Przegląd Geologiczny (2002-05) tom 50

BLIŻEJ UNII EUROPEJSKIEJ
374 Unia Europejska ante portas; co na to polska geologia? - Zdzisław M. Migaszewski, Maciej Podemski
377 Ochrona prawna nie eksploatowanych złóż surowców mineralnych w Europie - Maciej Podemski
KALENDARIUM
380 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
383 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KRONIKA
385 Międzypokoleniowe spotkanie geologów Polskiej Miedzi - Grzegorz Lipień
387 11. Międzynarodowe Targi Budownictwa BUDMA 2002 w Poznaniu - Henryk Walendowski
389 Władysławowi Karaszewskiemu z okazji 90-lecia urodzin - naukowcowi i towarzyszowi broni - Jerzy Znosko
391 Studium Podyplomowe AGH Ochrona Środowiska Przyrodniczego i Zasobów Mineralnych - Mariusz Krzak
392 Obchody 50-lecia hydrogeologii i geologii inżynierskiej na Uniwersytecie Warszawskim - 2002 r. - Barbara Grabowska-Olszewska
392 Profesor Danuta Małecka - wymagający pedagog i przyjaciel młodzieży akademickiej - Włodzimierz Humnicki
395 Profesor Stefan Krajewski - Ryszard Kaczyński
396 Profesor Tadeusz Macioszczyk - Ewa Krogulec
RECENZJE
398 M. Sikorska-Maykowska (red.) - Waloryzacja środowiska przyrodniczego i identyfikacja jego zagrożeń na terenie województwa śląskiego - Leszek Marks
398 R.F. Hüttl, D. Klem & E. Weber (red.) - Rekultivierung von Bergbaufolgelandschaften. Das Beispiel des Lausitzer Braunkohlereviers - Witold Cezariusz Kowalski
399 K. & K. Maciejakowie - Złoto. Vademecum poszukiwacza - Włodzimierz Mizerski
WIADOMO|CI GOSPODARCZE
400 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
403 Tal pod koniec XX wieku - Andrzej Paulo, Józef Lis, Anna Pasieczna
ARTYKUŁY INFORMACYJNE I POLEMIKI
408 System Informacji Przestrzennej o Środowisku - komputerowe wspomaganie przetwarzania informacji przyrodniczej w powiatach - Tomasz Nałęcz
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
411 Cysty Dinoflagellata z odsłonięć liasu w Kozłowicach i Boroszowie (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska) - Marcin Barski, Paulina Leonowicz

Opisanie zespołu cyst Dinoflagellata z badanych próbek przyczyniło się do sprecyzowania stratygrafii utworów ilastych w odsłonięciach w Kozłowicach i Boroszowie. Charakterystyczne taksony dinocyst wskazaly też na przeławicanie się w profilu osadów przywiązanych do środowisk sedymentacji morskiej i brakicznej. Analiza palinofacjalna wskazuje na bliskie położenie badanego fragmentu basenu sedymentacyjengo w stosunku do obszaru lądowego. Tam, gdzie w próbkach zanotowano morski gatunek Luehndea spinosa, skład palinofacji wykazał redukcję fitoklastów pochodzenia lądowego na korzyść lżejszych - bardziej lotnych i pławnych ziaren pyłku oraz spor.

Słowa kluczowe: dinocysty, stratygrafia , lias, warstwy ciechocińskie
415 Orientacja ciosu w utworach węglanowych triasu obszaru pomiędzy Brudzowicami a Olkuszem - Marek Król

Badany obszar obejmował odsłonięcia usytuowane pomiędzy Brudzowicami (okolice Siewierza) a Starym Olkuszem i jest częścią monokliny śląsko - Krakowskiej. Badaniami objęto utwory węglanowe należące głównie do dolnego i środkowego wapienia muszlowego. Celem było przeprowadzenie szczegółowej analizy kierunkowej występujących spękań ciosowych i wydzielenie poszczególnych zespołów spękań. Wyniki przedstawiono w postaci trójwymiarowych diagramów konturowych oraz dwuwymiarowych diagramów rozetowych biegu spękań. Na podstawie zebranych informacji wydzielono zespoły spękań, określając ich parametry rozkładu sferycznego, oraz wyznaczono niektóre parametry szczelinowatości masywu skalnego. Dokonano także porównania rozkładów spękań z poszczególnych odkrywek testem D Kołmogorowa­Smirnowa. W skali regionalnej najbardziej zaznaczają się zespoły ciosu o biegach NE-SW i NW-SE. W części półnono-wschodniej badanego obszaru bardziej widoczne stają się zespoły ciosu o kierunku biegów WNE-ESE i NNW-SSE.

Słowa kluczowe: cios, spękania, analiza kierunkowa, rozkład spękań, utwory węglanowe triasu, Obrzeżenie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (GZW)
424 Przyczyny zmian jakości wód podziemnych ujęcia Trzaski w latach 90. - Józef Górski, Zofia Kaźmierczak-Wijura

Ujęcie Trzaski eksploatuje wody naporowego poziomu wodonośnego czwartorzędu, który kontaktuje się poprzez okno hydrogeologiczne z wodami gruntowymi. Po okresie suszy (1989­1992) obserwowano silne pogorszenie jakości wody. Początkowo ujawniło się ono wzrostem stężeń azotu amonowego a następnie siarczanów i manganu. Wzrost zawartości tych składników był wynikiem kumulacji zanieczyszczeń w strefie aeracji podczas suszy i ich wymycia do strefy saturacji po zakończeniu suszy. Zanieczyszczeniem kumulowanym w glebach i górnej części strefy aeracji podczas suszy były głównie azotany z terenów rolniczych. Przenoszenie azotanów było ograniczone ponieważ zmniejszyła się infiltracja efektywna. W dolnej części strefy aeracji były kumulowane zanieczyszczenia (głównie azot amonowy) pochodzące ze ścieków bytowo­gospodarczych i hodowli zwierząt. Po zakończeniu suszy ścieki skumulowane w dolnej części strefy aeracji najwcześniej zasiliły strefę saturacji i spowodowały wzrost stężeń azotu amonowego. Następnie, wzrost siarczanów był głównie efektem denitryfikacji w warunkach redukcyjnych w dolnej części strefy aeracji. Wzrost stężeń manganu można wiązać z redukcyjnymi warunkami w dolnych partiach strefy aeracji i górnej części strefy saturacji. Wzrost zawartości żelaza był ograniczony ponieważ żelazo wytrącało się w górnych partiach strefy aeracji w warunkach utleniających oraz w dolnych partiach w warunkach redukcyjnych (wytrącanie siarczków).

Słowa kluczowe: wody podziemne, hydrogeochemia, denitryfikacja
431 Rola zlodowacenia warty w morfogenezie i wykształceniu osadów czwartorzędowych w NE części Wyżyny Wieluńskiej - Robert J. Sokołowski

Osady czwartorzędowe na Wyżynie Wieluńskiej mają małą miąższość i nie tworzą ciągłej pokrywy. Jest to efekt wyżynnego charakteru badanego obszaru, przeważających ruchów wznoszących i spowodowanej nimi denudacji. Na badanym terenie dominują osady zlodowacenia warty podścielone miejscami osadami zlodowacenia odry i zlodowaceń sanu. Brak jednak organicznych osadów interglacjalnych, na podstawie których można by jednoznacznie określić ich wiek. Osady są genezy fluwioglacjalnej i glacjalnej, z późniejszymi przekształceniami w warunkach peryglacjalnych.

Słowa kluczowe: Wyżyna Wieluńska, zlodowacenie warty, kemy, morena czołowa, osady fluwioglacjalne
436 Wstępne wyniki badań koncentracji radu i radonu w wodach podziemnych i powierzchniowych górnej części zlewni Kamienicy (Masyw Śnieżnika, Sudety) - Tadeusz A. Przylibski, Stanisław Staśko, Sebastian Szczepanowski, Magdalena Modelska, Jerzy Dorda, Beata Kozłowska

W pracy przedstawiono wstępne wyniki oznaczeń stężeń radioaktywnych izotopów: 222Rn oraz 226Ra i 228Ra w wodach podziemnych i powierzchniowych górnej części zlewni Kamienicy. Uzyskane wyniki wskazują na wyraźne zróżnicowanie czasowe i przestrzenne wartości stężeń tych izotopów. Jest więc prawdopodobne, że po uzyskaniu większej ilości danych możliwe stanie się przetestowanie zastosowania wymienionych izotopów radonu i radu, jako znaczników stref mieszania się wód podziemnych i powierzchniowych na badanym obszarze. Możliwe będzie wówczas także zastosowanie tych izotopów jako wskaźników drenażu płytkiego (lokalnego) lub głębszego zbiornika wód podziemnych w skałach krystalicznych Masywu Śnieżnika. Zanotowane wysokie wartości stężeń radonu, dochodzące do 1662 Bq/dm3, w wodach podziemnych tego rejonu pozwalają uznać te wody za posiadające właściwości lecznicze. Obszar górnej części zlewni Kamienicy może być brany pod uwagę jako perspektywiczne złoże radonowych wód leczniczych.

Słowa kluczowe: rad, radon, wody powierzchniowe, wody podziemne, wody radonowe, Masyw Śnieżnika, Sudety
441 Nowe znaleziska tropów kręgowców z pstrego piaskowca Gór Świętokrzyskich - Tadeusz Ptaszyński, Grzegorz Niedźwiedzki

W utworach dolnego pstrego piaskowca Gór Świętokrzyskich odkryto nowe stanowiska z tropami kręgowców. Występują one w utworach fluwialnych najniższego pstrego piaskowca w kamieniołomach Zachełmie i Jaworznia oraz w osadach międzywydmowych piaskowców tumlińskich na Górze Sosnowica. Łącznie w pstrym piaskowcu dolnym Gór Świętokrzyskich zidentyfikowano ichnorodzaje: Batrachichnus, Limnopus, Amphisauropus, Rhynchosauroides, Phalangichnus, Palmichnus, Paradoxichnium, Varanopus, Dimetropus i Chelichnus. Wszystkie te formy znane były dotychczas z utworów permu. Odkryte stanowiska z ichnocenozami kręgowców dostarczają nowych informacji o składzie, zmianach i rozprzestrzenieniu ichnofaun na przełomie permu i triasu na obszarze Gór Świętokrzyskich. Ich obecność potwierdza późnopermski wiek pstrego piaskowca dolnego odsłoniętego w Górach Świętokrzyskich.

Słowa kluczowe: tropy kręgowców, pstry piaskowiec, granica perm/trias, Góry Świętokrzyskie, Polska
447 Profil osadów plejstoceńskich w Niksowiźnie na Równinie Kurpiowskiej - wyniki badań litologicznych i ich interpretacja (artykuł metodyczno-dyskusyjny) - Alicja Bałuk, Elżbieta Mycielska-Dowgiałło, Barbara Woronko

W profilu otworu badawczego w Niksowiźnie na Równinie Kurpiowskiej, stwierdzono plejstoceńskie utwory piaszczyste o wyjątkowo dużej miąższości 229,0 m. Na podstawie analizy wybranych cech teksturalnych osadów piaszczystych i w oparciu o materiały geofizyczne (grawimetria) można sądzić, że większość piaszczystych utworów z otworu Niksowizna (ok. 175 m.) stanowi wypełnienie głębokiej kopalnej rynny, utworzonej u schyłku zlodowaceń południowopolskich. Wyżej występują rzeczne osady, w których ziarna kwarcu mają ślady obróbki eolicznej. Były one akumulowane w okresie poprzedzającym zlodowacenia środkowopolskie, odry lub warty. Górna część profilu obejmuje piaski sandru kurpiowskiego pochodzące ze schyłku ostatniego zlodowacenia przeobrażone w warunkach peryglacjalnych i zwydmione na powierzchni.

Słowa kluczowe: Równina Kurpiowska, kopalna rynna subglacjalna, osady piaszczysto-żwirowe, eolizacja osadów
451 Orientacja powierzchni zniszczenia jako zapis reologii wieloletniej zmarzliny na przykładzie osadów reliktowego lodowca skalnego w Masywie Ślęży (Przedgórze Sudeckie) - Roman Żurawek

Na podstawie orientacji wyraźnych powierzchni zniszczenia, które stwierdzono w osadach reliktowego lodowca skalnego na wschodnim stoku Ślęży na Przedgórzu Sudeckim, podjęto próbę ustalenia wartości kąta tarcia wewnętrznego w obrębie warstw i na ich stykach w fazie powstawania ostatnich deformacji synkinematycznych. Dla jednej z powierzchni zniszczenia określono kąt tarcia wewnętrznego równy 4°36', a w pozostałych przypadkach stwierdzono reorientację osi układu naprężeń. Takie wyniki świadczą o uplastycznieniu osadów, którego przyczyną mógł być praktycznie tylko lód gruntowy.

Słowa kluczowe: reliktowe lodowce skalne, reologia, ścinanie, Ślęża
454 Rekonstrukcja tempa migracji bocznej koryta rzeki Małej Panwi na podstawie datowań kłód i drzew - Ireneusz Malik

Równinę zalewową Małej Panwi porastają głównie sosny (Pinus sylvestris). Podczas wezbrań dochodzi do podcinania brzegów rzeki w wyniku czego drzewa są obalane do koryta, gdzie zalegają jako kłody. Sosny porastające równinę zalewową zostały nasadzone. Rosną one w jednakowych odległościach względem siebie, dzięki temu można wyznaczyć powierzchnię erodowanej równiny zalewowej przypadającą na obalenie jednego drzewa. Konstrukcja lokalnej skali dendrochronologicznej pozwoliła datować kłody sosnowe zalegające w korycie rzecznym. Znając ich wiek i powierzchnię erodowanej równiny zalewowej przypadającą na obalenie jednej sosny, można obliczyć tempo migracji bocznej koryta. Wyniki obliczeń z dwóch stanowisk wykazały iż wynosi ono 0,05­0,15 m /rok.

Innym sposobem rekonstrukcji tempa migracji bocznej koryta rzeki jest wnioskowanie oparte na oznaczaniu wieku drzew porastających różnowiekowe poziomy łach meandrowych. Poziomy te są porastane głównie przez olchy (Alnus glutinosa, Alnus incana). Najstarsze drzewa w obrębie każdego poziomu dostarczają informacji o jego minimalnym wieku, co pozwala rekonstruować tempo migracji bocznej koryta. Wyniki obliczeń z dwóch stanowisk wykazały iż wynosi ono 0,47­1,07 m /rok.

Słowa kluczowe: rzeki meandrujące skala dendrochronologiczna, przyrosty roczne drzew, kłody.
458 Formy osadu w strefie zmywu i najpłytszego przybrzeża na przykładzie wybrzeża Bałtyku między Mrzeżynem i Dźwirzynem - Leszek Kurowski W czasie prowadzenia obserwacji stan Bałtyku, przy słonecznej pogodzie, wahał się między 0 a 3, co odpowiadało wiatrom o prędkości od 0,0­0,5 m/s (cisza) do 5,3­7,4 m/s (wiatr umiarkowany). Formy osadu generowane w strefie zmywu oraz przylegającym bezpośrednio do niej pasie przybrzeża najlepiej można było obserwować w czasie spokojnego morza (0­1), tzn. przy powiewach nie przekraczających prędkości 1,7 m/s. W tych warunkach powstawało wiele drobnych, najczęściej nietrwałych struktur, których genezę na stoku plaży można wiązać z erozyjno-akumulacyjną działalnością zmywu wstępującego i powrotnego, a w strefie przybrzeża z działalnością małych (oscylacyjnych lub translacyjnych) fal i słabych prądów wzdłużbrzegowych. W pracy tej, ze strefy zmywu, opisane zostały: lineacja prądowa, wałki falowe, ślady kropel, różne odmiany bruzd ściekowych i śladów opływania, a także bąble pogazowe. Ze strefy przybrzeża, natomiast opisano różne typy ripplemarków i poziomy bruku falowego. Praca zawiera także ciekawe przykłady erozji, występującego w obszarze badań pokładu torfu, w formie nisz erozyjnych powstających na poziomie dna przybrzeża i mis erozyjnych (eworsyjnych?) tworzących się na jego powierzchni. Nieustanne falowanie na granicy brzegu i przybrzeża ma ogromny wpływ na różnorodność i zmienność tworzących się tutaj form osadu. Każda następna fala docierająca do brzegu pozostawia na piasku swoisty "autograf". W związku z tym, bez względu na fakt czy opisane formy rozpoznajemy w osadach kopalnych , czy we współczesnych są one bardzo dobrymi wskaźnikami środowiska sedymentacji.

Słowa kluczowe: Bałtyk, plaża zewnętrzna, przybrzeże, lineacja prądowa, wałki falowe, ślady kropel, bruzdy ściekowe, ślady opływania, bąble pogazowe, ripplemarki prądowe, ripplemarki oscylacyjne, ripplemarki interferencyjne, bruk falowy, nisze erozyjne, misy eworsyjne