W dniach 9 -11 grudnia 2020 roku odbyła się zorganizowana przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy 3. Konferencja Naukowa „ Zmiany klimatyczne w przeszłości geologicznej.” Z uwagi na pandemię wydarzenie odbyło się w trybie zdalnym, co mimo formuły zapewniło wzrost liczby uczestników w stosunku do poprzednich edycji organizowanych stacjonarnie. W tej edycji konferencji uczestniczyło 39 prelegentów i ponad 150 słuchaczy.

Obecna edycja Konferencji jest jednym z wydarzeń obchodzonego roku Jubileuszu 100-lecia powołania Instytutu.

Bardzo ważnym walorem spotkania był pluralizm wygłaszanych tez, stanowiących odzwierciedlenie zróżnicowanych poglądów. Zastosowanie szerokiego wachlarza często nowatorskich metod badawczych poszerzyło znacznie wiedzę o paleoklimacie i dostarczyło szerokiemu odbiorcy obiektywnych informacji naukowych istotnych dla zrozumienia współczesnych zmian klimatycznych.

Prowadzone podczas wystąpień dyskusje miały wysoki poziom merytoryczny, co uzasadnia wiodącą rolę geologicznego środowiska naukowego w debacie publicznej. Tematyka referatów była skoncentrowana na rozpoznaniu różnych czynników środowiskowych odpowiedzialnych za zmiany klimatyczne, zarejestrowanych w utworach (osadach) od paleozoiku do dziś. Spektrum narzędzi, które wykorzystano do otrzymania wyników prezentowanych na konferencji było bardzo szerokie i obejmowało metody sedymentologiczne, paleontologiczne, geochemiczne (w przypadku badań osadów jeziornych i lagunowych), izotopowe (izotopy trwałe tlenu i węgla ϭ18O i ϭ13C ze skorupek otwornic, rostrów belemnitów, zapis izotopowy węglanów i rdzeni przyrostowych pni drzew) oraz magnetyczne (podatność magnetyczna).

Zaprezentowano wyniki badań materii organicznej metodami geochemicznymi oraz wyniki obserwacji zmian cyklu węglowego w zależności od oscylacji klimatycznych oraz paleoklimatycznych za pomocą metody paleotermometru (analiza biomarkerów lipidowych), opartej na analizie molekularnej związków organicznych produkowanych przez bakterie żyjące w glebie.

Bardzo istotnym przedstawionym aspektem były badania paleośrodowisk z czasów bliższych współczesności. Są nimi obserwacje zmian poziomu morza, odtwarzanie paleogeografii, zmian zawartości CO₂ i jego wpływu na formowanie się pokrywy lodowej w Arktyce, a także powiązanie globalnych, kenozoicznych wydarzeń termalnych z zapisem w utworach skalnych z Karpat i Niżu Polskiego, a nawet z Antarktydy.

Konferencja zwróciła uwagę na nieobecne w debacie publicznej procesy, mające wpływ na zmiany klimatyczne w minionych epokach geologicznych. Należy do nich zaliczyć przede wszystkim wielkoskalowe procesy geotektoniczne, wulkanizm, trzęsienia Ziemi, które powodowały zwiększanie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery w przeszłości, które to są udokumentowane w badanych utworach z różnych epok geologicznych. Takie czynniki miały także wpływ na zmianę rozkładu lądów i oceanów oraz zmianę cyrkulacji wód oceanicznych.

Ważnym elementem zmian klimatycznych są również czynniki orbitalne i aktywność Słońca. W kontekście czasów bardziej współczesnych omawiano antropogeniczny aspekt obserwowanych obecnie zmian klimatycznych i w zakresie odpowiedzi na pytanie, czy działalność człowieka wzmacnia, czy osłabia zmiany klimatyczne. Należy podkreślić, że na podstawie zapisu kopalnego można starać się przewidywać cykliczne fluktuacje klimatyczne w przyszłości. Jest również znanym fakt, że geolodzy, niejednokrotnie obserwują w zapisie kopalnym zmiany klimatyczne o wiele znaczniejsze, niż te, które obserwujemy współcześnie. Mogąc śledzić te zmiany w profilach geologicznych dokumentujących wiele dziesiątek i setek tysięcy, a niekiedy milionów lat, mamy pewność, że śledzimy prawdziwą ewolucję klimatu, a nie wahania pogodowe.

Badania paleoklimatu prowadzone w wielu zespołach badawczych w PIG-PIB dają solidne naukowe podstawy dla poznania mechanizmów zmian klimatycznych, mają również wartość utylitarną w służbie geologicznej i hydrogeologicznej w prognozowaniu niekorzystnych zjawisk i procesów oraz ich zapobieganiu np. kwestia wpływu na osuwiska czy wody podziemne. Paleoklimatologia powinna być skorelowana z badaniami prowadzonymi przez klimatologów, ze wskazaniem że przeszłość geologiczna to klucz do zrozumienia zachodzących obecnie procesów.

3. Konferencja Naukowa „Zmiany klimatyczne w przeszłości geologicznej” okazała się być znaczącym sukcesem naukowym i popularyzatorskim, jako organizatorzy jesteśmy zdeterminowani do realizacji kolejnych edycji w przyszłości.

Tekst: Barbara Słodkowska

  pdf Streszczenia referatów (2.89 MB)

Konferencja została zorganizowana w ramach projektu: „Upowszechnianie wiedzy z zakresu geologii oraz promocja działań służby geologicznej” i sfinansowana ze środków NFOŚiGW.