W dniach 10 - 11 maja 2018 r. w Hotelu Fleur de Lys w Dakarze (Senegal) odbyło się spotkanie robocze projektu PanAfGeo - Pan-African Support to the EuroGeoSurveys-Organisation of African Geological Surveys (EGS-OAGS) Partnership. W ramach projektu afrykańskie służby geologiczne zostaną przeszkolone przez wybrane służby europejskie.
Liderem projektu jest francuska służba geologiczna (BRGM), a Państwowy Instytut Geologiczny - PIB jest jego koordynatorem technicznym. W skład konsorcjum realizującego projekt należą też służby geologiczne Czech, Litwy, Słowenii, Włoch, Finlandii, Szwecji, Danii, Hiszpanii oraz EGS.
Cel projektu PanAfGeo jest niezwykle ambitny - założono, że szkoleniami objętych zostanie aż 1200 specjalistów afrykańskich. Tematyka szkoleń ma szeroki zakres i obejmie kartografię geologiczną, sprawy surowcowe związane z poszukiwaniem i rozpoznawanie złóż surowców mineralnym, wpływem ich eksploatacji na środowisko naturalne, zagrożenia naturalne i indukowane działalnością człowieka (wulkanizm, trzęsienia ziemi, masowe ruchy ziemi, erozja gleb, deforestacja, powodzie, składowanie odpadów, oddziaływanie różnego rodzaju przemysłu na środowisko gruntowo – wodne) oraz dziedzictwo geologiczne. Dużo czasu i środków przeznaczono również na technologie IT w nowoczesnej geologii.
Uczestnicy spotkania roboczego PanAfGeo w Dakarze tuż przed rozpoczęciem obrad
Wszystkie tego typu projekty dbają również o propagowanie uzyskanych rezultatów na różnego rodzaju forach – nie inaczej jest i w tym przypadku.
W przypadku państw afrykańskich niezwykle ważny jest problem ASM (czyli artisanal and small scale mining), czyli eksploatacji rzemieślniczej i małoskalowej, odnoszącej się przede wszystkim do pozyskiwania złota, a w mniejszym stopniu koltanu (kolumbit + tantalit) i diamentów. Eksploatacja ta ma zazwyczaj mniej lub bardziej nielegalny charakter, ale jest tolerowana przez rządy, bo zapewnia środki do życia kilkudziesięciu milionom Afrykańczyków, daje wpływy do budżetu i zapewnia względny spokój społeczny w bardzo biednych obszarach. Ale konieczność szkolenia w tym zakresie jest niezwykle ważna, zwłaszcza w odniesieniu do ekstrakcji złota z użyciem rtęci (amalgamacja) czy cyjanków.
Eksploatacja złóż złota okruchowego w południowej Etiopii w rejonie Adoli (Southern Ethiopian Greenstone Belt)
Zniszczenia w środowisku naturalnym związane z nielegalną eksploatacją są gigantyczne i stanowią duże zagrożenie dla życia i zdrowia ludności. W ostatnim okresie niepokoje społeczne związane z zanieczyszczeniem środowiska podczas odzysku złota miały miejsce w południowej Etiopii, w rejonie Adola.
Warto przypomnieć, że w 2015 roku w ramach programu polskiej pomocy finansowanej przez MSZ, Państwowy Instytut Geologiczny - PIB realizował projekt, którego celem była racjonalizacja odzysku złota ze złóż okruchowych rejonu południowo-etiopskiego pasa zieleńcowego. W trakcie prac rekonesansowych przedstawiciele PIG - PIB mogli zaobserwować skalę degradacji środowiska na obszarach eksploatacji surowców, prowadzonej głównie przez miejscowych rolników.
Podziemny pożar węgla kamiennego w okolicach Johannesburga
Na "półmetkowym" spotkaniu projektu PanAfGeo w Dakarze szefowie poszczególnych grup roboczych przedstawili wykonane do tej pory zadania oraz przedłożyli harmonogramy szkoleń na pozostały czas realizacji projektu. Omówione zostały również sprawy finansowe oraz podsumowanie stanu zaawansowania projektu jako całości.
W potkaniu uczestniczyli również członkowie tzw. Advisory Board (AB) oraz przedstawiciel Komisji Europejskiej (KE) reprezentujący DEVCO, czyli krótko ujmując – płatnika projektu.
Generalnie należy przyjąć, że realizacja przebiega zgodnie z harmonogramem, chociaż nie do końca zadowalająca jest ilość szkolonych specjalistów afrykańskich. Do tej pory jest to nieco ponad 400 osób. Poziom szkoleń jest dobry, ale przedstawiciele AB zwrócili uwagę na potrzebę większego udziału praktyk terenowych oraz na zbyt małą liczę kobiet uczestniczących w szkoleniach. Ich zdaniem nie do końca jasno sprecyzowane są kryteria wyboru uczestników szkoleń spośród zgłaszających się osób. Wskazywali również na rozważenie obniżenia rangi podstawowego kryterium, jakim jest posiadania wyższego wykształcenia uwieńczonego dyplomem magistra do poziomu „bachelor” oraz rozszerzenie doboru uczestników o pracowników uczelni wyższych.
Uczestnicy szkolenia w Pretorii: stażyści i wykładowcy. Na pierwszym planie wykwity solne powstałe w wyniku ewaporacji zasolonych odcieków z hałd powęglowych
Problematyka tzw. gender w krajach afrykańskich jest bardzo mocno akcentowana, niemniej jednak niezwykle trudno jest uzyskać poziom uczestnictwa kobiet na poziomie 20-25%, nie mówiąc o wyższym. Z reguły jest to 10-15%, co jest pochodną ilości zgłaszających się kobiet do konkursów. Wstępna analiza wykazała nawet, że ilość kobiet – uczestniczek praktyk jest procentowo wyższa niż ten udział w zgłoszeniach. Świadczy to o tym, że w wyniku selekcji częściej wybieraną są kobiety niż mężczyźni. Problem obniżenia wymaganego wykształcenia podobnie jak i objęcie szkoleniami osób spoza służb geologicznych nie uzyskał poparcie członków konsorcjum realizującego projekt, bo takie jasne wymagania były określone na etapie składania wniosku i są one zapisane w Umowie zawartej pomiędzy Liderem Projektu (BRGM) a DEVCO.
Pani Minister Górnictwa i Geologii Senegalu Aissaotou Sophie Gladima rozmawia w trakcie przerwy kawowej z profesorami Aberrą Mogessie (Etiopczyk, profesor Uniwersytetu w Graz, Austria) (w środku) i Felixem Toteu (Kameruńczyk, przedstawiciel UNESCO)
Specjaliści PIG-PIB uczestniczą przede wszystkim w szkoleniach dotyczących geozagrożeń. Do tej pory odbyły się dwa szkolenia: w RPA (Pretoria) i Tanzanii (Dar es Salam). W obydwu uczestniczyło po 32 przedstawicieli afrykańskich służb geologicznych. W trakcie tych szkoleń dwa dni były przeznaczone na wizyty w terenie. Skala działalności górniczej, zwłaszcza w RPA jest gigantyczna, a dbałość o środowisko naturalnie zdecydowanie za nią nie nadąża.
Wycieczka terenowa w trakcie szkolenia w Pretorii (listopad 2017 r.). Lej krasowy (sinkhole) powstały wskutek penetracji wód na obszarze o intensywnym górnictwie. W podłożu znajdują się skawernowane dolomity. Średnica struktury – 10 m, głębokość 65 m
Kolejne szkolenia tej grupy roboczej odbędą się w listopadzie 2018 r. w zambijskim Copperbelcie, gdzie dominującym tematem będą zanieczyszczenia poprzemysłowe i pogórnicze oraz w Etiopii (maj 2019 r.), gdzie tematem przewodnim będą procesy wulkaniczne, trzęsienia ziemi i masowe ruchy ziemi. Problematyka geochemiczna będzie skupiać się na problematyce odzysku złota, oprócz treści podstawowych stanowiących przedmiot kształcenia ogólnego w tym zakresie.
"Kopalnia" złota w południowej Etiopii w rejonie Adoli (Southern Ethiopian Greenstone Belt)
Tekst i zdjęcia: Stanisław Wołkowicz
Projekt PanAfGeo współfinansowany był ze środków finansowych na naukę w latach 2017- 2019, przyznanych na realizację projektu międzynarodowego według umowy nr 3811/GRANT KE/2017/2 z 5 grudnia 2017 r.
