Przegląd Geologiczny (2002-01) tom 50

5 Przegląd Geologiczny - reminiscencje po 50 latach - Jerzy Znosko
KALENDARIUM
6 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
7 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
8 8. Sesja Sekcji Petrologii Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego - Lądek Zdrój, 18-21.10.2001 - Andrzej Wilamowski
11 Geochemia i geologia środowiska terenów uprzemysło- wionych - Jarnołtówek, 26-28.09.2001 - Marek Pozzi
11 72. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego - Bohdan Kozerski
13 31. Kongres Międzynarodowej Asocjacji Hydrogeo- logów - Monachium, Niemcy, 09-14.09.2001 - Lidia Razowska-Jaworek
14 The Joint 6th Biennial SGA-SEG Meeting - Mineral Deposits at the Beginning of the 21st Century - Cracow, August 26-29, 2001 - Wojciech Mayer
15 VII Międzynarodowa Konferencja Sedymentologii Fluwialnej - Lincoln, USA, 06-10.08.2001 - Adam Ihnatowicz
16 Aktualne problemy mechaniki ośrodków niejednorodnych - 4. Polsko-Ukraińska Konferencja - Łódź, 04.08.2001 - Ryszard Kaczyński, Witold Cezariusz Kowalski
17 Międzynarodowe Sympozjum IAEG nt. Inżyniersko-geologiczne problemy terenów zurbanizowanych - Jekaterynburg, Rosja, 30.07-02.08.2001 - Witold Cezariusz Kowalski, Tomasz Szczepański
KRONIKA
18 50 lat działalności Przedsiębiorstwa Geologicznego w Kielcach - Władysław Nicpoń
19 Posiedzenie Komitetu Redakcyjnego Przeglądu Geologicznego - Aleksandra Walkiewicz
20 Geofascynacje w krakowskim Muzeum Przyrodniczym - Zbylut Grzywacz
21 V Intensywny Kurs Mikromorfologii Gleb - Neapol, Włochy, 27.08-29.09.2001 - Przemysław Mroczek
22 Sprawozdanie z działalności charytatywnej na Wileń- szczyźnie w 2001 r. - Krzysztof Radlicz
RECENZJE
23 A. Zeiss - Die Ammonitenfauna der Tithonklippen von Ernstbrunn, Niederösterreich - Andrzej Wierzbowski
WIADOMO|CI GOSPODARCZE
24 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
ARTYKUŁY INFORMACYJNE I POLEMIKI
28 O artykule A. Gajewskiego - Badania magnetotelluryczne w Polsce - przeszłość, stan obecny i plany na przyszłość widziane z perspektywy Przedsiębiorstwa Badań Geofizycznych - Mark Berdiczewski
28 Odpowiedź na tekst Marka Berdiczewskiego dotyczący artykułu - Badania magnetotelluryczne w Polsce - przeszłość, stan obecny i plany na przyszłość widziane z perspektywy Przedsiębiorstwa Badań Geofizycznych - Andrzej Gajewski
30 Kartografia geośrodowiskowa w Państwowym Instytucie Geologicznym - co dalej? - Ryszard Strzelecki, Małgorzata Sikorska-Maykowska
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
33 Uwagi na temat genezy mineralizacji rudnej na tle ewolucji skał zespołów ofiolitowych Ślęży i Nowej Rudy: badania izotopowe tlenu - Anna A. Szynkiewicz, Anita Weber-Weller, Mariusz O. Jędrysek

Analizy izotopowe tlenu wykonano w tlenkach (ilmenit, ilmeno-magnetyt, magnetyt), krzemianach (plagioklazy) oraz w próbkach całych skał ofiolitów Ślęży i Nowej Rudy. Badania przeprowadzono, w Pracowni Geologii Izotopowej i Geoekologii, przy zastosowaniu laserowej aparatury próżniowej do preparatyki izotopowej tlenu w mikroobszarze. Temperatury krystalizacji gabr ze Ślęży, wyznaczone w oparciu o skład izotopowy tlenu w ilmenicie, magnetycie i plagioklazach, wykazały wartości wyższe niż te powszechnie przyjmowane. Odpowiedzialny był za to proces albityzacji i saussurytyzacji plagioglazów w czasie metamorfizmu dna morskiego, który spowodował zubożenie tych minerałów w izotop*18O i przesunięcie 18O w kierunku niższych wartości o co najmniej 1,5-2o/oo. Temperatury krystalizacji skał masywu Nowej Rudy, obliczone w oparciu o *18O minerałów rudnych i całej skały, mieszczą się w szerokim przedziale, od 418 do 930oC, i są zgodne z kierunkiem zmiany sekwencji skalnych w strukturze ofiolitu. Temperatura krystalizacji skał noworudzkich malała wraz ze zbliżaniem się ku stropowym partiom ofiolitu. Na obecnym etapie badań genezę mineralizacji rudnej obu masywów należy interpretować w głównej mierze jako pierwotną magmową.Charakter zróżnicowania wartości *18O i )18O w skałach obu badanych zespołów ofiolitowych pozwala sądzić, że zupełnie inne zjawiska towarzyszyły ich tworzeniu się i ewolucji. Stąd, autorzy sugerują, że przy rekonstrukcjach geotektonicznych pojawienie się tych zespołów skalnych w ich obecnej pozycji powinno być rozpatrywane w osobnych kategoriach.
42 Próba wyznaczenia współczynnika konsolidacji torfów dla pokładów węgla brunatnego - Marek Widera

Zastosowanie tradycyjnych metod dla opisu konsolidacji torfu, nie licząc częściowo metody Hagera i in., dostarcza całkiem różnych wyników. Dlatego w celu określenia współczynnika konsolidacji torfu dla pokładu węgla brunatnego opracowano nową, autorską metodę. Metoda ta może być zastosowana jeśli wykluczone zostaną postsedymentacyjna erozja, glacitektonika i tektonika, a proces konsolidacji przebiegał równomiernie w każdym punkcie torfowiska/pokładu węglowego. Natomiast jeśli w obrębie pokładu węglowego występują przewarstwienia piaszczyste, to otrzymane wyniki są zaniżone. Analizom poddano dwa pokłady węgla: I środkowopolski w złożu Pątnów IV i II łużycki w złożu Lubstów (wschodnia Wielkopolska, centralna Polska). Wyniki współczynnika konsolidacji torfu wynoszą 1,96 dla pokładu węgla brunatnego z Pątnowa IV i 2,34 dla pokładu z Lubstowa. W metodzie tej znana jest wyjściowa miąższość torfu (głębokość torfowiska) przed przykryciem go osadami mineralnymi. Ponadto możliwe jest oszacowanie rozmiarów postsedymentacyjnych deformacji tektonicznych. Przedstawiona metoda jest bardzo prosta matematycznie, ale jej zastosowanie wymaga przygotowania wielu przekrojów geologicznych, co jest pracochłonne.
49 Rozwój ryftu w późnym neoproterozoiku-wczesnym paleozoiku na lubelsko-podlaskim skłonie kratonu wschodnioeuropejskiego - analiza subsydencji i zapisu facjalnego - Paweł Poprawa, Jolanta Pacześna

Streszczenie. Dla lubelsko-podlaskiego, górnoneoproterozoiczno-dolnopaleozoicznego basenu sedymentacyjnego przeprowadzono analizę subsydencji (backstripping) oraz analizę facjalną jego osadowego wypełnienia. Wydzielono cztery główne, częściowo współwystępujące, etapy tektonicznej ewolucji basenu, o odmiennych mechanizmach subsydencji: (1) późnoneoproterozoiczny ryft (faza subsydencji synryftowej w reżimie ekstensyjnym), (2) przejście od fazy syn- do postryftowej na przełomie późnego neoproterozoiku III i wczesnego kambru, (3) wczesnokambryjsko-środkowoordowicki pasywny brzeg kontynentalny (faza postryftowej subsydencji termicznej) oraz (4) późnoordowicko-późnosylurskie fleksuralne uginanie krawędzi Baltiki. Synryftowe wypełnienie basenu stanowią kontynentalne wylewy bazaltowe oraz kontynentalne zlepieńce i arkozy, obocznie zastępowane przez mułowce. Wykształcenie facjalne tych utworów dopuszcza synsedymentacyjną aktywność ekstensyjnych uskoków. Synryftowe depocentra rozwijały się zarówno wzdłuż obecnej strefy szwu transeuropejskiego, jak i wzdłuż SW przedłużenia aulakogenu Orsza-Wołyń. Efektem tych procesów było powstanie węzła potrójnego, którego porzuconym ramieniem jest druga z powyżej wymienionych stref. Przejście do fazy postryftowej subsydencji termicznej wyznaczają: stopniowo wygasająca subsydencja, równoczesna z morską transgresją, generalnym zmniejszaniem się frakcji materiału klastycznego i obocznym ujednoliceniem facjalnym oraz rozszerzaniem się zasięgu basenu. Przyjęto, że kambryjsko-środkowoordowicki pasywny brzeg kontynentalny był związany z domniemanym basenem (oceanem?) Tornquista, powstałym na SW od Baltiki w efekcie rozpadu super-kontynentu Rodinii. W takim ujęciu obecna pozycja kadomskiego orogenu na blokach małopolskim i górnośląskim w stosunku do kratonu wschodnioeuropejskiego nie jest reprezentatywna dla neoproterozoiku III i kambru. Ze względu na brak niepodważalnych dowodów na obecność synryftowych deformacji ekstensyjnych uznano, iż możliwa jest interpretacja wyników backstrippingu alternatywna względem modelu litosferycznej, basenotwórczej ekstensji. W alternatywnym modelu dla późnoneoproterozoiczno-środkowoordowickiego okresu rozwoju basenu jako przeważający mechanizm subsydencji basenu przyjęto termiczne studzenie litosfery, będące następstwem jej pasywnego przegrzania w czasie aktywności wulkanicznej w neoproterozoiku III. Model ten, choć dopuszczalny dla basenu lubelsko-podlaskiego, nie tłumaczy jednak rozwoju górnoneoproterozoicznych, kambryjskich i ordowickich basenów SW skłonu kratonu wschodnioeuropejskiego, genetycznie powiązanych z basenem tu omawianym. Począwszy od późnego ordowiku obserwowany jest systematyczny wzrost tempa subsydencji w czasie, które osiąga maksymalne wartości w późnym sylurze. Dla tego przedziału czasu obserwowany jest również silny wzrost subsydencji z NE ku SW, tj. ku skłonowi kratonu wschodnioeuropejskiego. Generalny rozwój subsydencji omawianego basenu w sylurze jest charakterystyczny dla procesu fleksuralnego uginania litosfery, w tym wypadku SW krawędzi Baltiki.
64 Zespoły Chitinozoa serii ordowickiej otworu Proniewicze IG 1 (NE Polska) - Zdzisław Modliński, Jaak Nőlvak, Bronisław Szymański

Seria ordowickich osadów węglanowych profilu Proniewicze IG 1 (głęb. 601,7- 647,9 m) zawiera urozmaicony taksonomicznie i bogaty ilościowo zespół szczątków Chitinozoa. Zidentyfikowano okazy 79 taksonów, dokumentujących ekwiwalenty 6 standardowych poziomów regionalnej skali bałtoskańskiej (cucumis, regnelli, striata, stentor, fungiformis, bergstroemi. W obrębie trzech poziomów striata, stentor i fungiformis wyróżniono łącznie 6 podpoziomów: w pierwszym - podpoziomy sebyensis, clavaherculi i tuberculata, w dwu pozostałych odpowiednio: w pierwszym - podpoziom rhenana, w drugim - podpoziomy angusta i reticulifera (ryc. 4). Zdefiniowanie zasięgów i granic oraz pozycji w profilu wyróżnionych poziomów i podpoziomów umożliwia precyzyjne korela- cje sekwencji węglanowej ordowiku profilu Proniewicze IG 1 z równowiekowymi profilami obszarów sąsiednich: Polski (otw. Kętrzyn IG 1), Estonii (otw. Rapla 1, Tartu )453), Taga-Roostoja (25A) i Zachodniego Wołynia na Ukrainie (otw. Kowel 1; no 5415).
72 Skalowanie jedno- i dwuwymiarowych modeli ekspulsji węglowodorów według progowych nasyceń skał macierzystych - Dariusz Botor, Paweł Kosakowski, Jan Kuśmierek, Tomasz Maćkowski

Uzyskanie wiarygodnych wyników modelowań jest ściśle związane z dokładnością skalowania parametrów wymiarujących system naftowy. Szczególnie istotnym jest problem doboru progowego nasycenia, szeroko dyskutowany w literaturze, którego wartości nie można wyznaczyć eksperymentalnie. Próbuje się ją szacować na drodze rozważań teoretycznych poprzez ekstrapolację przepuszczalności względnych fazy ropnej dla piaskowców o malejącej porowatości absolutnej lub poprzez analizę danych pirolitycznych i wyników ekstrakcji próbek skał macierzystych. Efektywność ekspulsji zależy pośrednio od pierwotnej zawartości materii organicznej i jej typu, a z drugiej strony od dynamiki generowania i przepuszczalności szkieletu skalnego. Natomiast bezpośrednio jest warunkowana przez wartości nadciśnień wywołanych kompakcją i dehydratyzacją skał ilastych oraz wielkością przemian fazy organicznej, determinujących wzajemne stosunki pomiędzy frakcjami węglowodorowymi i ich sumaryczną objętość. Na tym tle pokazano przykłady modelowania procesów ekspulsji węglowodorów w wybranych strefach polskich basenów sedymentacyjnych.
78 Permskie przemagnesowanie utworów węglanowych dewonu południowej Polski - próba powiązania z pro- cesami diagenetycznymi - Jacek Grabowski, Marek Narkiewicz, Jerzy Nawrocki, Maria I. Waksmundzka

Badania paleomagnetyczne 9 fragmentów rdzeni węglanów środkowo- i górnodewońskich pochodzących z Lubelszczyzny (otwory Giełczew PIG 5 i 6) i Górnego Śląska (otwór Goczałkowice IG 1) wykazały obecność wczesnopermskiego przemagnesowania, opartego na magnetycie. W Giełczwi intensywność przemagnesowania wykazuje korelacje z przejawami późnej dolomityzacji, natomiast w Goczałkowicach ze zjawiskami utleniania pirytu. Przemagnesowania są czasowo i, być może, genetycznie związane ze zwiększonym strumieniem cieplnym, wulkanizmem i migracją gorących roztworów we wczesnym permie.
87 Wiek utworów glacjalnych nad dolną Kamienną według analizy geomorfologiczno-litostratygraficznej, datowania metodą TL oraz analizy składu petrograficznego - Władysław Pożaryski, Henryk Maruszczak, Leszek Lindner

Dla osadów reprezentujących jeden cykl glacjalny nad dolną Kamienną uzyskano datowania metodą TL w przedziale od 274 do 721 ka. Wyniki analizy petrograficznej gliny zwałowej w obrębie tego cyklu są także wieloznaczne, ze wskazaniem na zlodowacenie warciańskie lub jedno ze zlodowaceń południowopolskich. Rezultaty uzyskane tymi dwoma metodami nie dają więc podstawy do kwestionowania pozycji wiekowej badanych osadów, określonej na zlodowacenie odrzańskie na podstawie analizy geomorfologiczno-litostratygraficznej.