W dniach 18 – 19 kwietnia 2024 r. w Wiedniu (Austria) odbyło się w formie hybrydowej spotkanie grupy eksperckiej Urban Geology Expert Group (UGEG) EuroGeoSurveys (EGS). W obradach grupy UGEG udział wzięło ponad 25 delegatów z 16 krajów. Państwowy Instytut Geologiczny-PIB reprezentowali: Grzegorz Ryżyński i Jakub Kobiela z Zakładu Geologii Inżynierskiej oraz Urszula Stępień z Zakładu Kartografii Geologicznej, jako reprezentantka Geological Mapping and Modelling Expert Group (GMMEG).
Miejsce spotkania zostało wybrane nieprzypadkowo. W dniach 14-19 kwietnia w Wiedniu odbywał się także Kongres EGU24 (European Geosciences Union).
Program spotkania był zróżnicowany. Obejmował jednodniowe obrady w ramach grupy UGEG oraz wycieczkę terenową drugiego dnia, prezentującą metody minimalizowania wpływu antropopresji na tkankę miejską i użycie systemów magazynowania energii cieplnej w warstwach wodonośnych (ang. ATES – Aquifer Thermal Energy Storage) na przykładzie instalacji Uniwersytetu Ekonomicznego w Wiedniu. Gospodarzami obrad byli przedstawiciele Austriackiego Instytutu GeoSphere.
Pierwszy dzień obrad Grupy Eksperckiej Urban Geology (UGEG) EuroGeoSurveys w Wiedniu. Grzegorz Ryżyński z PIG-PIB przedstawia agendę konferencji 8. WPGI 2024 w Łodzi
Obrady UGEG obejmowały m.in. sprawozdanie z działań UGEG w 2023 r. oraz przedstawienie zaawansowania prac w roku 2024 r., koordynację działań ekspertów UGEG w projekcie GSEU (Geological Services for Europe), jak również działań z innymi grupami eksperckimi, czy dyskusję nad dalszymi pracami grupy eksperckiej w 2025 r. Ustalono również, że kolejne spotkanie grupy roboczej UGEG odbędzie się podczas 8. Ogólnopolskiego Sympozjum WSPÓŁCZESNE PROBLEMY GEOLOGII INŻYNIERSKIEJ W POLSCE (WPGI), organizowanego przez PIG-PIB w Łodzi w październiku 2024 r.
Członkowie Grupy Eksperckiej Urban Geology (UGEG) podczas przerwy w obradach w Wiedniu
W dniach, których miało miejsce spotkanie UGEG w Wiedniu odbywała się także międzynarodowa konferencja European Geosciences Union (EGU), w której brali udział przedstawiciele grupy eksperckiej Geological Mapping and Modelling Expert Group. PIG-PIB reprezentowany był przez Urszulę Stępień. Obie grupy, UGEG i GMMEG są realizatorami projektu europejskiego Geological Services for Europe (GSEU).
Nieformalne spotkanie przedstawicieli obydwu grup było dobrą okazją do poruszenia kwestii związanej z opracowaniem i wykorzystaniem słowników litologicznego i osadów antropogenicznych GSEU. Zasygnalizowano potrzebę ścisłej współpracy grup eksperckich EGS w tym zakresie.
Zorganizowana przez Austriacki Instytut GeoSphere wycieczka terenowa składała się z dwóch części. Pierwsza z nich obejmowała wizytę w muzeum Wiednia oraz w XIII w. kaplicy Wergiliusza. Muzeum Wiednia jest położone w historycznym tarasie zalewowym Dunaju. Teren dzisiejszego muzeum, po uregulowaniu rzeki, został przekształcony w wysypisko odpadów o średniej miąższości nasypów wynoszącej 8 m. Wizyta ta ilustrowała wyzwania stojące przed geologią miejską w aspekcie poprawnego zaprojektowania badań podłoża gruntowego, posadawiania budowli na nasypach niekontrolowanych oraz identyfikowania przekształceń powierzchni terenu na wskutek działalności człowieka. Z uwagi na powszechne wykorzystanie do budowy skał z najbliższej okolicy, historię Wiednia rozpoczęto od czasów geologicznych tj. przedstawienia basenu panońskiego.
Historia Wiednia w postaci projekcji map na model współczesnej powierzchni miasta
Problematyka geologii miejskiej skupia się także na ochronie zabytków i infrastruktury podziemnej. Kaplica Wergiliusza, znajdująca się w pobliżu katedry św. Szczepana, znajduje się całkowicie pod powierzchnią ziemi i jest przysypana przez osady antropogeniczne o miąższości około 9 m. Jej ponowne odkrycie miało miejsce podczas budowy metra. Wizyta w kaplicy ilustrowała potrzebę tworzenia wydajnych systemów drenaży w celu zapobiegnięcia infiltracji wód bogatych w sole podczas okresu zimowego w celu ochrony obiektów dziedzictwa kulturowego.
Widok z tarasu muzeum Wiednia (taras zalewowy) na kościół św. Karola (taras nadzalewowy). Obecnie powierzchnia terenu jest wyrównana ze względu na nagromadzone nasypy powstałe podczas działalności wysypiska odpadów
Wnętrze kaplicy Wergiliusza z XIII wieku. Malowidła ścienne zagrożone są poprzez infiltrację wód opadowych bogatych w sól z zimowego utrzymania dróg i chodników
Druga część wycieczki terenowej przybliżała zagadnienia związane z wykorzystaniem oraz monitorowaniem zasobów hydrogeologicznych i obejmowała wizytę w ciepłowni Uniwersytetu Ekonomicznego w Wiedniu. Wszystkie budynki Uniwersytetu oraz kampus są ogrzewane lub chłodzone za pomocą 2,5 MW otwartego systemu magazynowania energii cieplnej w warstwach wodonośnych (ang. ATES – Aquifer Thermal Energy Storage). System ten bazuje na pobieraniu wody z warstwy wodonośnej poprzez studnię czerpalną, odzyskanie lub oddanie ciepła i zrzut do tej samej warstwy poprzez system studni chłonnych.
Kolejnym aspektem hydrogeologicznym związanym z geologią miejską w Wiedniu jest budowa zapory i elektrowni wodnej na Dunaju. W jej wyniku nastąpiło spiętrzenie wód oraz podniesienie lustra wody podziemnej na tarasach rzeki, co groziło podtopieniami budynków. Aby temu zapobiec, na części wałów uregulowanego koryta Dunaju wbudowano stalowe zapory przeciwdziałające infiltracji wód z rzeki do warstw wodonośnych. Niezamierzoną konsekwencją tych działań było znaczne obniżenie zwierciadła wód podziemnych na tarasach, co zaczęło zagrażać posadowieniu budynków wzniesionych przed wybudowaniem tamy. Obecnie w Wiedniu stworzony jej system pomp i monitoringu kontrolujący poziom wód podziemnych i w razie potrzeby wpompowujący wodę z Dunaju do warstw wodonośnych w celu utrzymaniu stałego jej poziomu.
Wizyta ilustrowała także potrzebę utrzymania regulacji stosunków wodnych w celu ochrony infrastruktury podziemnej i naziemnej miasta, które rozbudowywało się w okresie przed stworzeniem elektrowni wodnej na Dunaju.
Wnętrze ciepłowni geotermalnej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Wiedniu o mocy 2,5 MW bazującej na systemie ATES
Członkowie grupy roboczej UGEG na kampusie Uniwersytetu w pobliżu studni czerpalnej systemu ATES
Spotkanie w Wiedniu należy uznać za bardzo owocne. Członkowie grupy eksperckiej UGEG pozytywnie przyjęli zaproszenie na konferencję WPGI oraz propozycję odbycia następnego spotkania roboczego w Łodzi.
8. Ogólnopolskie Sympozjum WSPÓŁCZESNE PROBLEMY GEOLOGII INŻYNIERSKIEJ W POLSCE (WPGI) jest zaplanowane w dniach 14-18 października 2024 r. i zostanie zorganizowane przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. Wydarzenie odbywa się cyklicznie co 3 lata. Uczestniczą w nim przedstawiciele z różnych regionów kraju, charakteryzujących się odmiennymi warunkami i problemami natury geologicznej. Sympozjum cieszy się dużym zainteresowaniem i jest jednym z największych krajowych wydarzeń naukowych, które poświęcone jest przede wszystkim zagadnieniom z dziedziny geologii inżynierskiej. W tegorocznej edycji, w odróżnieniu od poprzednich, oprócz części poświęconej krajowej problematyce zagadnień związanych z branżą geologii inżynierskiej, znajdzie się także komponent międzynarodowy w postaci prelekcji i warsztatów w języku angielskim.
Tekst: Jakub Kobiela, Urszula Stępień i Grzegorz Ryżyński
Zdjęcia: Jakub Kobiela, Urszula Stępień i Francesco La Vigna (ISPRA)
