Zapewne każdy z nas przechowuje w jakiś sposób ważne dokumenty, gromadzi taśmy wideo, nagrania, czy zdjęcia fotograficzne, dotyczące naszej najbliższej rodziny lub bliskich przyjaciół. Wszystko to składa się na nasze domowe, prywatne archiwum.
Archiwa państwowe, w odróżnieniu od zbiorów prywatnych, są urzędami władzy publicznej. Były tworzone już w starożytności, np. na Wschodzie, w Grecji, w Rzymie, przechowuje się dokumenty z początków państwowości. Angielski Public Record Office gromadzi dokumenty od czasu podboju Normanów. Polskie Archiwum Koronne zgromadziło i przechowuje dokumenty pamiętające początki państwa polskiego. W Polsce pierwsze archiwa pojawiły się w XIII wieku. Gromadzenie materiałów geologicznych było jednym z zadań Instytutu od chwili jego powstania.
Z początkiem działalności Instytutu powstało Muzeum, które zgromadziło spore archiwa zbiorów geologicznych. Przy Bibliotece istniał dział Zbiorów Kartograficznych. W 1927 roku zorganizowano Archiwum Wiertnicze.
Wincenty Paradowski - pierwszy kierownik Archiwum w Leszczach, w latach 1951 - 1974
Już w 1935 roku, 28 października ukazało się Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu, Romana Góreckiego: „o prowadzeniu dzienników wiertniczych i przekrojów (profilów) otworów wiertniczych przy poszukiwaniach górniczych, oraz o przechowywaniu próbek przewierconych skał”.
W rozdziale III - „Przechowywanie próbek warstw przewierconych otworów wiertniczych”, odczytujemy następujące paragrafy:
11. Z każdej przewierconej warstwy należy pobrać próbkę wagi około 1 kg, umożliwiającą zbadanie właściwości danej warstwy.
12. Próbki należy przechowywać, zabezpieczając je w miarę możności od zmian, mogących nastąpić wskutek działania wpływów postronnych a w szczególności atmosferycznych. Obowiązek przechowywania próbek ustaje po upływie miesiąca od dnia wysłania do właściwego okręgowego urzędu górniczego zawiadomienia o zakończeniu lub zaniechaniu wiercenia otworu poszukiwawczego.
13. Każda próbka powinna być zaopatrzona w ten sam numer, pod jakim figuruje w dzienniku wiertniczym.
14. Na żądanie okręgowego urzędu górniczego poszukiwacz górniczy obowiązany jest wysłać próbki przewierconych warstw dla zbadania do Państwowego Instytutu Geologicznego lub innej instytucji. Członkom Państwowego Instytutu Geologicznego służy również prawo badania próbek na miejscu.
W Dekrecie Prezydenta RP z dnia 31 marca, 1938 roku (Dz.U.R.P.Nr22,poz 193), o państwowej służbie geologicznej, Rozdział III Art.5, określający zakres działania Państwowego Instytutu Geologicznego, znajdujemy w punkcie 5-tym zapis nakazujący „ tworzenie i kompletowanie zbiorów geologicznych, petrograficznych, paleontologicznych, kopalin użytecznych oraz gromadzenie innych materiałów, jak rejestry przekrojów otworów wiertniczych itp.” Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć w Statucie Państwowego Instytutu Geologicznego, ustalonym i wprowadzonym zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu 7 kwietnia 1939 r. Jest rzeczą interesującą, że można dopatrzyć się w nim pewnych analogii do sytuacji obecnej. Zasoby informacji geologicznej znajdowały się w 3-ch ówczesnych jednostkach organizacyjnych: Wydziale Muzealnym, Oddziale Rejestracji i w Bibliotece. Zadania wmienionych jednostek sprecyzowano następująco:
Wydział Muzealny – gromadzi, przygotowuje i opracowuje naukowo stosownie do potrzeb innych wydziałów, grup i zakładów oraz czuwa nad zachowaniem i udostępnieniem zbiorów geologicznych, map, przekrojów i innych materiałów ilustrujących geologię stosowaną i geologię regionalną ziem polskich.
Oddział Rejestracji – prowadzi rejestrację wierceń, złóż surowców mineralnych, materiałów drogowych i ceramicznych, gromadzi i systematyzuje wiadomości o poszukiwaniach i eksploatacji złóż surowców mineralnych, otrzymując materiały od wszystkich wydziałów i grup oraz stara się o uzyskanie informacji w tym zakresie z innych źródeł.
Biblioteka – gromadzi dzieła, wydawnictwa periodyczne i mapy z zakresu geologii i nauk pokrewnych, biorąc pod uwagę potrzeby wszystkich wydziałów, grup i zakładów, nawiązuje stosunki wymienne wydawnictw, opracowuje katalogi i redaguje bibliografię geologiczną Polski.
Kolejne fakty i akty prawne odnoszą się już do okresu powojennego. W 1945 powołano w Instytucie Archiwum Rękopisów. W 1952 r. (Uchwała Rady Ministrów Nr.391 z dn. 14 maja 1952r.) została przeprowadzona reorganizacja Państwowego Instytutu Geologicznego. Włączono do niego część działów Muzeum Ziemi i nadano mu nazwę Instytutu Geologicznego, który stał się głównym naukowo-badawczym organem państwowej służby geologicznej i podlegał Centralnemu Urzędowi Geologii, powołanemu do życia w 1952 roku ( dekret z dnia: 8 października 1951r. o państwowej służbie geologicznej).
Archiwum Dokumentacji Geologicznej CAG w Warszawie
W związku z powyższym PIG stał się instytucją państwową pełniącą funkcję urzędu, powołaną w celu gromadzenia, przechowywania, organizowania i udostępniania materiałów archiwalnych, oraz wydawania ich potwierdzonych odpisów.
W wyniku reorganizacji Instytutu w 1953r. powstał jego nowy schemat organizacyjny. W pionie zastępcy dyrektora do spraw surowcowych (Eugeniusz Wutcen), utworzono nową jednostkę organizacyjną – Zakład Dokumentacji Geologicznej. W skład tego zakładu weszły następujące archiwa:
1.Archiwum Zbiorów Geologicznych (Muzeum);
2.Archiwum Dokumentacji Wierceń;
3.Archiwum Dokumentacji Źródłowej;
4.Archiwum Map.
Oprócz centralnego ośrodka w Warszawie istniały- i istnieją nadal- analogiczne jednostki terenowe. Są to oddziały regionalne Instytutu, które zajęły miejsca dawnych stacji terenowych.Od września 1992r. jednostki te przyjęły nazwę: filii Centralnego Archiwum Geologicznego. Zakład Dokumentacji Geologicznej w 1967r. przyjął nazwę Centralnego Archiwum Dokumentacji Geologicznej, a od 1971r.- Centralnego Archiwum Geologicznego.
Kierownikami tej jednostki Instytutu, po Marii Żelichowskiej byli:
Mieczysław Buczyński (1968 –1969),
Janusz Wnuk (1970 – 1979),
Mieczysław Buczyński (1979 – 1987),
Ewa Tomalak (1987 – 1988),
Maciej Rajecki (1988 – 1992),
Janusz Uberna ( 1992 – 2001),
Marek Graniczny (2001-2003).
Stanisław Doktór od 2003 do chwili obecnej.
Dzisiaj Centralne Archiwum Geologiczne jest jedną z największych jednostek organizacyjnych Państwowego Instytutu Geologicznego. Gromadzi, konserwuje i udostępnia materiały geologiczne, hydrogeologiczne i geofizyczne, mapy oraz rdzenie wiertnicze. Materiały stanowią własność Ministra Skarbu Państwa. Centralne Archiwum Geologiczne ma swoje filie we wszystkich oddziałach regionalnych PIG, w Warszawie natomiast obejmuje następujące jednostki:
1. Pracownię Archiwalnych Zasobów Geologicznych, w tym:
-Archiwum Dokumentów Geologicznych i Archiwum Zakładowe,
-Archiwum Map,
-Archiwum Rdzeni Wiertniczych i Próbek Geologicznych,
-Sekcję Wymiany i Promocji Wydawnictw PIG,
2. Pracownię Geologicznej Informacji Przestrzennej;
3. Pracownię Centralnej Bazy Danych Geologicznych (CBDG);
4. Sekcję Reprodukcji Dokumentów Geologicznych;
5. Sekcję Historyczną (w obrębie której tworzy się Archiwum Fotografii Geologicznej), Kancelarię Tajną.
Centralne Archiwum Geologiczne posiada również archiwa dokumentów geologicznych i archiwa map w Iwicznej, Leszczach i Rzeczycy, oraz archiwa rdzeni wiertniczych w Halinowie, Hołownie, Iwicznej-Piasecznie, Kielnikach k. Częstochowy, Leszczach – Bierzwiennej i Szurpiłach.
Marek Graniczny, Stanisław Doktór, Halina Urban
