Od 7 do 18 lipca 2025 roku w Kingston na Jamajce trwały obrady Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego (MODM; ang. International Seabed Authority, ISA), w których wzięli udział Michał Nowosielski z Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz dr Krystian Wójcik z Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego. Mianowani na oficjalnych przedstawicieli Rzeczpospolitej Polskiej na czas 30. Sesji MODM delegaci zabiegali o zabezpieczenie interesów naszego kraju w związku z uzgadnianiem przepisów tzw. kodeksu wydobywczego – prawa międzynarodowego regulującego eksploatację zasobów mineralnych z dna oceanicznego znajdującego się poza jurysdykcją krajową, czyli na tzw. „Obszarze” (ang. the Area). Zanim jednak odpowiemy, dlaczego te zagadnienia są dla nas, geologów, szczególnie istotne, na początku pokrótce wyjaśnimy dlaczego powstała MODM i czym się zajmuje. I dlaczego podróż na Jamajkę – wbrew oczywistym skojarzeniom – to nie egzotyczne wakacje.

Polacy na 30. Sesji Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego w Kingston na Jamajce: dr Krystian Wójcik (PIG-PIB; z lewej), Michał Nowosielski (MKiŚ) i Kamila Mianowicz (Interoceanmetal Joint Organization, IOM).

Na wstępie warto zaznaczyć, że podstawowy dokument, który reguluje kwestie wód międzynarodowych, to Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS), wypracowana podczas obrad III Konferencji Prawa Morza ONZ i podpisana 10 grudnia 1982 r. w Montego Bay na Jamajce. Konwencja jamajska definiuje między innymi takie pojęcia jak: morskie wody wewnętrzne, morza terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna, szelf kontynentalny, szelf kontynentalny rozszerzony, morze otwarte czy dno mórz i oceanów i wspomniany „Obszar”. Na mocy tej konstytucji mórz i oceanów utworzono specjalistyczne ciała dedykowane rozwiązywaniu problemów szczegółowych: Komisję Granic Szelfu Kontynentalnego (obradom tej komisji od lat współprzewodniczy pracownik naszego Instytutu – dr Michał Tomczak; https://www.pgi.gov.pl/aktualnosci/display/16440-pracownik-pig-pib-ponownie-wiceprzewodniczacym-komisji-onz-ds-granic-szelfu-kontynentalnego.html), Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza oraz Międzynarodową Organizację Dna Morskiego.

MODM została ustanowiona 16 listopada 1994 r. z siedzibą w Kingston na Jamajce. Organizację tworzy 169 państw oraz Unia Europejska. Jej głównym zadaniem jest ochrona i zarządzanie dnem oceanicznym znajdującym się w jurysdykcji międzynarodowej i traktowanym jako wspólne dziedzictwo całej ludzkości. MODM odpowiada za udzielanie i obsługę koncesji związanych z poszukiwaniem (a w przyszłości wydobyciem) surowców dna oceanicznego, zapewniając racjonalne nimi gospodarowanie i powstrzymując działania, które mogą zagrażać różnorodności biologicznej i szkodzić środowisku morskiemu. Działalność organizacji jest w około 75% utrzymywana ze składek wnoszonych przez państwa członkowskie, które łącznie w 2025 mają złożyć się na nieco ponad 10,7 mln USD przychodu (składka członkowska Polski wynosi 118 578,64 USD). Pozostałą część budżetu stanowią opłaty koncesyjne. MODM nie mogłaby jednak skutecznie funkcjonować, gdyby każdorazowo uwzględniać interesy wszystkich sygnatariuszy Konwencji. Stąd kompetencje i pewne obszary robocze zostały rozdzielone na poszczególne jej organy (tworząc przy tym dość rozbudowaną strukturę organizacji):

• Sekretariat jest jednym z trzech głównych organów MODM (obok Zgromadzenia i Rady). Na czele Sekretariatu stoi Sekretarz Generalny, wybierany przez Zgromadzenie na 4-letnią kadencję. Jest to najważniejszy urzędnik administracyjny organizacji. Obecnie funkcję Sekretarz Generalnej pełni Leticia Reis de Carvalho z Brazylii.
• Zgromadzenie (169 państw oraz Unia Europejska); w ramach tego organu działa również Komisja Finansowa składająca się z 15 członków, w tym 5 największych krajów-płatników. Przewodniczącym zgromadzenia – wybieranym na jednoroczną kadencję – jest obecnie Dwight Gardiner z Antigui i Barbudy; trzykrotnie przewodniczącymi byli Polacy – Tadeusz Bachleda-Curuś w 1998 r., Ryszard Kotliński w 2008 r. i Mariusz-Orion Jędrysek w 2018 r.
• Rada (36 członków wybranych przez Zgromadzenie według klucza uwzględniającego reprezentantów największych światowych gospodarek, eksporterów surowców mineralnych, krajów rozwijających się z jednoczesnym zapewnieniem równomiernej reprezentacji geograficznej; członkiem Rady wybranym z klucza geograficznego jest Polska). Obecnie głównym zadaniem Rady jest wypracowanie kodeksu wydobywczego – przepisów prawa międzynarodowego regulującego eksploatację i ochronę zasobów mineralnych dna oceanicznego. Przepisy te (opracowywane nota bene od kilkunastu lat) muszą być następnie zatwierdzone przez Zgromadzenie. Przewodniczącym Rady – wybieranym na jednoroczną kadencję – jest obecnie Duncan Muhumuza Laki z Ugandy. Wielokrotnie na stanowisku przewodniczącego Rady zasiadali również Polacy: Tadeusz Bachleda-Curuś w 2001 r., Mariusz-Orion Jędrysek w 2006 r. i ponownie w 2016 r., Andrzej Przybycin w 2011 r. i Tomasz Abramowski w 2022 r.
• Komisja Prawno-Techniczna (składa się z reprezentantów 41 państw wybieranych przez Radę; z nadania Polski w komisji zasiada Piotr Nowak z Ministerstwa Klimatu i Środowiska). Zadania Komisji obejmują ogólnie nadzór nad działalnością eksploracyjną lub górniczą na obszarach w jurysdykcji MODM.
• Komisja Finansowa (15 państw wybieranych przez Zgromadzenie; brak Polski) jest odpowiedzialna za kwestie budżetowe MODM.
• Komisja Planowania Gospodarczego (jeszcze nie utworzona, jej funkcje pełni obecnie Komisja Prawno-Techniczna).
• Przedsiębiorstwo (ang. Enterprise) jest organem MODM, który ma w przyszłości prowadzić działalność na morzach otwartych, zapewniając m.in. transport, przetwarzanie i obrót minerałami tam wydobytymi. Doraźne zadania Enterprisu wyznacza Sekretariat MODM tymczasowemu dyrektorowi generalnemu. Tę rolę pełni obecnie Eden Charles z Trynidadu i Tobago.

Struktura Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego (źródło: https://www.isa.org.jm/).

Organy MODM obradują podczas corocznych sesji organizowanych w siedzibie głównej w Kingston na Jamajce. W 2025 r. odbyła się 30. Sesja, podzielona na dwie części – wiosenną (3–28 marca), podczas której obradowały Komisja Prawno-Techniczna i Rada, oraz letnią (23 czerwca – 25 lipca), w trakcie której odbyły się ponownie obrady Komisji Prawno-Technicznej, Komisji Finansowej, Rady i Zgromadzenia. Właśnie w letnim posiedzeniu Rady – najważniejszej, naszym zdaniem, części 30. Sesji MODM – wzięli udział przedstawiciele resortu Klimatu i Środowiska i naszego Instytutu. Dwutygodniowe obrady skupiły się na doprecyzowywaniu, niekiedy komentowaniu, a czasem blokowaniu kolejnych – jeden po drugim – 107 artykułów kodeksu wydobywczego (ang. Draft regulations on exploitation of mineral resources in the Area).

Obrady 30. Sesji Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego (zdjęcia: https://www.flickr.com/photos/isbahq/albums/) 

Konstruowanie regulacji, które zaaprobują wszyscy członkowie Rady, a potem Zgromadzenie, czyli niemal cała społeczność międzynarodowa, jest niezwykle trudne, zważywszy, że państwa te reprezentują często skrajnie rozbieżne stanowiska i sprzeczne interesy – od całkowitego zakazu eksploatacji surowców z dna oceanicznego po dążenie do jak najszybszego jej rozpoczęcia. Zabezpieczenie interesów własnego kraju wymaga przy tym dużego sprytu i doświadczenia dyplomatycznego. Na przykład, działając na rodzimym gruncie – jako geolodzy – zabiegamy o bezpieczeństwo surowcowe naszego państwa, dbając o stałe i niezakłócone dostawy surowca na potrzeby gospodarki krajowej. Tymczasem, wypływając na szerokie wody, trzeba także rozważać, czy – z punktu widzenia strategii międzynarodowej państwa – lepiej opłaci się zrealizować własne plany eksploatacji, czy powstrzymać interesy konkurentów (aby – np. poprzez dostęp do nieograniczonych źródeł surowców na dnie oceanów – nie stali się oni monopolistą lub hegemonem w jakiejś dziedzinie gospodarki)… Konstruowanie przepisów kodeksu wydobywczego jest do tego świetną okazją. Stąd, zanim polscy delegaci udali się na Jamajkę, odbyli tygodniowy cykl spotkań koordynacyjnych, na których – wespół z Ministerstwem Klimatu i Środowiska – ustalono stanowisko Rzeczpospolitej Polskiej, strategię, zakres zobowiązań i pełnomocnictw.

Ogólnie Polska pozostaje neutralna w kwestii zarówno postulowanego przez niektóre kraje moratorium lub pauzy na górnictwo głębokomorskie, jak i szybkiego rozpoczęcia wydobycia z „Obszaru”. Prowadząc dalsze badania dna oceanicznego w ramach posiadanych (bezpośrednio lub pośrednio) koncesji poszukiwawczych, przyczyniamy się do lepszego poznania kwestii środowiskowych dna oceanicznego oraz jego bioróżnorodności, jednocześnie popierając solidne przepisy dot. ochrony środowiska.

W sesjach Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego uczestniczą także – i często w różnoraki sposób podkreślają swoje zdanie – tzw. Obserwatorzy: reprezentanci międzynarodowych organizacji ekologicznych i społecznych. Z pewnością kwestie górnictwa głębokomorskiego w „Obszarze” są kontrowersyjne ze względu na potencjalne szkody, jakie może ono spowodować dla środowiska naturalnego. Warto jednak zwrócić uwagę, że na szelfach, pozostających przecież w jurysdykcji krajowej (czyli poza kompetencjami MODM), gdzie różnorodność biologiczna i ekosystemy są dalece bardziej różnorodne niż w oceanicznych głębinach, konstrukcja platform wiertniczych, eksploatacja węglowodorów, budowa sztucznych wysp dla posadowienia wiatraków, czy w ogóle eksploatacja surowców – pozostają, nie wiedzieć czemu, niedostrzegane… przez te same organizacje…

Obecnie MODM nadzoruje prace 22 podmiotów na 31 koncesjach na poszukiwania konkrecji polimetalicznych, siarczków polimetalicznych i kobaltonośnych naskorupień żelazisto-manganowych na dnach wszystkich oceanów. Rząd Rzeczpospolitej Polskiej posiada samodzielną koncesję na eksplorację siarczków polimetalicznych położoną na Grzbiecie Śródatlantyckim, wydaną 12 lutego 2018 r. i ważną do 11 lutego 2033 r. Obszar koncesji wynosi 10 000 km². Więcej informacji o jego potencjale surowcowym i aspektach środowiskowych można znaleźć w monografii The Natural Environment of the Mid-Atlantic Ridge: A Case Study of the Potential Mining Site, wydanej w 2024 r. pod redakcją Teresy Radziejewskiej (Instytut Nauk o Morzu i Środowisku, Uniwersytet Szczeciński), Jana Marcina Węsławskiego (Instytut Oceanografii PAN) i Michała Tomczaka (PIG-PIB).

W ramach porozumienia międzyrządowego z 27 kwietnia 1987 r., Polska wespół z Bułgarią, Wietnamem, Kubą, ówczesnymi ZSRR, Czechosłowacją i Niemiecką Republiką Demokratyczną, weszła w skład Interoceanmetal Joint Organization. Interoceanmetal, której dyrektorem generalnym jest obecnie Tomasz Abramowski, od 29 marca 2001 r. posiada koncesję na eksplorację konkrecji polimetalicznych w Strefie Clarion-Clipperton na Pacyfiku o powierzchni 75 000 km².

Obszary eksploracji surowców mineralnych na „Obszarze”: w strefie Clarion-Clipperton, na Oceanie Indyjskim, Grzbiecie Śródatlantyckim i na NW Pacyfiku (źródło: https://www.isa.org.jm/).

Koncesja Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na eksplorację siarczków polimetalicznych na Grzbiecie Śródatlantyckim (źródło: https://www.isa.org.jm/).

Koncesja Interoceanmetal Joint Organization (oznaczona kolorem jasnopomarańczowym) na eksplorację konkrecji polimetalicznych w Strefie Clarion-Clipperton na Pacyfiku (źródło: https://iom.gov.pl/).

Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza obliguje członków Rady MODM, aby opracować regulacje wydobywcze w ciągu 2 lat od złożenia pierwszego wniosku o wydobycie. W 2021 r. taki wniosek złożyło Nauru. Z uwagi na dużą złożoność kodeksu wydobywczego i wagę regulacji, nie udało się jednak wprowadzić przepisów w wyznaczonym terminie. Jak dotąd MODM nie zatwierdziła też żadnej komercyjnej koncesji na wydobywanie surowców z dna oceanicznego na „Obszarze”…

Udział delegata PIG-PIB w 30. Sesji Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego został sfinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Tekst i zdjęcia: Krystian Wójcik, Michał Nowosielski, ISA/FLICKR