Przegląd Geologiczny (2003-02) tom 51

BLIŻEJ UNII EUROPEJSKIEJ
95 Europejski Fundusz Badań Węgla i Stali - Maciej Podemski
KALENDARIUM
97 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
98 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
99 Sesja naukowa nt. Geologiczne problemy ochrony i kształtowania środowiska w aspekcie zrównoważonego rozwoju — Warszawa, 22.11.2002 - Anna Srokowska-Okońska
100 Międzynarodowe seminarium Hydrogeologia ośrodków szczelinowych i krasowych Warszawa, 20.11.2002 - Zofia Ćwiertniewska
102 2. Międzynarodowe Sympozjum Solne — Mikorzyn k. Konina, 17–18.10.2002 - Michał Gientka
102 Natural and Cultural Landscapes. The Geological Foundation — Dublin, Ireland, September 09–11, 2002 - Krzysztof Miśkiewicz
104 Relacja z XXVI Moorexcursion — Bergen, Norwegia, 17–24.08.2002 - Krystyna Milecka
KRONIKA
90 Premier Leszek Miller w Państwowym Instytucie Geologicznym - Mirosław Rutkowski
106 Wystawa Przyroda Łodzi i regionu w Muzeum Geologicznym Uniwersytetu Łódzkiego - Włodzimierz Mizerski
107 XVII Spotkanie Badaczy Bursztynu w Muzeum Ziemi PAN - Iwona Puźniak
110 Otwarcie wystawy Bryły bursztynu — fenomen przyrody w Muzeum Ziemi PAN - Iwona Puźniak
175 VI Festiwal Nauki w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie - Anna Bagińska
175 Dzieje życia na Ziemi - Anna Bagińska
WSPOMNIENIA
112 Andrzej Bolewski 1906–2002 - Andrzej Manecki
RECENZJE
114 G. Einsele — Sedimentary Basins. Evolution, Facies and Sediment Budget - Beata Gruszka
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
116 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
ARTYKUŁY INFORMACYJNE I POLEMICZNE
120 W obronie polskich czasopism geologicznych - Krystyna Klimas
121 Zasoby perspektywiczne i ich znaczenie - Andrzej Gąsiewicz, Marcin Piwocki, Stanisław Przeniosło
125 Budowa geologiczna jednostki łysogórskiej (Góry Świętokrzyskie) na podstawie zdjęć radarowych — dyskusja - Jolanta Świdrowska
127 Budowa geologiczna jednostki łysogórskiej (Góry Świętokrzyskie) na podstawie zdjęć radarowych — odpowiedź - Leonard Mastella, Włodzimierz Mizerski
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
131 Wystąpienia rtęci i złota w rejonie Baligrodu oraz Szczawnicy (polska część Karpat) - Andrzej Wojciechowski

W rejonie Baligrodu przeprowadzono litogeochemiczne opróbowanie tamtejszych okruszcowanych arsenem serii fliszowych, w rejonie zaś Szczawnicy opróbowano andezyty. Uzupełniono je opróbowaniem panwiowym (szlichowym). W rejonie Baligrodu w okruszcowanych realgarem zlepieńcach oraz piaskowcach istebniańskich łuski Bystrego rtęć i złoto występują jedynie w ilościach śladowych. Ich współzależność z arsenem nie ma charakteru korelacji liniowej. W badanym rejonie odkryto jedno stanowisko okruchowego cynobru, złoto okruchowe zaś występuje sporadycznie. W rejonie Szczawnicy potwierdzono obecność złota pierwotnego w okruszcowanych siarczkami, spropilityzowanych andezytach Góry Jarmuty. Rtęć w tamtejszej mineralizacji występuje jedynie śladowo. Zawartość złota (1,5 ppb) i rtęci (4,1 ppb) w strefie termicznego kontaktu andezytu z serią fliszową na Górze Wżar ma rozkład normalny a ich współzależność z Zn, Pb, Cu i As z reguły nie ma charakteru korelacji liniowej. We współczesnych osadach korytowych badanego rejonu pospolicie występuje złoto okruchowe w postaci pojedyńczych złocin o zróżnicowanym wykształceniu. W rejonie Baligrodu większych ilości rtęci należy oczekiwać, przez analogię z wystąpieniami teleskopowej mineralizacji realgarowo-cynobrowej w ukraińskiej części Karpat fliszowych, w głębszych partiach górotworu. Złoto okruchowe z rejonu Szczawnicy pochodzi z dwóch źródeł: spropilityzowanych, okruszcowanych andezytów Pienińskiego Pasa Skałkowego i zlepieńcowatych pakietów formacji z Zarzecza (warstw beloweskich) dolnego eocenu.

Słowa kluczowe: rtęć, złoto, mineralizacja siarczkowa, minerały ciężkie, Karpaty, Polska
139 Związki azotu w płytkich wodach podziemnych w rejonie Lublińca - Martyna Guzik

Celem prowadzonych badań było rozpoznanie stopnia skażenia azotanami płytkich wód podziemnych użytkowanych studniami gospodarskimi oraz płytkimi ujęciami wiejskimi. Były to najczęściej studnie ujmujące wody czwartorzędowe oraz płytkie wody podziemne triasu górnego. Badania jakości wód podziemnych prowadzono w obrębie powiatu lublinieckiego, którego znaczna część powierzchni ma charakter rolniczy. Do badań wytypowano130 użytkowanych studzien gospodarskich. W trakcie badań polowych prowadzonych jesienią 2000 r., oznaczono zawartości azotanów oraz azotynów w wodzie. Równolegle wykonano pomiary odczynu pH, temperatury, przewodnictwa elektrolitycznego właściwego wody oraz zestaw standardowych pomiarów hydrogeologicznych. Badania wykazały znaczne skażenie tych wód azotanami. Obydwa badane poziomy wodonośne reagują bardzo szybko i w analogiczny sposób na dopływ zanieczyszczeń z powierzchni ziemi. Około 40% studzien posiada wody skażone azotanami w stopni przekraczającym normy dla wód pitnych tj. 50 mg NO3-/l. Strefy zanieczyszczenia występują w rejonach zabudowy wiejskiej, gdzie od lat są gromadzone zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego w postaci: gnojowisk, składowisk śmieci, składów nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin. Duży udział w zanieczyszczeniu wód mają nieszczelne szamba oraz brak kanalizacji na wsiach.

Słowa kluczowe: poziom wodonośny, azotany, azotyny, zanieczyszczenia, działalność rolnicza
142 Zapis XX-wiecznej historii zanieczyszczenia rzeki Małej Panwi metalami ciężkimi w jej osadach - Dariusz Ciszewski, Ireneusz Malik

Koncentracje metali ciężkich były badane w profilach pionowych w osadach aluwialnych akumulowanych w zakolu Małej Panwi, wypływającej w zachodniej części Górnego Śląska. Maksymalne koncentracje Ba, Cd, Cu, Pb i Zn obserwowane w każdym z profili odzwierciedlają maksymalne ładunki tych pierwiastków zrzucane wraz ze ściekami głównie z zakładów chemicznych w Tarnowskich Górach i z huty cynku w Miasteczku Śląskim. Znajomość wieku tych zrzutów zanieczyszczeń umożliwiła określenie także wieku najbardziej zanieczyszczonych warstw. Głębokość występowania pików metali ciężkich tego samego wieku zmienia się gwałtownie pomiędzy kolejnymi odsypami w migrującym lateralnie zakolu rzeki. Osady akumulowane około 1960 roku występują na głębokości 130 cm w odległości 10 m od obecnego koryta, na głębokości 50 cm w odległości 30 m i tylko 15 cm od powierzchni w odległości 45 m od koryta. Również, zmienność koncentracji chromu i talu w osadach, pierwiastków których wielkości zrzucanych ładunków nie były monitorowane, pozwoliła na ocenę wielkości okresu maksymalnego zanieczyszczenia nimi Małej Panwi. Chronologia akumulacji osadów w badanym zakolu została potwierdzona za pomocą datowania porastających je drzew i przez nałożenie dwóch XX w. edycji map.

Słowa kluczowe: osady rzeczne, metale ciężkie, zapis zanieczyszczenia, wiek drzew, Polska Południowa
147 Badania procesów geologicznych w opracowaniach inżyniersko-geologicznych i geotechnicznych - Witold Cezariusz Kowalski

Przedstawiono różne rodzaje i modele procesów geologicznych w opracowaniach inżyniersko-geologicznych i geotechnicznych. Każde środowisko inżyniersko-geologiczne każdego obiektu inwestycyjnego, jako część środowiska geologicznego, zmienia się w czasie pod wpływem różnych naturalnych procesów geologicznych i inżyniersko-geologicznych, spowodowanych przez każdą działalność inwestycyjną. Prawidłowe rozpoznanie procesów geologicznych w środowisku inżyniersko-geologicznym danego obiektu inwestycyjnego wymaga odpowiednio dużej wiedzy i praktyki geologicznej. Właściwa ocena współdziałania każdego obiektu inwestycyjnego z jego środowiskiem inżyniersko-geologicznym wymaga także pewnej wiedzy o zagospodarowaniu przestrzennym i lokalnym, o fundamentowaniu, budownictwie i górnictwie. Badania inżyniersko-geologiczne są w ich początkowych fazach najważniejszymi i najistotniejszymi dla rozsądnych ocen kosztów oraz czasu trwania budowy i eksploatacji obiektu inwestycyjnego. Dopiero po badaniach, przeprowadzonych przez właściwie wykształconego geologa — geologa inżynierskiego, mogą, lub powinny być przeprowadzone badania geotechniczne przez odpowiednio przeszkolonego inżyniera budownictwa lub górnictwa, legitymującego się określoną wiedzą geologiczną.

Słowa kluczowe: geologia inżynierska, geotechnika, inwestycje, procesy geologiczne, zagospodarowanie przestrzenne i lokalne, fundamentowanie, budownictwo, górnictwo, ekologia
151 Rozpoznanie przyczyn anomalnego zabarwienia wód podziemnych poziomu wielkopolskiej doliny kopalnej przy wykorzystaniu pakera - Krzysztof Dragon, Marek Marciniak, Józef Górski

Streszczenie: Opisano eksperyment polegający na pompowaniu wody różnych stref głębokościowych warstwy wodonośnej przy użyciu pakera. Celem eksperymentu było rozpoznanie pionowej strefowości hydrochemicznej poziomu wodonośnego wielkopolskiej doliny kopalnej w rejonie ujęcia Joanka k. Stęszewa, co miało wyjaśnić przyczyny występowania zabarwionych wód. Za pomocą metody PARAMEX rozpoznano własności filtracyjne obsypki w poszczególnych częściach filtru studni w celu wyznaczenia miejsc poboru próbek wody do analiz fizyczno-chemicznych. Wykonane badania dokumentują znaczne zróżnicowanie chemizmu wód podziemnych, pobranych z poszczególnych części profilu warstwy wodonośnej. Wykazano, że wody zabarwione występują w dolnej części warstwy wodonośnej i wykazują duże podobieństwo składu chemicznego do wód ujmowanych z piętra trzeciorzędowego, co potwierdzają również wyniki badań izotopowych. Wskazano, że dopływ zabarwionych wód do poziomu wodonośnego doliny kopalnej możliwy jest przez starą, niewłaściwie zlikwidowaną studnię z okresu przedwojennego, bądź też poprzez okno hydrogeologiczne.

Słowa kluczowe: chemizm wód podziemnych, wielkopolska dolina kopalna, paker, wody zabarwione
159 Kształt powierzchni nasunięcia karpackiego i jego związki z tektoniką podkarpackiego podłoża skonsolidowanego - Adam Tomaś

W pracy przedstawiono analizę morfologii powierzchni nasunięcia karpackiego oraz jej związek z kształtem podłoża skonsolidowanego Karpat uformowanego w trakcie neogeńskiej przebudowy obszaru południowo–wschodniej Polski. Powierzchnię nasunięcia aproksymowano różnymi metodami przy wykorzystaniu programu Surfer. Wykorzystano metodę krigingu liniowego oraz funkcji promieniowych. Uzyskany metodą krigingu liniowego obraz powierzchni nasunięcia nie odbiega od obrazu uzyskanego wcześniej przez Wdowiarza (1976), czy Oszczypkę i Tomasia (1985). Wykonana analiza odchyłek wartości krigingu liniowego od wartości rzeczywistych głębokości powierzchni nasunięcia oraz jej aproksymacja multikwadratową funkcją promieniową pozwoliły wysnuć wniosek o niejednorodności tej powierzchni. W efekcie wykonanych analiz stwierdzono, że ze względu na stopień regularności powierzchnia ta rozdziela się na trzy sektory. Sektor zachodni zawierający się pomiędzy zachodnią granicą państwa i linią dyslokacyjną A–A, gdzie ona jest najbardziej zaburzona, sektor centralny zawarty pomiędzy liniami dyslokacyjnymi A–A i B–B, gdzie powierzchnia ta cechuje się średnią nieregularnością, oraz sektor wschodni pomiędzy linią B–B i wschodnią granicą państwa o najbardziej regularnej powierzchni nasunięcia.

Widoczna jest wyraźna korelacja stopnia nieregularności z miąższością utworów fliszowych, a także co jest szczególnie istotne ze zmiennością tektoniczną skonsolidowanego podłoża Karpat. Powierzchnia ta formowała się wraz z neogeńską przebudową skonsolidowanego podłoża. Były to procesy prawie równowiekowe, proces formowania się powierzchni nasunięcia mógł być tylko niewiele późniejszy od procesu przebudowy podłoża skonsolidowanego Karpat.

Słowa kluczowe: Karpaty, flisz, powierzchnia nasunięcia, metody matematyczne, podłoże skonsolidowane, tektonika
163 Rekonstrukcja dynamiki procesów eolicznych i czasu ich trwania na podstawie wybranych cech teksturalnych osadów wydmy w Cięciwie - Katarzyna Dzierwa, Elżbieta Mycielska-Dowgiałło

Streszczenie: Badania cech teksturalnych osadów wydmy w Cięciwie oparto na analizie minerałów ciężkich, uziarnieniu oraz obtoczeniu ziarn kwarcowych dwóch frakcji (0,8–1,0 mm i 0,4–0,63 mm). Na podstawie wyników analizy minerałów ciężkich i wartości wskaźnika wietrzeniowego określono położenie gleby kopalnej allerödzkiej (tab.l) rozdzielającej dwie serie wydmowe ze starszego i młodszego dryasu (ryc. 2). Analiza lamin o różnej wielkości ziarna pozwoliła wydzielić laminy grubo- i drobnoziarniste. Rozróżnia je średnia średnica ziarna (Mz) o wartości 1,7 phi (0,3 mm) (ryc. 3). Na podstawie wartości średniej średnicy ziarna i stopnia wysortowania określono dynamikę i prędkość wiatru przeważającego w czasie starszego i młodszego dryasu oraz holocenu. W czasie starszego dryasu przeważał wiatr o dużej zmienności (5–10 m/sek), gdy tymczasem w czasie młodszego dryasu i holocenu warunki były bardziej ustabilizowane (5–6 m/sek). Różny stopień obtoczenia ziarn kwarcowych we frakcji 0,8–1,0 mm i 0,4–0,63 mm w obrębie lamin grubo- i drobnoziarnistych (ryc. 4, 5) wskazuje, że były one w różny sposób transportowane, przy różnych prędkościach wiatru (tab. 2) i ulegały niejednorodnej obróbce. W celach porównawczych analogiczne badania przeprowadzono dla osadów budujących zmarszczki eoliczne w okolicach Khargi w Egipcie.

Słowa kluczowe: wydma w Cięciwie, cechy teksturalne osadów, rekonstrukcja wieku, siły wiatru i fazy ruchu cząstek
168 Środowiska sedymentacji i rozwój depozycji osadów górnego czerwonego spągowca w rejonie Poznania - Anna Aksamitowska

Streszczenie: W obrębie osadów górnego czerwonego spągowca wydzielono kilkanaście litofacji oraz określono środowiska ich depozycji. Na podstawie przestrzennej analizy powiązanych ze sobą genetycznie litofacji opisano następstwo środowisk sedymentacyjnych w czasie i przestrzeni oraz czynników warunkujących ich rozwój. Było to podstawą do scharakteryzowania systemów depozycyjnych oraz opisu rozwoju sedymentacji górnego czerwonego spągowca na badanym obszarze. Rozpoznano dwa systemy depozycyjne: eoliczny i fluwialny. Ich rozwój i rozprzestrzenienie były kontrolowane przez procesy o charakterze tektonicznym oraz zmiany klimatyczne. Przeprowadzone badania pozwalają na dokładniejsze przeanalizowanie paleogeografii permskiej w trakcie sedymentacji osadów górnego czerwonego spągowca.

Słowa kluczowe: czerwony spągowiec, monoklina przedsudecka, analiza facjalna, środowiska sedymentacji, pustynia, systemy depozycyjne