1888 - 1959

Jan Samsonowicz urodził się 14 września 1888 r. w Ostrowcu Świętokrzyskim, w rodzinie Tomasza (urzędnika kolejowego) i Michaliny z Konarzewskich. Szkołę powszechną ukończył w rodzinnym mieście, zaś do szkoły średniej uczęszczał w Kielcach. Przerwał naukę w 1905 r. z powodu strajku szkolnego, podjętego przez patriotyczną polską młodzież przeciwko nasilającej się rusyfikacji szkolnictwa. Maturę uzyskał w Petersburgu, na drodze eksternistycznej. Tam też podjął studia geologiczne, które ukończył w 1914 r.

Jan Samsonowicz już w latach szkolnych zdradzał zainteresowanie geologią. Sprzyjały temu liczne wycieczki, podejmowane wraz z młodym Janem Czarnockim, późniejszym wybitnym znawcą geologii Gór Świętokrzyskich. W tamtych latach rozwijanie własnych zainteresowań geologicznych było bardzo utrudnione z uwagi na brak przewodników, map i podręczników. Dlatego mógł liczyć tylko na siebie i na swych przyjaciół o podobnych zainteresowaniach. Młody Jan Samsonowicz przemierzał Góry Świętokrzyskie, zbierał okazy skał i skamieniałości, wykonywał proste szkice sytuacyjne i rysunki odsłonięć.

Jan Samsonowicz

Pierwsza publikowana praca Jana Samsonowicza wynikała z Jego zainteresowań historycznych i dotyczyła zabytków archeologicznych Ziemi Kieleckiej. Jej współautorem był Jan Czarnocki. W późniejszym okresie, już podczas studiów uniwersyteckich, obaj znowu ogłosili pracę, tym razem poświęconą utworom dewońskim Miedzianki koło Chęcin w Górach Świętokrzyskich.

W 1915 roku, po powrocie z Petersburga, Jan Samsonowicz podejmuje pracę jako asystent w Zakładzie Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, który został otwarty jako uczelnia polska. Przez cztery lata trwała współpraca Jana Samsonowicza z profesorem Janem Lewińskim, kierownikiem tego zakładu. W tym czasie Jan Samsonowicz pogłębiał swoją wiedzę i prowadził badania naukowe, głównie w Górach Świętokrzyskich. Efektem tych badań było opublikowanie szeregu prac naukowych; część - wspólnie z Janem Czarnockim.

Z okresu pracy Jana Samsonowicza na Uniwersytecie Warszawskim najwyżej ceniona jest praca poświęcona podłożu czwartorzędu na Niżu Polskim, przygotowana wspólnie z J.Lewińskim. Jest to opracowanie zawierające bogatą dokumentację w postaci wszystkich ważniejszych wierceń dotyczących podłoża utworów czwartorzędowych. Praca ta przez długie lata miała duże znaczenie dla rozwijania badań hydrogeologicznych w niecce mazowieckiej.

Po uzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1919 roku został utworzony Państwowy Instytut Geologiczny, gdzie Jan Samsonowicz podjął pracę jako redaktor wydawnictw. Mimo licznych obowiązków redaktorskich, nie zaniedbał On jednak pracy naukowej. Badania geologiczne prowadził głównie w trzech regionach: w Górach świętokrzyskich, na Niżu Polskim i na Wołyniu. Do szczególnych osiągnięć Jana Samsonowicza z tego okresu należy odkrycie w 1922 roku złoża hematytu w Rudkach kolo Nowej Słupi, gdzie otwarto kopalnię Staszic. W 1923 roku wraz S.Krukowskim, odkrył Jan Samsonowicz neolityczną kopalnię krzemienia w Krzemionkach Opatowskich.

Lata 50-te XX wieku. Prace archeologiczne i geologiczne wokół szybu nr 2 podczas wykopalisk. Fot. Muzeum Archeologiczne Rezerwat "Krzemionki"

Do ważniejszych publikacji Jana Samsonowicza z tego okresu należy również praca o odkryciu fosforytów w Rachowie nad Wisłą. Praca ta stała się podstawą do rozpoczęcia eksploatacji fosforytów w 1924 r.

Bardzo duże znaczenie miała rozprawa Cechsztyn, trias i lias na pn. zboczu Łysogór, wydana w 1929 roku. Stała się ona podstawą dla przeprowadzenia przewodu habilitacyjnego, co w doprowadziło do objęcia akademickiej katedry. Jan Samsonowicz przez wiele lat poświęcał się dydaktyce na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie wykładał geologię regionalną Polski.

Osiągnięcia naukowe i dydaktyczne Jana Samsonowicza spowodowały, że w 1936 r. został powołany na stanowisko profesora i Kierownika Zakładu Paleontologii w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Niezwykła pracowitość Profesora zaowocowała w krótkim czasie znacznymi osiągnięciami, które podniosły prestiż lwowskiej uczelni.

Na lwowski okres działalności Jana Samsonowicza przypada odkrycie nadbużańskiego zagłębia węglowego, choć istnienie tego zagłębia przewidział On już w 1931 r.

W 1939 roku Jan Samsonowicz obejmuje kierownictwo Zakładu Geologii w Uniwersytecie Warszawskim. Wybuch wojny uniemożliwia jednak rozwinięcie pracy naukowej i dydaktycznej. Cały okres wojny Jan Samsonowicz spędza w okupywanej Warszawie. Był poddawany ostrym naciskom aby podjął badania naukowe w Państwowym Instytucie Geologicznym, kierowanym wówczas przez niemieckiego dyrektora. Spowodowało to, że J. Samsonowicz formalnie zaniechał pracy w dziedzinie geologii; był jednak nadal bardzo aktywny. Czynnie udzielał się w tajnym nauczaniu, prowadząc liczne wykłady również w swym prywatnym mieszkaniu. W Powstaniu Warszawskim ginie Jego syn. On sam zaś, ranny i wyczerpany po upadku powstania, znajduje schronienie w Starachowicach, gdzie też pozostaje do wyzwolenia.

Po powrocie do Warszawy, już po wojnie, przystąpił na Uniwersytecie Warszawskim do porządkowania zbiorów i do organizacji zajęć dydaktycznych. Z myślą o potrzebach studiujących, wraz z Marianem Książkiewiczem wydaje Zarys geologii Polski - pierwszy nowoczesny i zwięzły podręcznik geologii regionalnej Polski.

W dalszym ciągu intensywnie pracuje też naukowo, W 1950 r. ogłasza pracę o dewonie Wołynia i Podola, a także pracę o kambrze Gór Świętokrzyskich, którego był wybitnym znawcą. Na Jego cześć nazwano w kambrze świętokrzyskim trylobity: Paradoxides samsonowiczi (Orłowski, 1964) i Comluella samsonowiczi (Orłowski, 1964).

Profesor Jan Samsonowicz był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk.

Jan Samsonowicz zmarł w Warszawie dnia 3 listopada 1959 roku i spoczywa w Alei Zasłużonych na Powązkach w Warszawie.