1865 - 1941

Prof. dr Józef Morozewicz urodził się w 1865 r. w Rzędzianach nad Narwią, jako syn Augustyna i Weroniki z Puchalskich. W latach 1874 - 1884 uczęszczał  do szkoły średniej w Łomży. W 1885 roku rozpoczął studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Stopień kandydata nauk przyrodniczych uzyskał w 1889 r. na podstawie pracy „Opis mikroskopowo – petrograficzny niektórych skał wybuchowych wołyńskich i granitów tatrzańskich.”

Już w 1887 r. w wydawnictwie Uniwersytetu Warszawskiego ogłosił pierwszą pracę naukową dotyczącą wyników składu chemicznego wody i mułu wulkanu błotnego z Emkale. Prowadził studia nad syntetycznymi minerałami i skałami krzemiankowymi. Większość badań została wykonana w latach 1891 - 1895 w hucie szklanej Targówek na Pradze, należącej do firmy Kijewski, Scholtze i Ska na ulicy Siarczanej 6. Dyrektor tej huty ułatwił Morozewiczowi dostęp do jednego z pieców Siemensowskich, w którym mógł wykonywać badania na dużą, przedtem nigdy nieosiągalną skalę. Wyniki eksperymentów Morozewicz opublikował w rozprawie Doświadczenia nad tworzeniem się minerałów w magmie, w języku rosyjskim (1897) i niemieckim (1898). Praca ta przyniosła Mu międzynarodowe uznanie.

Prof. Józef Morozewicz

Po ukończeniu studiów J. Morozewicz został laborantem pracowni mineralogicznej, asystentem i kustoszem Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu Warszawskiego. W ciągu 8 lat spędzonych w pracowni prof. Lagorio zajmował się pracami naukowymi dotyczącymi "skał wybuchowych Wołynia i Tatr oraz syntezy materiałów i skał wylewnych”.

Pierwsze prace badawcze, które J. Morozewicz rozpoczął w 1888 r. dotyczą skał krystalicznych Wołynia. To studium zostało nagrodzone przez Uniwersytet Warszawski złotym medalem i przez wiele lat stanowiło podstawowe dzieło o skałach tego terenu.

W 1889 r. J. Morozewicz rozpoczyna prace badawcze na terenie Tatr.  W trakcie badań granitów tatrzańskich (granodiorytów) odbył szereg wypraw terenowych i zaprzyjaźnił się z doktorem Chałubińskim, założycielem Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem i doskonałym znawcą przyrody tego rejonu. Wyniki prac, prowadzonych w okresie 1889 - 1894 r. stanowiły obszerny materiał do przygotowywanej przez niego monografii petrograficznej dotyczącej trzonu krystalicznego Tatr - Über die Tatragranite, opublikowanej w 1914 r. Główne zainteresowania J. Morozewicza dotyczyły petrografii, ale tektonika i geomorfologia stanowiły także przedmiot jego obszernych badań.

Na międzynarodowym zjeździe geologów Szwajcarii (1895 r.) Morozewicz poznał wybitnego geologa rosyjskiego, Czernyszewa (wicedyrektorem Komitetu Geologicznego w Petersburgu), który zaproponował Mu odbycie wspólnej wyprawy naukowej na Nową Ziemię, wyspę usytuowaną pomiędzy Morzem Karskim i Morzem Barentsa.

Po powrocie do Warszawy, Wydział Przyrodniczy Uniwersytetu oceniając wykonane prace naukowe Morozewicza, uchwalił na wniosek profesora Lagorio, nadać Mu stopień magistra. Otrzymał także propozycję podjęcia wykładów z petrografii na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Jego kandydatura ze względów politycznych nie została jednak zatwierdzona. Na wniosek T. Czernyszewa powierzono J. Morozewiczowi w 1897 r. stanowisko geologa w Komitecie Geologicznym w Petersburgu.

Praca w Komitecie otwierała przed młodym geologiem drogę do wielkich prac badawczych na rozległych terenach Rosji. Józef Morozewicz brał czynny udział w wielu badaniach i wyprawach na Ural, Stepy Nogajskie i Wyspy Komandorskie. Wynikiem tych wypraw były liczne opublikowane prace poświęcone skałom i minerałom, wśród nich opisanie nowo odkrytych przez siebie minerałów i odmian skał (pr. bekelit, stelleryt, taramit, fluotaramit, kysztymit, mariupolit).

W 1900 r. Morozewicz w towarzystwie inż. Bronnikowa i topografa Michejewa przeprowadził badania w rejonie Góry Magnitnej, w południowym Uralu, która słynęła jako jedno z najbogatszych złóż rudy żelaznej w Rosji. Monografia Góry Magnitnej ukazała się w r. 1901 w wydawnictwach Komitetu Geologicznego, w języku francuskim i rosyjskim.

W 1903 r. odbył jedną z najdłuższych i najciekawszych swoich podróży badawczych na Wyspy Komandorskie, położone na Oceanie Spokojnym, pomiędzy Kamczatką a Wyspami Aleuckimi . Cel wyprawy polegał nie tylko na zbadaniu geologicznym wysp, ale przede wszystkim na wyjaśnieniu sprawy ich bogactw kopalnych w tym miedzi i złota. Morozewicz odkrył nieznaną dotąd skałę wylewną, którą nazwano „Beringiem”. Rezultaty wyprawy zostały opublikowane w 1925 w monografii „Komandory”, wydanej przez Kasę im. Mianowskiego.

Po 7-letnim pobycie w Rosji i pracy w Komitecie Geologicznym, J. Morozewicz w 1904 r. przyjął zaproszenie zatrudnienia w Uniwersytecie Jagiellońskim. Objął, jako profesor zwyczajny, Katedrę Mineralogii, mieszczącą się w osobnym pawilonie tzw. Collegium Minus (ul. Gołębia 11). Z entuzjazmem przystąpił do organizowania nowoczesnego Zakładu Mineralogii i Petrografii, troszcząc się zarówno o jego wyposażenie, jak również dobór odpowiedniej kadry. W okresie 1904 – 1919 zakład prowadził rozległe badania petrograficzne. Morozewicz pełnił ponadto różne odpowiedzialne stanowiska, między innymi: profesora carskiego rosyjskiego Uniwersytetu w Warszawie, jak również aktywnego członka Polskiego Towarzystwa Geologicznego.

Pierwszą pozycję stanowią przekład polski „Mineralogii” K.F.Petersa (1894), a później „Geografii fizycznej” A. Geikiego (1896), „Podręcznika mineralogii” G. Tschermaka i „Dzieje Ziemi” M.Neumayra. W 1937 r. Morozewicz wydaje uzupełniony polski przekład „Zasad nauki o skałach” H. Rosenbuscha i A. Osanna, klasycznego podręcznika uniwersyteckiego petrografii. Morozewicz ma wielką zasługę w stworzeniu piśmiennictwa popularnonaukowego.

Uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w 1919 r. powołany został Państwowy Instytut Geologiczny. Organizację i kierownictwo placówki powierzono Józefowi Morozewiczowi.

Z wielką energią i zapałem przystąpił on do organizacji najpoważniejszego ośrodka nauk o Ziemi w służbie gospodarki całego kraju. Po wynajęciu lokalu w Pałacu Staszica, urządzeniu pracowni i zaangażowaniu geologów i personelu pomocniczego, w dniu 7 maja 1919 r. nastąpiło formalne otwarcie Instytutu przez ówczesnego ministra przemysłu i handlu dr K. Hącia. W przemówieniu wstępnym J. Morozewicz nawiązał do tradycji badań geologicznych Polski, poczynając od Stanisława Staszica. Nakreślił też zasadnicze zadania instytutu w całokształcie spraw naukowych i gospodarczych państwa w sposób, który do dnia dzisiejszego nie utracił aktualności.

1 czerwca 1921 r. prof. Józef Morozewicz został mianowany dyrektorem PIG. Dekret nominacji podpisali: Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, prezes Rady Ministrów W. Witos i minister Przemysłu i Handlu H. Przanowski. Morozewicz piastował stanowisko dyrektora Instytutu przez 18 lat. Jest to rekord, nie pobity do dnia dzisiejszego.

W r. 1921 Rada Ministrów zatwierdziła przedstawiony jej statut PIG, wedle którego miał on się składać: z dyrektora i jego zastępcy, 20 geologów, 10 adiunktów i asystentów, a także personelu prowadzącego bibliotekę, warsztat mechaniczny i kancelarię.

Prof. Józef Morozewicz z zespołem pracowników PIG, 1933 r.

Prace badawcze PIG zostały podzielone na 6 wydziałów: węglowy, naftowy, solny, kruszcowy, hydrogeologiczny i geofizyczny. Działalność naukowa Państwowego Instytutu Geologicznego, dzięki wytężonej pracy całego zespołu i niezmordowanej działalności dyrektora, rozrastała się i wkraczała w orbitę nauki światowej. Geolodzy Instytutu prowadzili prace terenowe w lecie, a w zimie przedstawiali wyniki prac na posiedzeniach naukowych oraz publikowali je.

Prace terenowe geologów z PIG

Józef Morozewicz zajmował stanowisko dyrektora Państwowego Instytutu Geologicznego do stycznia 1937 r.

Był doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1910 r.) i Politechniki Warszawskiej (1930 r.), członkiem zwyczajnym Polskiej Akademii Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, członkiem honorowym Rumuńskiej Akademii Nauk. Został odznaczony licznymi orderami krajowymi i zagranicznymi.

Józef Morozewicz pozostawił po sobie dorobek naukowy o nieprzemijającej wartości, wyrażający się liczbą około 150 publikacji. Jako badacz i odkrywca, nauczyciel i organizator nauki, wielki humanista rozmiłowany w pięknie mowy polskiej i przyrody kraju ojczystego był z pewnością człowiekiem niepowszednim.

Zmarł dnia 12 czerwca 1941 r. w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Opracowali: Marek Graniczny, Halina Urban, Krystyna Wołkowicz, Stanisław Wołkowicz