Special Papers - Tom 24 (2008)

PROCEEDINGS OF THE CONFERENCE “THE ABIOTIC ENVIRONMENT – EVALUATION OF CHANGES AND HAZARDS (ECAH) – CASE STUDIES”

October 16–17, 2006, Warszawa, Poland

Scientific Editor: Katarzyna JARMOŁOWICZ-SZULC

PREFACE

The international conference “The Abiotic Environment – Evaluation of Changes and Hazards (ECAH) – case studies” was held in Warsaw on October 16–17, 2006 and gathered 50 specialists from different states, both from Western and Eastern Europe as well as out-of-Europe countries. The idea of this conference was to gather specialists active in problematics of hydrogeology, marine geology, human induced hazards (human impact onto the environment), natural hazards (landslides and floods), climatic and environmental changes. It was an initiative of the Polish Geological Institute as well as its Centre of Excellence Research on Abiotic Environment (REA) aiming at integration within the European Research Area.
It should be underlined that the integration process has been a long-term and complicated one, what demands a lot of efforts. Facing this fact, the activities aiming at integration have been undertaken in PGI both prior and after the country’s accession to the European Union.
Following the European Commission’s call in September 2001, the Centre of Excellence was created in the Polish Geological Institute in Warsaw. Since then, the programme of the centre’s integration in the European Research Area in the field of the abiotic environment was successfully elaborated and remained under realization in the period from 2002 to 2006. The project entitled “Support for the integration of the Polish Geological Institute’s Centre of Excellence Research on Abiotic Environment in the European Research Area” gave a financial supporting basement for the integration activities.
The project REA, being the first project totally co-ordinated by the Polish side, had a character of the accompanying measures, the activities related to the geological research. In its scientific programme, the subdivided into numeral tasks within the work packages (65 tasks), the researchers focussed their efforts on specific research problematic, important from the country and the whole Europe points of view. The research has been done in the particular research fields, i.e. in hydrogeology, marine geology, human induced hazards (human impact onto the environment), natural hazards (landslides and floods) as well as climatic and environmental changes, which are the main topics of the programmes of the European Union. The integration project was a great success. It gave a possibility to gain a lot of research contacts and caused a distinct acceleration in the scientific events. The active presentation of the results enabled the Centre’s Working Groups to expand and strengthen their scientific co-operation and personal contacts with research centres from the European Union as well as from the Central and Eastern Europe.
Following the project’s REA termination, further steps were undertaken in PGI Centre of Excellence towards a creation of the research network environment/soil/groundwater as well as the organization of the international conference “The Abiotic Environment – Evaluation of Changes and Hazards (ECAH) – case studies” in October 2006 in Warsaw, the proceedings of which are enclosed in the present volume. Apart from the thematic oral and poster presentations, the conference was also a forum for a discussion facing the opening of the Seventh Framework Programme of the European Commission, which is the fact at present.
The present volume of conference proceedings is an important daughter deliverable of the project REA and the PGI Centre of Excellence.
The volume comprises altogether nineteen original papers giving the spectrum of thematic trends important for the recent times. That concerns the following fields:
– groundwater problematics (3 papers);
– natural hazards (4 papers);
– pollution and protection of the environment (7 papers).
As it is seen from the above, environmental aspects seem to be the most important. The stress of the presentations has been significantly put onto this research field. The volume contains, therefore, also four foreign and one Polish paper presented in Warsaw within the REA project’s conference one year earlier. This is an important, valuable scientific material which deserves a broad dissemination.

Scientific editor: Katarzyna JARMOŁOWICZ-SZULC

MONITORING AND INSTRUMENTATION FOR THE SĘKOWA LANDSLIDE STABILIZATION PROJECT (CARPATHIAN MOUNTAINS)

Zbigniew BEDNARCZYK

Instytut Górnictwa Odkrywkowego POLTEGOR, ul. Parkowa 25, 51-616 Wrocław; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 9–14

Abstrakt. W artykule przedstawiono badania osuwisk w Beskidzie Niskim (Karpaty, Polska) wykonywane w ramach projektu „Osłona przeciwosuwiskowa” finansowanego przez Europejski Bank Inwestycyjny dla Rejonowego Zarządu Drogowego w Gorlicach. Osuwisko w Sękowej powstało w miękkoplastycznych fliszowych gruntach ilastych (oligocen), charakteryzujących się płytkim występowaniem wód gruntowych. W ramach projektu wykonano różnego rodzaju badania, takie jak konwencjonalne wiercenia i pobieranie próbek NNS, profilowania georadarowe (GPR), badania laboratoryjne (pomiary podstawowych cech fizycznych gruntów, testy edometryczne i w aparacie bezpośredniego ścinania), profilowania GPS-RTK oraz instrumentację osuwisk (Bednarczyk i in., 2005). System monitoringu składa się z rur inklinometrycznych zainstalowanych w otworach wiertniczych oraz pneumatycznych i standardowych piezometrów. Instrumentacja i pomiary monitoringowe osuwisk pozwoliły na korektę początkowo określonego modelu budowy geologicznej, przedstawionego w dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. Najważniejszym wynikiem projektu było precyzyjne określenie powierzchni poślizgu, która okazała się być płycej niż stwierdzona na podstawie wierceń. Pomiary inklinometryczne, monitoring poziomu i ciśnienia porowego wód gruntowych były bardzo przydatne dla określenia stopnia aktywności geodynamicznej osuwiska i zostały wykorzystane w projekcie zabezpieczenia. Pozwoliły one także na zmniejszenie kosztów stabilizacji. Dane otrzymane z pomiarów monitoringowych stanowiły podstawę do analiz stateczności i zostały zawarte w skorygowanej metodzie stabilizacji osuwiska.

Słowa kluczowe: osuwiska, monitoring, stabilizacja osuwisk, geologia inżynierska.

pdf Pełny tekst (589.22 kB)

CADMIUM IN SEDIMENTS OF POLISH MAJOR RIVERS AND THEIR TRIBUTARIES

Izabela BOJAKOWSKA¹, Tomasz GLIWICZ¹

¹ Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.; Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 15–22

Abstrakt. Systematyczne geochemiczne badania osadów wodnych Polski są prowadzone na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska od 1991 roku. Sieć obserwacyjna obejmuje 301 punktów, spośród których w 80 lokalizacjach próbki pobierane są co roku, a w pozostałych raz na trzy lata. Kilkunastoletnie badania wykazały wyraźny spadek zawartości kadmu w osadach rzecznych w Polsce. Blisko 70% zbadanych osadów w ciągu ostatnich trzech lat charakteryzowało się zawartością kadmu niższą niż 0,5 mg/kg. Zawartość kadmu wyższą niż 1 mg/kg stwierdzono w 22,6% zbadanych próbek. Najwyższe zawartości kadmu odnotowywane są w osadach dwóch rzek górnośląskich: Przemszy i Chechle oraz mazowieckiej rzece – Jeziorce. Głównym źródłem zanieczyszczenia osadów rzek Górnego Śląska, włącznie z górną Wisłą i Wartą, są ścieki odprowadzane z kopalń, hut i zakładów przemysłowych wykorzystujących cynk i jego związki w produkcji. Inną przyczyną wysokich zawartości kadmu w osadach są ścieki odprowadzane z zakładów metalurgicznych, elektrycznych, elektronicznych, zakładów produkujących barwniki i farby oraz wytwarzających plastiki. Jest to obserwowane w osadach Wieprza, który jest odbiornikiem ścieków z Lublina (poprzez dopływ Bystrzyca), Jeziorce i Warcie.

Słowa kluczowe: monitoring, zanieczyszczenie, kadm, Wisła, Odra.

pdf Pełny tekst (884.85 kB)

TRACE METALS IN SEDIMENTS OF THE WARTA RIVER BASIN

Izabela BOJAKOWSKA¹, Tomasz GLIWICZ¹

Abstrakt. Badania geochemiczne osadów wodnych Polski, których celem jest kontrolowanie stężenia metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych, są prowadzone od 1991 roku na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. W zlewni Warty zlokalizowane są 43 punkty obserwacyjne, spośród których 18 rozmieszczonych jest wzdłuż Warty. W próbkach osadów, roztwarzanych kwasowo, oznaczana jest zawartość 20 pierwiastków. Wyniki tych badań wykazały, że współczesne osady Warty charakteryzują się znacznie podwyższoną zawartością Ag, Cd, Cr, Cu, Hg, Pb i Zn w porównaniu do wartości ich tła geochemicznego, zwłaszcza na odcinku od Konina do ujścia rzeki do Odry w Kostrzynie oraz w górnym odcinku rzeki. W osadach spośród badanych 11 dopływów Warty podwyższone zawartości metali ciężkich są obserwowane w osadach rzeki Ner (Cd, Cr, Cu, Hg, Pb, Zn), która jest odbiornikiem ścieków z Częstochowy, w osadach środkowej Noteci (Cu, Pb, Zn) i w osadach środkowej Prosny (Cu, Pb). Kilkunastoletnie badania monitoringowe osadów w zlewni Warty wykazały obniżenie zawartości niektórych badanych pierwiastków w osadach rzeki Warty oraz w silnie zanieczyszczonych dopływach Warty takich jak Ner i Stradomka.

Słowa kluczowe: osady wodne, pierwiastki śladowe, zanieczyszczenia, Warta.

pdf Pełny tekst (439.57 kB)

PRELIMINARY INTERPRETATION OF PSI DATA OF THE NORTHEASTERN PART OF THE UPPER SILESIAN BASIN (SOSNOWIEC TEST SITE) – TERRAFIRMA PROJECT

Marek GRANICZNY¹, Zbigniew KOWALSKI¹, Janusz JURECZKA², Magdalena CZARNOGÓRSKA¹, Anna PIĄTKOWSKA¹

¹ Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
² Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Górnośląski, ul. Królowej Jadwigi 1, 41-200 Sosnowiec

str. 29–36

Abstrakt. Wstępna interpretacja danych Satelitarnej Interferometrii Radarowej (PSI) wskazała na silną korelację pomiędzy zarejestrowanymi punktami pomiarowymi (PS) o wartościach ujemnych (osiadanie), a przestrzennym rozmieszczeniem struktur geologicznych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wstępne wyniki badań wykazały, że osiadanie jest obecne na obszarach struktur synklinalnych, takich jak: basen bytomski, północny skłon niecki głównej oraz małego basenu Zaborska (w pobliżu Zabrza). Wyraźnie widoczne skupienie ujemnych wartości PS jest widoczne wzdłuż zrzuconych skrzydeł uskoków regionalnych: będzińskiego i kłodnickiego. Te uskoki o pochodzeniu waryscyjskim zostały odnowione w trakcie orogenezy alpejskiej (w skrzydłach zrzuconych uskoków znajdują się utwory triasu). Ruchy stwierdzone na powierzchni terenu wzdłuż ich przebiegu mogą świadczyć o neotektonicznym charakterze uskoków. Liniowe anomalie przemieszczeń terenu zarejestrowane wzdłuż kierunków WNW–ESE są z kolei równoległe do granic karbońskich serii produktywnych wyznaczających basen węglowy – górnych warstw karwińskich, warstw ostrawskich i dolnych warstw karwińskich. Wyjaśnienie tych współzależności (genezy i mechanizmu) wymaga dalszych studiów.

Słowa kluczowe: Satelitarna Interferometria Radarowa, TerraFirma, Górnośląskie Zagłębie Węglowe, struktury geologiczne.

pdf Pełny tekst (500.31 kB)

GEOHAZARDS IN POLAND – REA WP3 ACTIVITY

Marek GRANICZNY¹, Anna PIĄTKOWSKA¹, Magdalena CZARNOGÓRSKA¹, Zbigniew KOWALSKI¹

¹ Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 37–44

Abstrakt. Geozagrożenia, takie jak powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, wulkanizm, tsunami, powierzchniowe ruchy masowe itp., są przyczyną wielu katastrof i tragedii w skali całej naszej planety. Dzięki usytuowaniu geograficznemu i geologicznemu, Polska szczęśliwie nie znajduje się na liście krajów, w których w XX wieku miały miejsce wielkie naturalne katastrofy przyrodnicze. Przełomowym momentem dla obudzenia świadomości społeczeństwa w odniesieniu do katastrof przyrodniczych były wydarzenia, które wystąpiły latem 1997 r. W tym okresie miała miejsce katastrofalna powódź regionalna na Odrze i jej dopływach, która zalała wiele miast i wiosek w Polsce i przyległych krajach oraz spowodowała śmierć ponad 100 osób i ogromne straty materialne. Wkrótce potem zaktywizowały się na ogromną skalę osuwiska, głównie w Karpatach. Lista głównych zagrożeń w Polsce obejmuje: powierzchniowe ruchy masowe, erozję brzegową, erozję gleb oraz powodzie. Geozagrożenia są identyfikowane i monitorowane przy pomocy różnych metod: niwelacji precyzyjnej, lokalizatorów GPS i innych metod geodezyjnych. W ostatnich latach doszła nowa metoda, PSI – Satelitarna Interferometria Radarowa (wykorzystująca ciągłe punkty pomiarowe). Metoda ta bazuje na danych z europejskich satelitów radarowych (ERS-1, ERS-2 oraz ENVISAT) oraz wykorzystuje analizę interferometryczną – PSI. PSI może objąć analizą znaczne obszary, a istnienie archiwalnych danych radarowych umożliwia przeprowadzenie studiów w ciągu ostatnich 12 lat. W niedługiej przyszłości PSI będzie jedną z głównych operacyjnych metod dla detekcji i monitorowania geozagrożeń.

Słowa kluczowe: geozagrożenia, powierzchniowe ruchy masowe, erozja brzegowa, erozja gleb, powodzie, PSI.

pdf Pełny tekst (372.74 kB)

OVERVIEW OF THE QUALITY CRITERIA FOR SOIL IN THE EAST EUROPEAN COUNTRIES

Virgilija GREGORAUSKIENE

Geological Survey of Lithuania, Konarsko 35, Vilnius, LT-03123, Lithuania; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 45–54

Abstrakt. W artykule przedstawiono kryteria określające jakość gleb, stosowane w krajach wschodnioeuropejskich. Odpowiednie wymogi różnią się w tych krajach w bardzo szerokim zakresie, chociaż wszystkie opierają się na naukowych podstawach oraz na praktycznym doświadczeniu. Niektóre standardy glebowe powiązane są z wymogami stawianymi wodom pitnym, chroniąc przed zanieczyszczeniem obydwa te środowiska. Przepisy stosowane w poszczególnych krajach dopuszczają jednak różne zawartości w glebach tych samych zanieczyszczających składników. Wszystkie kryteria dotyczące jakości gleb, stosowane w poszczególnych krajach wschodniej Europy, zostały w artykule dość szczegółowo przedstawione i krytycznie ocenione.

Słowa kluczowe: państwa wschodnioeuropejskie, składniki niebezpieczne dla gleb, wymogi dotyczące jakości gleb.

pdf Pełny tekst (112.35 kB)

CRITERIA FOR ENVIRONMENTAL POLLUTION OF THE INDUSTRIAL AND MINING AREAS ASSESSMENT IN SPAIN

Juan GRIMA¹, Rafael GARCÍA¹

¹ Instituto Geológico y Minero de Espańa (Geological Survey of Spain)

str. 55–62

Abstrakt. Parlament Europejski upoważnił Komisję Europejską do przygotowania strategii ochrony gleb, która uwzględniałaby kroki prewencyjne oraz odpowiednie ograniczenia i redukcję wpływu działalności ludzkiej na gleby. W Hiszpanii Rozporządzenie Królewskie 9/2005 z 14 stycznia spełnia założenia Prawa o Odpadach 10/1998 z 21 kwietnia i ustala listę potencjalnych zanieczyszczeń, a także kryteria i standardy pozwalające uznać dany teren, po konsultacji z lokalnym samorządem, za zanieczyszczony. Rozporządzenie Królewskie nie dotyczy terenów publicznych zajętych przez instalacje militarne. Ministerstwo Obrony przygotuje program dekontaminacji tych terenów, po konsultacji z Ministerstwem Środowiska.
Brak jest kryteriów prawnych dla oceny zanieczyszczenia środowiska spowodowanego przez odpady przemysłu wydobywczego. W tym przypadku dalsze rozwiązania prawne będą musiały opierać się na przyszłej Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej w sprawie odpadów przemysłu wydobywczego. Dyrektywa ta przedstawi środki, procedury oraz przepisy dotyczące działań prewencyjnych lub maksymalnie ograniczających możliwe negatywne wpływy na środowisko oraz możliwe ryzyko dla ludzkiego zdrowia powodowane przez odpady przemysłu wydobywczego i przez ich składowanie i wykorzystywanie.
Jeśli chodzi o wody podziemne, to ustalone są tylko standardy dotyczące wód pitnych. Tym niemniej, liczne inicjatywy narodowe i europejskie podniosły sprawę oceny chemicznego stanu wód podziemnych. Oparła się ona na istniejących jakościowych standardach Wspólnoty (azotany, pestycydy oraz biocydy) oraz na wymaganiach poszczególnych państw członkowskich dotyczących określania substancji zanieczyszczających oraz wartości granicznych, powyżej których wody podziemne uznawane są za zagrożone, zgodnie zresztą z zaleceniami Ramowej Dyrektywy Wodnej. Zgodnie z propozycją Dyrektywy Wód Podziemnych wartości graniczne określane w obrębie krajowych dorzeczy lub ciał wód podziemnych wykorzystywane są dla określania dobrego poziomu chemicznego wód podziemnych.

Słowa kluczowe: gleba, standardy jakości, obszary przemysłowe, obszary górnicze, odpady.

pdf Pełny tekst (273.74 kB)

A STATE OF THE DOCUMENTING PROCESS OF THE ACCESSIBLE
GROUNDWATER RESOURCES IN POLAND

Piotr HERBICH¹, Elżbieta PRZYTUŁA¹

str. 63–68

Abstrakt. Inwentaryzacja stanu udokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych wykazała, że według stanu na dzień 31.12.2006 r. (Herbich i in., 2007) zasoby dyspozycyjne zostały ustalone dla obszarów o powierzchni stanowiącej 42,9% kraju. Na potrzeby dokonania oceny stanu zasobów wodnych kraju, dla obszarów nie objętych udokumentowaniem dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych, zostały ustalone zasoby perspektywiczne wód podziemnych (Herbich i in., 2003). Znaczenie oszacowanych, z zastosowaniem uproszczonych metod, zasobów perspektywicznych ma charakter tymczasowy – do osiągnięcia stanu pełnego udokumentowania zasobów dyspozycyjnych dla całego kraju. Zasoby perspektywiczne wraz z zasobami dyspozycyjnymi stanowią podstawę dla oceny ilości zasobów wód podziemnych dostępnych do zagospodarowania w skali obszarów dorzeczy i regionów wodnych.

Słowa kluczowe: wody podziemne, zasoby dyspozycyjne, zasoby perspektywiczne, dostępne do zagospodarowania zasoby wód podziemnych, jednolite części wód podziemnych.

pdf Pełny tekst (212.63 kB)

GROUNDWATER VULNERABILITY IN THE LIGHT OF INFORMATION LAYERS
OF THE HYDROGEOLOGICAL MAP OF POLAND, SCALE 1:50,000

Piotr HERBICH¹, Elżbieta PRZYTUŁA¹, Małgorzata WOŹNICKA¹

INVESTIGATIONS OF MASS MOVEMENTS HAZARD IN THE VISTULA RIVER VALLEY

Danuta ILCEWICZ-STEFANIUK¹, Michał STEFANIUK¹

¹ Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. A Mickiewicza 30, 30-059 Kraków; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 75–82

Abstrakt. Strome skarpy doliny i pradoliny Wisły sprzyjają rozwojowi powierzchniowych ruchów masowych. Dodatkowym czynnikiem katalizującym procesy osuwiskowe jest dynamika rzeki, szczególnie w okresach gwałtownych wezbrań powodziowych. Te czynniki uzasadniają wyodrębnienie doliny Wisły jako względnie jednolitego obszaru zagrożonego procesami osuwiskowymi. W dolinie Wisły wydzielono 5 rejonów koncentracji aktywnych osuwisk. Są to: zachodnia część Niziny Nadwiślańskiej, wysoczyzna lessowa okolic Sandomierza, skarpa warszawska, rejon Zalewu Włocławskiego oraz rejon Kujaw i dolnej Wisły.

Słowa kluczowe: ruchy masowe, osuwiska, dolina Wisły, inwentaryzacja.

pdf Pełny tekst (601.2 kB)

SURFACE MASS MOVEMENTS IN POLAND – A REVIEW

Danuta ILCEWICZ-STEFANIUK¹, Stanisław RYBICKI², Tadeusz SŁOMKA¹, Michał STEFANIUK¹

¹ Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
² Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Zakład Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej, al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

str. 83–92

Abstrakt. Zagrożenia geodynamiczne występujące na terytorium Polski są związane głównie z procesami osuwiskowymi. W ostatnich kilku latach zaobserwowana została aktywizacja tych procesów, szczególnie w obszarze Karpat i na niektórych odcinkach wybrzeża Bałtyku, gdzie lokalnie przybrały rozmiary katastrofalne. W latach 2002–2005 wykonana została, poprzedzona studiami archiwalnymi, inwentaryzacja powierzchniowych ruchów masowych, zweryfikowana i uzupełniona poprzez prace terenowe. Miejsca występowania osuwisk udokumentowane zostały za pomocą „Karty dokumentacyjnej osuwiska”. Inwentaryzacją objęte miały być z założenia wszystkie przejawy zagrożeń geologicznych. Znacznie większa od przewidywanej skala obserwowanych zjawisk spowodowała konieczność koncentracji na wybranych obszarach i strefach szczególnie zagrożonych. W syntetycznym opisie wyników inwentaryzacji przejawów powierzchniowych ruchów masowych zastosowano podział terytorialny. Biorąc pod uwagę zespoły osuwisk o podobnej genezie i powstałe w zbliżonych warunkach geomorfologicznych i geologicznych wydzielono strefy o względnie intensywnym rozwoju procesów osuwiskowych. Są to: wybrzeże Bałtyku, pas pojezierzy północnej Polski, dolina Wisły, obszar lubelski obejmujący Wyżynę Lubelską i Roztocze, obszar kielecczyzny obejmujący Góry Świętokrzyskie i rejony przyległe, zapadlisko przedkarpackie oraz Sudety wraz z ich przedgórzem.

Słowa kluczowe: ruchy masowe, osuwiska, inwentaryzacja, karta inwentaryzacyjna.

pdf Pełny tekst (446.13 kB)

IRON OXIDES PARTICLES IN THE AIR AND FLY ASH, AND THEIR INFLUENCE
ON THE ENVIRONMENT (PRELIMINARY STUDIES)

Mariola JABŁOŃSKA¹, Danuta SMOŁKA-DANIELOWSKA¹

¹ Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 93–98

Abstrakt. Niniejszy artykuł przedstawia wstępne wyniki badań dotyczące rozmiarów, rozmieszczenia i składu najczęściej występujących cząsteczek o składzie tlenków żelaza, które powstały podczas procesów spalania węgla kamiennego. Opis dotyczy tylko wyżej wymienionych, cząstek natomiast pominięto inne fazy zawierające żelazo (takie jak siarczany, węglany czy też żelazo metaliczne). Cząsteczki PM 10 (pył zawieszony) oraz pył opadowy pobrane były w kilku wybranych miastach Górnego Śląska. Próbki popiołu pobrano z elektrofiltrów zakładów spalających węgiel kamienny. Wszystkie próbki zebrano w ciągu kilku ostatnich lat. Materiał badawczy poddano analizie rentgenowskiej metodą proszkową, wykorzystując dyfraktometr Philips PW 3710, używając lampy kobaltowej CoKa oraz badaniom w skaningowej mikroskopii elektronowej przy użyciu środowiskowego mikroskopu Philips XL30 TMP wyposażonego w EDS typu Sapphire.
Dominujące cząsteczki tlenków żelaza (magnetyt, hematyt, wustyt) obserwowano w pyłach atmosferycznych i popiołach z elektrofiltrów. Różnice obserwowano w ilości i składzie cząstek akcesorycznych. W popiołach częściej występowały: magnezioferryt, harcynit i chromit.
Różnice obserwowano też w rozmiarach dominujących cząstek. Tlenki żelaza w pyłach atmosferycznych o średnicach poniżej 10 mm stanowiły ok. 50–60% obj., podczas gdy cząstki o średnicach respirabilnych (poniżej 2,5 mm) to ok. 10% obj. Popioły z elektrofiltrów zawierają cząstki tlenków żelaza o średnicach rzędu 30–80 mm (co stanowi ok. 70% obj. wszystkich cząstek o składzie tlenków żelaza). Większość dużych cząstek tlenków żelaza powstających w procesach spalania węgla kamiennego osadza się na elektrofiltrach, jednak najmniejsze frakcje (poniżej 10 mm) są emitowane z gazami spalinowymi do atmosfery. Stąd w powietrzu odnotowuje się znaczne ilości tlenków żelaza o średnicach mniejszych niż 10 mm, co powoduje, iż rozmiary tych cząstek sprzyjają dalekiemu transportowi od źródła ich powstawania. Natomiast cząstki zawierające tlenki żelaza o średnicach respirabilnych mogą niekorzystnie działać na zdrowie. Badania te powinny być kontynuowane celem szczegółowego określenia wpływu tlenków żelaza na środowisko i organizmy żywe.

Słowa kluczowe: tlenki żelaza, pył atmosferyczny, popiół lotny, zanieczyszczenie, Górny Śląsk.

pdf Pełny tekst (266.09 kB)

RADIOISOTOPES OF CHERNOBYL FALLOUTS — RADIATION CONDITION OF SOILS
AND POTENTIAL RISKS GROUNDWATER QUALITY ESTIMATION

Anatoly KUDELSKY¹, Jim SMITH², Vasily PASHKEVICH¹, Nataliya SASINA¹, Alexei YANKOV¹

¹ Institute Geochemistry and Geophysics NAS, 7 Academician V.F. Kuprevich Street, Mińsk, Białoruś; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
² Center Ecology and Hydrology, Dorchester, UK, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 99–104

Abstrakt. W pracy przedstawiono wyniki zachowania się ¹³⁷Cs i ⁹⁰Sr z opadu Czarnobyla w glebach rozprzestrzenionych na szerokim obszarze skontaminowanej powierzchni Białorusi, wraz z 30-kilometrową strefą wokół Czarnobyla. Do oceny tempa pionowej migracji izotopów radioaktywnych w profilu glebowym i do przewidywania czasu maksimum aktywności transportu izotopów radioaktywnych w wodach podziemnych zastosowano równanie adwektywno-dyspersyjne. Dane z monitoringu aktywności ¹³⁷Cs i ⁹⁰Sr w wodach podziemnych i głębszych horyzontach wodnych (czwartorzęd, paleogen i górna kreda) pozwoliły na ocenę ich współczesnej kontaminacji w odniesieniu do standardu wód pitnych na Białorusi i aktywności tła przed katastrofą. Ustalono, że aktywność ¹³⁷Cs i ⁹⁰Sr w wodach podziemnych pozostaje wysoka, zwłaszcza gdy bierze się pod uwagę bezprogową hipotezę związku dawka – efekt w kontekście oddziaływania niskiego stopnia radiacji na społeczeństwo.

Słowa kluczowe: cez-137, stront-90, migracja w glebach, wody podziemne, poziomy wodne.

pdf Pełny tekst (392.92 kB)

DETECTION OF LANDFILL´S LEAKAGES USING AIRBORNE GEOPHYSICS

Jaana LOHVA¹, Tarmo JOKINEN¹, Jouko VIRONMÄKI¹

¹ Geological Survey of Finland, P.O.Box 96, FIN-02151 Espoo, Finlandia; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 105–110

Abstrakt. Od 1972 roku Służba Geologiczna Finlandii podejmuje badania geofizyczne na niskich wysokościach i obecnie systematyczne dane obejmują większość obszaru Finlandii. Prace badawcze prowadzone były z użyciem samolotu wyposażonego w instrumenty geofizyczne z systemem GTK Trzy-w-jednym (tzn. jednoczesne pomiary pola magnetycznego Ziemi, radioaktywności i przewodności elektrycznej). Badania rozpoczęte zostały jako kartowanie geologiczne w celu poszukiwania złóż, przy czym obecnie dane lotnicze używane są z powodzeniem w zastosowaniach środowiskowych w odniesieniu do składowisk, wód podziemnych i kontaminacji gleb.
Praca prezentuje dwa przykłady pozytywnego zastosowania danych lotniczych GTK do celów środowiskowych. Pierwszy przykład pochodzi z Ämmässuo, na południu Finlandii, gdzie GTK przeprowadzało monitoring składowiska przy użyciu powietrznej geofizyki. Pomiary przeprowadzano czterokrotnie nad miejskim składowiskiem Ämmässuo. Drugi przykład pochodzi ze składowiska Mäntyvaara, na północy Finlandii. W trakcie rutynowych lotów kartograficznych wykryto podwyższoną przewodność elektryczną na zewnątrz składowiska.
System GTK jest wydajną i szybką metodą lokalizowania możliwych przecieków na składowiskach. Pozwala ukierunkować szczegółowe badania w najbardziej istotnych miejscach (tzn. geofizyka gruntu, opróbowanie i analizy chemiczne). Interpretacja struktur liniowych podłoża przy użyciu powietrznych map całkowitego pola magnetycznego jest użytecznym narzędziem śledzenia potencjalnych ścieżek wycieków. Elektromagnetyczna składowa pozafazowa jest najczulszym parametrem obserwacji niewielkich zmian przewodności, ale mogą być użyte również i inne parametry.

Słowa kluczowe: powietrzny, geofizyka, elektromagnetyczny, środowisko, składowisko, wyciek.

pdf Pełny tekst (478.17 kB)

DISTRIBUTION OF HEAVY METALS IN UPPER LAYERS OF SOIL FROM VILNIUS SITES
EXPOSED TO DIFFERENT TYPE OF POLLUTION

Ričardas TARAŠKEVIČIUS¹, Rimante ZINKUTE¹

¹ Institute of Geology and Geography, T. Ševčenkos 13, 03223 Wilno, Litwa; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 111–116

Abstrakt. Rozkład całkowitej zawartości metali nieżelaznych Cu, Zn, Pb, Sn, Ag i metali żelaznych Cr, Mo, Ni, Co, V w trzech warstwach na głębokości 0–5 cm (A), 5–10 cm (B) i 10–25 cm (C) w bliskiej (odległość 20 m) i dalszej (odległość 70 m) strefie obszaru przetwórstwa metali (M) i rejonie transportu (T) pokazuje, że wpływ metali nieżelaznych na całkowitą kontaminację w obu obszarach jest większy aniżeli metali żelaznych. Metale żelazne (zwłaszcza Mo) odgrywają dużą rolę w strefach obszaru przeróbki metali. Cu jest pierwiastkiem charakterystycznym dla rejonu zanieczyszczenia ruchem trolejbusów na obszarze transportu. Zanieczyszczenie w strefach przeróbki metali rozciąga się na dużych odległościach i powoduje niebezpieczną kontaminację gleby. Rozkład składników zanieczyszczeń w górnej warstwie gleby zależy od zawartości materii organicznej.

Słowa kluczowe: gleba miejska, metale ciężkie, obszary zamieszkałe, przeróbka metali, ruch uliczny.

pdf Pełny tekst (137.37 kB)

LITHUANIAN SOIL QUALITY CRITERIA BASED ON THE HEAVY METAL LEVELS, AND THEIR APPLICATION IN URBAN TERRITORIES WITH DIFFERENT INDUSTRIAL IMPACT

Ričardas TARAŠKEVIČIUS¹, Rimante ZINKUTE¹

¹ Institute of Geology and Geography, T. Ševčenkos 13, 03223 Wilno, Litwa; e-mails: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 117–122

Abstrakt. Zgodnie z litewskimi normami jakości ornej warstwy gleby, oceniono zanieczyszczenie gleb przez Ag, B, Ba, Co, Cr, Cu, Mn, Mo, Ni, Pb, Sn, V oraz Zn na terenie osiedli mieszkaniowych w czterech litewskich miastach, będących pod różnorodnym wpływem przemysłu. Przy ogólnej ocenie jakości warstwy glebowej uwzględniono nie tylko maksimum dozwolonej koncentracji pierwiastków i wartość maksymalnego współczynnika zagrożenia K₀, ale także, w celu lepszego określenia miejsc o niekorzystnych właściwościach, indeks całkowitego zanieczyszczenia Zd, który jest związany z wartością tła geochemicznego pierwiastków. Indeks Zd terenów miejskich – osiedli mieszkaniowych – zależy głównie od zawartości Zn, Pb, Ag, Cu i Sn.
Geochemiczna jakość warstwy glebowej na tych terenach zależy nie tylko od skupienia źródeł zanieczyszczeń, ale także od długotrwałości urbanizacji i gęstości zaludnienia. Podwyższenie tych wskaźników prowadzi do powstania niekorzystnych warunków. Najmniej korzystne warunki zaobserwowano w centralnych częściach największych miast (Vilnius), następnie w średniej wielkości miastach (Šiauliai), a najlepsze w dwóch najmniejszych miastach (Joniškis, Mažeikiai). W Joniškis górna warstwa glebowa była bardziej wzbogacona w pierwiastki zanieczyszczające, niż w Mažeikiai, co można wytłumaczyć różnicami w historycznym rozwoju tych miast (Joniškis jest starsze od Mažeikiai) oraz zaburzeniem struktury gleb w Mažeikiai podczas prac budowlanych. Potrzebny jest zatem systematyczny monitoring gleb miejskich, zwłaszcza na obszarze starych i gęsto zaludnionych dzielnic.

Słowa kluczowe: gleby miejskie, metale ciężkie, maksimum dozwolonej koncentracji pierwiastków, indeks całkowitego zanieczyszczenia.

pdf Pełny tekst (328.07 kB)

GROUNDWATER QUALITY AND MIGRATION OF POLLUTANTS IN THE MULTI-AQUIFER SYSTEM OF THE FORMER CHEMICAL WORKS “TARNOWSKIE GÓRY” AREA

Andrzej J. WITKOWSKI¹, Andrzej KOWALCZYK¹, Hanna RUBIN¹, Krystyn RUBIN¹

¹ Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, Poland; e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

str. 123–130

Abstrakt. W rejonie zwałowisk likwidowanych Zakładów Chemicznych „Tarnowskie Góry” stwierdzono zanieczyszczenie wód wielowarstwowego systemu wodonośnego, wyrażające się podwyższonymi stężeniami m.in. boru, baru, strontu, siarczanów i chlorków. Za szczególnie niepokojące uznano bardzo wysokie stężenia boru w poziomach wodonośnych czwartorzędu (do 240 mg/dm³) i triasu (wapień muszlowy) (do 116 mg/dm³).
Dla oceny aktualnego i perspektywicznego rozprzestrzeniania się boru w analizowanym wielowarstwowym systemie wodonośnym wykonano badania modelowe, obejmujące model numeryczny warunków hydrodynamicznych (cztery warstwy przepuszczalne: dwie w czwartorzędzie i dwie w triasie, przedzielone 3 warstwami półprzepuszczalnymi) i model migracyjny (dla boru).
W celu określenia udziału zanieczyszczonych wód wapienia muszlowego w całkowitym przepływie wód poziomu retu wykonano także modelowanie hydrogeochemiczne. Wyniki modelowania hydrogeochemicznego wskazują, iż w obszarze oddziaływania składowisk Zakładów Chemicznych udział zanieczyszczonych wód wapienia muszlowego w strumieniu przepływu wynosi w poziomie retu od 12 do 22%. Stwierdzono także wyraźne zróżnicowanie intensywności migracji boru w obrębie czwartorzędowego i triasowego piętra wodonośnego, w zależności od kierunków przepływu wód. Wyniki symulacji transportu boru wskazują na możliwość zanieczyszczenia wód w ujęciach zlokalizowanych w odległości 2–3 km na SW od zwałowisk oraz praktyczny brak tego zagrożenia dla ujęć położonych w odległości 5–9 km na NW od tych składowisk.

Słowa kluczowe: odpady przemysłowe, wielowarstwowy system wodonośny, zanieczyszczenie, bor, modelowanie.

pdf Pełny tekst (908.69 kB)

METALS IN TOPSOIL OF THE TERRITORIES OF INDUSTRIAL ENTERPRISES
OF ŠIAULIAI AND ITS ENVIRONS

Rimante ZINKUTE¹, Ričardas TARAŠKEVIČIUS¹

Słowa kluczowe: gleba miejska, metale żelazne, metale nieżelazne, radioelektronika, farbiarstwo, przetwórstwo metali.

pdf Pełny tekst (322.41 kB)