Przegląd Geologiczny (1999-03) tom 47

W niniejszej pracy analizowano zmianę wybranych cech metrycznych muszli Dreissena polymorpha (długość, wysokość oraz wskaźnik wysokości) pomiędzy materiałem reprezentującym biocenozę, nekrocenozę i liptocenozę. Okazuje się, że przy przejściu materiału muszlowego z biocenozy w nekrocenozę i liptocenozę nie zmienia się średnia długość muszli, natomiast zdecydowanie różnią się rozkłady tego parametru, które dla nekrocenozy i liptocenozy są zdecydowanie asymetryczne o przewadze muszli o wymiarach powyżej 20 mm. Jeżeli chodzi o zmianę pozostałych badanych cech metrycznych muszli to stwierdzono istotną różnicę średniej wysokości muszli pomiędzy biocenozą i liptocenozą, oraz istotną różnicę wskaźnika wysokości pomiędzy biocenozą i liptocenozą oraz nekrocenozą i liptocenozą. Porównując zestawione rozkłady długości muszli stwierdzono, że przy przejściu materiału muszlowego z biocenozy w nekrocenozę i liptocenozę następuje wzbogacenie tych dwóch ostatnich grup w muszle drobne o wymiarach od 2 do 12 mm i w muszle o wymiarach od 22 do 34 mm, przy jednoczesnym ich zubożeniu w muszle o wymiarach od 12 do 22 mm. Charakter podobnych różnic pomiędzy nekrocenozą a liptocenozą jest mniej czytelny, chociaż względne zubożenie liptocenozy, w porównaniu do nekrocenozy, w muszle o rozmiarach od 10 do 18 mm nawiązuje do wyżej wymienionej prawidłowości.

W stratygrafii zlodowacenia wisły wyróżnia się obecnie ponad 40 jednostek wiekowych (tab. 1) i ich liczba wciąż wzrasta. Większość z tych jednostek jest definiowana za pomocą analizy pyłkowej. Niezależnie od tego najmłodsza część piętra wisły jest dzielona również za pomocą kryteriów morfostratygraficznych, głównie dzięki licznym strefom moren czołowych. Sekwencje litostratygraficzne są mniej ważne, mimo że obecność osadów glacigenicznych ma znaczenie jednoznaczne i rozstrzygające. Datowanie piętra wisły dokonywane jest za pomocą różnych metod. Dla jego młodszej części przeważa metoda radiowęglowa. Całe piętro wisły jest możliwe do datowania za pomocą termoluminescencji. Dla datowania jego najmłodszej części jest stosowana metoda warwowa. Całe piętro ma swój zapis w stratygrafii tlenowej osadów dna oceanu.

Przegląd stanu poznania stratygrafii wisły świadczy, że występują w niej różne niekonsekwencje w jego podziale wiekowym. Nazwa interstadiału jest stosowana dla jednostek trwających od ponad 5 ka do zaledwie kilkuset lat. Trwanie jednostek zimnych stadiałów jest kilkakrotnie dłuższe, osiągające ponad 10 ka. Korelacje czynione w kierunkach równoleżnikowych Niżu Północnoeuropejskiego dla krótkich ociepleń, zdefiniowanych tylko za pomocą ewolucji szaty roślinnej mogą być obciążone błędem. Należy pogłębiać definicję takich jednostek jak stadiał, faza, interstadiał i interfaza na podstawie rozpoznania florystycznego. Obecne rozpoznanie dna Morza Bałtyckiego stwarza wzrastające watpliwości dotyczące słuszności stosowanych korelacji stref moren czołowych południowej Szwecji i innych bałtyckich krajów. Powodem tego mogą być możliwości rozwoju w obszarze bałtyckim sprzyjających warunków dla deglacjacji arealnej. Artykuł jest przyczynkiem do dyskusji nad podziałem zlodowacenia wisły, stosowanym przy kartowaniu przez Państwowy Instytut Geologiczny.

W uzdrowisku Ciechocinek są eksploatowane solanki typu Na+ — Cl– z warstw jurajskich. Analizie poddano wcześniejsze dane chemiczne i izotopowe, jak i wyniki własnych badań tych wód. Są to prawdopodobnie głównie wody paleoinfiltracyjne z okresów przedczwartorzędowych. Na możliwość zasilania w klimatach ciepłych wskazuje ich skład izotopowy. Wskaźniki chemiczne Cl–/Br– i Br–/J– wskazują na dominację zasolenia pochodzącego z ługowania utworów solonośnych. Wykazano, że wody z niektórych ujęć mają stały skład chemiczny, lecz w wodach ze wszystkich opróbowanych ujęć zaznacza się tendencja do zmian składów izotopowych w kierunku niższych wartości *18O i *D.

Na podstawie szczegółowych badań geologicznych przeprowadzonych w SW części Pojezierza Mazurskiego, przedstawiono uwagi o zastosowaniu uproszczonej analizy petrograficznej frakcji żwirowej (0,5–1,0 cm) w glinach lodowcowych dla celów litostratygraficznych. Stwierdzono, że taka analiza petrograficzna może odgrywać rolę jedynie pomocniczego kryterium stratygraficznego, w związku z czym nie może pomijać wyników badań geologicznych, a w szczególności paleontologicznych i chronostratygraficznych. Te ostatnie służą do ustanowienia profili stratotypowych, które mogą następnie stanowić podstawę dla odpowiednich korelacji litostratygraficznych. Znaczenie stratygraficzne mogą odgrywać tylko te pokłady glin zwałowych, w których określono zmienność litofacjalną oraz przeprowadzono analizę statystyczną dla oceny wiarygodności otrzymanych wyników. Zastosowanie litostratygrafii do celów paleogeograficznych (np. wyznaczenia zasięgu lądolodu) jest możliwe jedynie na podstawie wyników badań takich profili osadów, w których nie stwierdzono znaczącej roli procesów syn- i postsedymentacyjnych, a tym samym nie zawierają one poważnych luk stratygraficznych.

Analiza strukturalna drobnych struktur tektonicznych utworów kambryjskich w rejonie Klimontowa pozwala wyjaśnić wiele zagadnień, dotyczących tektogenezy skał tego wieku, a także utworów paleozoicznych w Górach Świętokrzyskich. W obrębie skał kambryjskich znajdują się mezofałdy, uskoki, spękania ciosowe, kliważ i inne drobne struktury, powstałe w trzech fazach tektonicznych: na granicy kambru i ordowiku (aktywizacja młodokadomska lub starokaledońska), syluru i dewonu (aktywizacja młodokaledońska) i w górnym karbonie (aktywizacja waryscyjska). Intensywne ruchy tektoniczne związane z tą ostatnią aktywizacją, miały decydujący wpływ na tektogenezę całego obszaru świętokrzyskiego.

Analiza rzeźby równiny zalewowej (21 km2) i 13 przekrojów litologicznych między 753 i 765 km biegu rzeki oraz analiza struktur sedymentacyjnych osadów wykazała, że średnia miąższość osadów pozakorytowych Wisły w zachodniej części Kotliny Toruńskiej obszarze wynosi 2,06 m, przy wahaniach wartości średnich w poszczególnych przekrojach od 1,35 do 3,5 m i wartości skrajnych 0,6 do 5,8 m. Składniki mineralne stanowią 91,9%, a organiczne 8,1% ogółu omawianych osadów. Składniki spławialne (mułki i iły) stanowią z tego 47,5% a niespławialne (piaski i żwiry) 44,4%. Pierwsze wykazują niskie wartości wariancji występowania względem wartości średniej równej 1. Duże wartości tego wskaźnika wykazują martwica wapienna, średni piasek i żwiry co znaczy, że w środowisku osadów pozakorytowych powstają one w specyficznych warunkach lokalnych.

Miasto i gmina Ogrodzieniec, położone w granicach Zespołu Parków Jurajskich Krajobrazowych, to tereny wymagające szczególnej ochrony. Tereny intensywnej gospodrki rolnej, obszary zabudowane nieskanalizowane, zakłady przemysłowe, miejsca zrzutów ścieków, fermy hodowlane, stacje paliw, składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych zlokalizowane na terenie miasta i gminy Ogrodzieniec stanowią potencjalne ognisko zanieczyszczeń mające wpływ na chemizm i jakość wód podziemnych. Przejawem oddziaływania na wody podziemne wielkopowierzchniowych, liniowych, małopowierzchniowych i punktowych ognisk zanieczyszczeń jest znaczna degradacja ich jakości, polegająca na ich zanieczyszczeniu mechanicznym, chemicznym i biologiczno-organicznym.