1888 - 1961

Młodość i edukacja

Urodził się 12 marca 1888 r. w Krobi w woj. leszczyńskim. Tam też ukończył szkołę podstawową, a maturę uzyskał w gimnazjum staroklasycznym w Gnieźnie w 1907 roku. Już w gimnazjum był stypendystą Towarzystwa Naukowej Pomocy dla Młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W 1911 r. ukończył studia na uniwersytecie w Berlinie, a w 1913 r. otrzymał stopień doktora filozofii, po napisaniu pracy o faunie głowonogów w warstwach Tentaguru w Afryce. W 1914 r. otrzymał dyplom inżyniera górniczego Akademii Górniczej w Berlinie.

Prof. Józef Zwierzycki

Indie Holenderskie

Przez następne 24 lata, w okresie 1914 - 1938 przebywał we Wschodnich Indiach Holenderskich jako geolog - eksplorator (głównie Sumatra i Nowa Gwinea). Na Sumatrze zajmował się wulkanizmem wyspy Poeloe, jeziora Toba i Archipelagu Malajskiego, ale także poszukiwaniem złóż ropy naftowej. Sporządził przeglądowe mapy geologiczne w skali 1:1000 000.

W 1925 r. J. Zwierzycki brał udział w paleontologicznej wyprawie do Djambi (Sumatra). Opracował ekspertyzę o epitermalnym złożu złota i srebra Redjang - Lebong. Badał złoża rud cyny na wyspach Banka i Billiton. Przygotował przewodnik geologiczny okolic Bandungu na Jawie.

Od 1920 r. przebywał w holenderskiej części Nowej Gwinei, gdzie opracował 7 arkuszy mapy geologicznej w skali 1:100 000. Zajmował się surowcami mineralnymi oraz warunkami tworzenia się pokładów węgla, na przykładzie lasów bagiennych. W 1933 r. objął kierownictwo służby geologicznej Holenderskich Indii Wschodnich oraz sprawował urząd doradcy rządu holenderskiego w sprawach naftowych. Prof. J. Zwierzycki w czasie pobytu w Indonezji opublikował 47 prac, przede wszystkim w języku holenderskim, dotyczących zagadnień stratygraficznych, paleontologicznych, tektonicznych, paleogeograficznych, geomorfologicznych, prehistorycznych, wulkanologicznych i z dziedziny surowców mineralnych, a także kilkanaście map geologicznych w różnych skalach. Opracował wiele ekspertyz geologiczno-górniczych i przemysłowych także hydrogeologicznych.

Powrót do kraju i lata okupacji

W 1938 r. powrócił do Polski, gdzie objął kierownictwo Wydziału Nafty i Soli oraz stanowisko wicedyrektora Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

W czasie II Wojny Światowej, jako wicedyrektor PIG, sprawował wyłączne zarządzanie Instytutem i opiekował się jego pozostałym mieniem, eksponatami i archiwum. W kwietniu 1941 r. został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. 18 lipca 1942 r. został przewieziony do Berlina, gdzie jako więzień polityczny pracował w Amt fur Bodenforschung jako tłumacz. 1 sierpnia 1944 roku uciekł z obozu do Krakowa, gdzie ukrywał się do końca wojny. 

Wrocław i Dolny Śląsk

W maju 1945 r. organizował wyższą uczelnię we Wrocławiu. 16 sierpnia 1945 r. habilitował się na Akademii Górniczej w Krakowie. Jako docent geologii stosowanej został pierwszym dziekanem Wydziału Górniczo - Hutniczego i kierownikiem Katedry Geologii Złóż Minerałów Użytecznych na Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu.

Od 1947 r. był członkiem Komitetu Geologicznego PAN. W 1948 r. objął kierownictwo Katedry Geologii Stratygraficznej na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wrocławskiego. 31 maja 1948 został mianowany profesorem zwyczajnym. W latach 1948 - 1949 prowadził na AGH w Krakowie wykłady z wybranych działów z geologii naftowej. W 1948 roku opracowuje "Studium planu krajowego - bogactwa mineralne" i w ślad za tym popularyzuje wiedzę ten temat w czasopismach.

Równolegle prowadzi eksplorację geologiczną i kartograficzną Dolnego Śląska. Zainteresowania swoje koncentruje głównie na obszarze monokliny przedsudeckiej. Poszukuje tutaj złóż soli potasowych oraz miedzi. W 1951 roku J. Zwierzycki opracował (i wydał drukiem) pierwszą polską mapę geologiczną regionu wrocławskiego w skali 1:500 000.

W 1957 r. został delegowany do niemieckiego przemysłu naftowego, gdzie zebrał interesujące materiały dotyczące tego przemysłu. Był aktywnym członkiem PTG i opiekunem naukowym Stacji Terenowej PIG we Wrocławiu.

Zasługi i dokonania

Był członkiem Holenderskiego Towarzystwa Geologicznego oraz National Geographic Society. Został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Oranje - Nassau przez Rząd Holenderski, a także Złotym Krzyżem Zasługi za owocną współpracę z polskim konsulatem na Jawie. Otrzymał także Odznakę Piętnastolecia Dolnego Śląska oraz Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

Prof. J. Zwierzycki posiadał świetną znajomość języków obcych (łacińskiego, greckiego, niemieckiego, francuskiego, angielskiego, holenderskiego i malajskiego), a także talent narratorski. Studentom geologii wykładał geologię stratygraficzną, gospodarczą, geologię regionalną świata, hydrogeologię i zasady interpretacji zdjęć geologicznych, przekazując tym samym swoją olbrzymią wiedzę geologiczną i doświadczenie fachowe. Wykłady cieszyły się dużą frekwencją i wielkim zainteresowaniem. Wykładał również geologię dla inżynierów i geologię inżynierską na Wydziale Budownictwa Politechniki Wrocławskiej oraz geologię dla rolników na Wydziale Rolniczym.

Opublikował około 77 prac geologicznych w różnych językach, dotyczących Indonezji, Afryki, Europy i Polski.

Był prostolinijny, bezkompromisowy, życzliwy, a zagadnienia geologiczne potrafił przedstawić treściwie, gruntownie, prosto i zrozumiale w sposób interesujący.

Prof. Józef Zwierzycki zmarł 1 maja 1961 roku we Wrocławiu.

Biogram opracował: Zbigniew Werner

Źródła:

• Józef Zwierzycki. Uczony i człowiek (1888-1961). Rocznik PTG Tom XXXII Zeszyt 4, Kraków 1962
• Życie i działalność naukowa profesora Józefa Zwierzyckiego /do roku 1945/, Urbański K., 1988. W: Tadeusz Gunia (red.), 1988, Wybrane zagadnienia geologii złóż Polski Zachodniej, Materiały Konferencji Naukowej w 100-lecie urodzin prof. dr inż. Józefa Zwierzyckiego, Wrocław 6-7 maja 1988, Uniwersytet Wrocławski im. B. Bieruta, Instytut Nauk Geologicznych, KGHM w Lubinie, Towarzystwo Miłośników Ziemi Lubińskiej