Przegląd Geologiczny (2002-07) tom 50

Z DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI GEOLOGICZNEJ
557 Nowe tematy geologiczne zamawiane przez Ministerstwo Środowiska - Henryk Jacek Jezierski
BLIŻEJ UNII EUROPEJSKIEJ
560 Przystąpienie Państwowego Instytutu Geologicznego do EuroGeoSurveys — organizacji służb geologicznych Unii Europejskiej - Marek Graniczny, Ilona Śmietańska
KALENDARIUM
562 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
563 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
565 Przyroda doliny dolnej Odry — Gryfino, 22.05.2002 - Ryszard Dobracki
565 XIV Konferencja Gospodarowanie Zasobami Wód Podziemnych — Częstochowa, 11–12.04.2002 - Andrzej Szczepański, Elżbieta Kowalczyk
566 Świętokrzyskie konferencje naukowe w 2001 roku - Tymoteusz Wróblewski
KRONIKA
568 Sprawozdanie z udziału w objazdowych Warsztatach Geomorfologicznych w Egipcie - Krystyna Kenig
572 Seria wydawnicza Budowa geologiczna Polski (40 lat historii) - Stefan Cieśliński
575 Stulecie pierwszej monografii geologicznej Wyżyny Lubelskiej - Henryk Maruszczak
WSPOMNIENIA
577 Stanisław Tyski 1913–2002 - Jerzy Znosko
579 Stanisław Tyski 1913–2002 - Ryszard Dadlez, Sylwester Marek
RECENZJE
581 Z. Alexandrowicz (red.) — Groty Kryształowe w Kopalni Soli Wieliczka - Stefan Kozłowski
WIADOMO|CI GOSPODARCZE
582 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
ARTYKUŁY INFORMACYJNE
586 Nowe dane o związkach polskich badaczy z geologami francuskimi w połowie XIX wieku - Radosław Tarkowski

Artykuł przedstawia rezultaty badań dotyczące kontaktów i współpracy naukowej polskich i francuskich geologów w połowie XIX wieku. Związane są one z dwoma wybitnymi geologami tego okresu: L. Zejsznerem — profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz E. Hébertem – profesorem Sorbony, w Paryżu. W szczególności dotyczą one: zbioru skamieniałości z ziem polskich w kolekcji Sorbony, informacji o Polakach — członkach Francuskiego Towarzystwa Geologicznego, nieznanych francuskich listach E. Héberta do polskich geologów, mowy pośmiertnej poświęconej L. Zejsznerowi, wygłoszonej przez E. Héberta na posiedzeniu Francuskiego Towarzystwa Geologicznego.

Słowa kluczowe: historia geologii, Sorbona, Hébert, Zejszner

589 Nowy otwór wiertniczy na Bałtyku B5-1/01 - Jerzy Domżalski, Jędrzej Pokorski, Andrzej Mazurek, Piotr Anolik, Ryszard Wagner
592 Uwagi o aktualnych przepisach prawnych dotyczących wód leczniczych (artykuł dyskusyjny) - Jan Dowgiałło
594 Wadsleyit - "potencjalne" oceany wody w strefie przejściowej płaszcza Ziemi? - Krystyna Klimas, Jan Koziar
596 Ochrona georóżnorodności, krajobrazu i dziedzictwa geologicznego w parkach narodowych USA - Zdzisław M. Migaszewski

Streszczenie. Artykuł przedstawia w zarysie problematykę ochrony georóżności, krajobrazu i dziedzictwa geologicznego w parkach narodowych USA. Począwszy od 1872 r. — daty utworzenia pierwszego na świecie Parku Narodowego Yellowstone, trwa współpraca Służby Geologicznej Stanów Zjednoczonych ze służbami parków i innych obszarów chronionych w zakresie rozwiązywania różnych problemów dotyczących geologii, ochrony środowiska, geoturystyki itp. Autor omawia wpływ budowy geologicznej na rozwój różnych form geomorfologicznych na przykładzie Wielkiego Kanionu i innych parków narodowych zlokalizowanych w południowej części Płaskowyżu Kolorado, jak również Parków Narodowych Yellowstone i Wulkanów Hawajskich.
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
601 Osiarkowanie mioceńskich warstw baranowskich w północnej brzeżnej części zapadliska przedkarpackiego - Andrzej Gąsiewicz

W artykule scharakteryzowano osiarkowanie warstw baranowskich (miocen, baden) zapadliska przedkarpackiego w rejonie złoża siarki Osiek–Baranów Sandomierski. Osiarkowanie to ma znacznie większy zasięg niż w poziomie ewaporatowym i cechuje się dużą lokalną zmiennością rozkładu (zasięgu poziomego i pionowego, stopnia osiarkowania i grubości warstw siarkonośnych), taką samą w strefie samego złoża, jak i poza nim. Osiarkowane są głównie piaskowce. Siarka rodzima występuje zwykle w postaci grudek i gruzłów siarkowych. Inne formy siarki, takie jak: impregnacje siarką i masywne osiarkowanie oraz żyłki siarki są rzadsze. Osiarkowanie jest największe w najwyższej części warstw baranowskich (do ok. 3,5 m miąższości) w której zawartość siarki, przy jej dużej zmienności, jest przeważnie niska (2%) i średnio wynosi 4%.

Słowa kluczowe: warstwy baranowskie, miocen (baden), siarka rodzima, zapadlisko przedkarpackie

609 Reakcja koryta rzeki górskiej na strukturę podłoża na przykładzie Wisłoki i Jasiołki (Beskid Niski) - Grzegorz Guzik

Analizie poddano dwie rzeki górskie na terenie Beskidu Niskiego — Jasiołkę oraz Wisłokę. Skupiono uwagę na skutkach depozycji i erozji korytowej. Dokonano klasyfikacji dużych form akumulacyjnych w żwirodennym korycie. Wyróżniono pięć typów tych form na podstawie pozycji w korycie i kształtu odsypów oraz wielkości ziarna budujących je osadów. Ponadto stwierdzono trzy typy odcinków koryta rzeki górskiej: z dominującą erozją, z dominującą akumulacją oraz z zachodzącą erozją i akumulacją. Odcinki te różnią się między sobą krętością i spadkami koryta, jak również rodzajem występujących tam typów odsypów. Występują one po sobie w określonym następstwie, tworząc powtarzalne sukcesje wzdłuż biegu rzek. Położenie tych sukcesji uzależnione jest od rozkładu przełomów oraz kotlinowatych obniżeń. Wykazano, że styl sedymentacji fluwialnej zmienia się cyklicznie z biegiem rzeki i pozostaje w bezpośredniej zależności od budowy geologicznej i rzeźby podłoża. Taka regularna zmienność cech morfologii fluwialnej (spadku i krętości koryta) oraz procesów dynamicznych (erozji i depozycji) nie była dotychczas stwierdzona w żadnej dolinie górskiej.

Słowa kluczowe: rzeka górska, procesy fluwialne, sedymentacja, odsypy, Beskid Niski

615 Fauna osadów interglacjalnych z Koczarek koło Mrągowa - Sylwester Skompski

Analiza paleontologiczna 46 próbek z otworu wiertniczego w Koczarkach wykazała obecność różnorodnych szczątków zwierząt: mięczaków, małżoraczków, ryb i owadów. Na tej podstawie określono warunki paleoekologiczne i paleoklimatyczne w jakich powstawały osady z fauną oraz ich stratygrafię. Znalezione tu charakterystyczne gatunki mięczaków: Corbicula fluminalis i Lithoglyphus jahni oraz małżoraczka Scottia browniana pozwalają określić wiek osadów z fauną na interglacjał mazowiecki.

Słowa kluczowe: plejstocen, małże, ślimaki, małżoraczki, owady i ryby

620 Metodyka bilansów wodnogospodarczych wód podziemnych - Wojciech Rejman, Maria Zaleska

Na podstawie doświadczeń wykonawczych oraz w zakresie zarządzania przedstawiono rozwój koncepcji i poglądów nt. bilansów wodnogospodarczych wód podziemnych, zarówno w aspektach metodycznych, jak i prawnych. Na przykładzie bilansu wodnogosparczego dorzecza Obrzycy zaproponowano własne rozwiązania metodyczne. Wyrażono także stanowisko w sprawie generalnej strategii sporządzania bilansów, w szczególności w sprawie konieczności dokumentowania i bilansowania zasobów wód podziemnych w układzie zlewniowym.

Słowa kluczowe: bilans wodnogospodarczy wód podziemnych, gospodarka wodna

625 Radiometryczne datowanie wybranych minerałów potasowych z mioceńskich formacji solonośnych wschodniego Przedkarpacia - Artur Wójtowicz, Sofia P. Hryniv, Petro M. Bilonizhka

Mioceńskie złoża siarczanów potasowo-magnezowych wschodniej części zapadliska przedkarpackiego występują w 2 poziomach stratygraficznych. Niższy należy do eggenburgu, wiek wyższego jest dyskusyjny — ottnang lub baden. Metodą K/Ar określiliśmy wiek radiometryczny 24 próbek minerałów skałotwórczych, takich jak langbeinit i kainit, wiek 4 próbek kainitu i leonitu z żyłek i pojedyncze próbki minerałów czapy gipsowo-ilastej, tj. syngenitu i pikromerytu. Wiek radiometryczny większości próbek langbeinitu mieści się w granicach 13,6–14,6 Ma. Tylko 2 próbki są młodsze a jedna nieco starsza. Porównując wieki próbek langbeinitu ze Stebnika (eggenburg) i złoża kałusko-hołyńskiego (ottnang? baden?) nie stwierdziliśmy znaczącej różnicy. Próbki kainitu dały niższy wiek radiometryczny z powodu podatności tego minerału na wpływ podwyższonej temperatury i mieszczą się w szerszym zakresie — od 7,2 do 9,9 Ma. Próbki kainitu i leonitu z żyłek są jeszcze młodsze (2,9–6,1 Ma). Minerały czapy gipsowo-ilastej okazały się, zgodnie z przypuszczeniami, współczesne. Naszym zdaniem nowe dane zaprezentowane w niniejszej pracy nie są powiązane z wiekiem stratygraficznym złóż soli potasowo-magnezowych, a odzwierciedlają jedynie czas powstania minerałów. Tworzenie się minerałów skałotwórczych powiązane jest ze zjawiskami tektonicznymi w procesie geologicznego rozwoju regionu.

Słowa kluczowe: datowanie K/Ar, sole potasowe, miocen, zapadlisko przedkarpackie

630 Modelowanie grawimetryczne i magnetyczne wzdłuż profilu LT-7 - Zdzisław Petecki

Wspólne modelowanie danych grawimetrycznych i magnetycznych zostało wykonane wzdłuż refrakcyjnego i szerokokątowego refleksyjnego profilu LT-7, który przecina strefę szwu transeuropejskiego w NW Polsce. Na podstawie wyników modelowania grawimetrycznego stwierdzono, że budowa skorupy jest bardziej skomplikowana niż to wynika z modelu prędkościowego. Dane grawimetryczne wskazują na obecność w górnej skorupie intruzji o wysokiej gęstości oraz złożonej strefy przejściowej między skorupą a górnym płaszczem w rejonie transeuropejskiej strefy szwowej. Dane magnetyczne w rejonie położonym na SW od linii Teisseyre’a - Tornquista zostały zinterpretowane w postaci kontaktu odwrotnie namagnesowanej dolnej skorupy platformy paleozoicznej z normalnie namagnesowanym blokiem dolnej skorupy występującym w strefie szwu transeuropejskiego. Na podstawie wyników modelowania magnetycznego i grawimetrycznego ten kontakt jest nachylony ku NE. Może on wskazywać na szew tektoniczny utworzony w czasie kaledońskiej kolizji Wschodniej Avalonii i Baltiki, w której mógł brać udział dodatkowy blok skorupy niewiadomego pochodzenia. Ten blok może reprezentować klin skorupy Baltiki, skorupę terranu proksymalnego lub egzotycznego, albo skorupę łuku wyspowego.

Słowa kluczowe: NW Polska, szew transeuropejski, profil LT-7, modelowanie grawimetryczne, modelowanie magnetyczne

634 Skład izotopowy siarki i tlenu siarczanów wód z utworów mezozoiku - Irena Pluta, Stanisław Hałas

Składy izotopowe siarki i tlenu siarczanów wód mineralnych utworów ery mezozoicznej antyklinorium środkowopolskiego oraz solanek z tych samych utworów w Niemczech są zbliżone. W zbiornikach wodnych przebiegały więc w tym czasie takie same procesy. Wartości *34S i *18O ewaporatów i minerałów siarczanowych w Niemczech można więc wykorzystać w interpretacji pochodzenie siarczanów w Polsce. Źródłem jonów siarczanowych w wodach utworów triasu antyklinorium pomorskiego są najprawdopodobniej minerały tych utworów o *34S i *18O około +14‰. W wodach jury i kredy siarczany są zredukowane bakteryjnie. Składy izotopowe siarki dochodzą do +45‰ a tlenu do +19‰. Zmiany *34S w stosunku do *18O wahają się w nich od 2 do 2,5. Siarczany i bakterie redukujące mogły się przedostać do utworów jury i kredy z wodami infiltrującymi (lub kontaktującymi się) z trzeciorzędu. Nie można również wykluczyć hipotezy, że zredukowane siarczany pochodzą z ewaporatów jury i kredy, w których nastąpiła wymiana izotopowa pomiędzy izotopami tlenu siarczanów a wody.

Słowa kluczowe: skład izotopowy, wody mineralne, siarczany, redukcja bakteryjna