejskiej strefy zlodowaceń plejstoceńskich.

 

Budowa geologiczna Dolnego Śląska

Charakterystyczną cechą budowy geologicznej Dolnego Śląska jest jej mozaikowość. W dzisiejszym poziomie intersekcyjnym poszczególne jednostki tektono-stratygraficzne są oddzielone od siebie przeważnie przez uskoki kruche, zarówno normalne, jak inwersyjne (Cymerman, 2001). Ułatwia to wyznaczanie granic jednostek, utrudnia natomiast stwierdzenie ich wzajemnych relacji przestrzennych. Główne jednostki to blok karkonosko-izerski, kopuła orlicko-śnieżnicka, intruzja granitoidowa Strzegom - Sobótka z osłoną metamorficzną, blok Gór Sowich ze strefą Niemczy i wokółsowiogórskimi masywami ultrazasadowo-zasadowymi, metamorfik środkowej Odry, krystalinik Wzgórz Strzelińskich, jednostka kaczawska, jednostka bardzka, depresja Świebodzic, depresja śródsudecka oraz północno-sudecka. Niezależnie jednak od mozaikowatości budowy geologicznej Sudetów i bloku przedsudeckiego mamy tu do czynienia z kompleksami tektono-stratygraficznymi wspólnymi dla poszczególnych jednostek, mimo wszelkich różnic. Wydzielenie takich kompleksów jest ułatwione przez datowania radiometryczne oparte na zróżnicowanych metodach (U-Pb, Pb-Pb, Ar-Ar, K-Ar itp.), których ilość narosła w ostatnich latach. 

 

Ciąg dalszy w pliku pdf...

 

pdf  Charakterystyka budowy geologicznej Dolnego Śląska (234.49 kB)