Fosforyty są to skały osadowe o chemicznym lub organicznym pochodzeniu. Powstają w wyniku wytrącania fosforanu wapnia z wody morskiej, także w czasie procesów diagenetycznych oraz poprzez nagromadzenie się szczątków zwierzęcych (głównie kości) i ich odchodów w suchym klimacie.

Występowanie

Fosforyty występują w postaci konkrecji (rzadziej zlepów fosforytowych) o średnicy od kilku milimetrów do kilkudziesięciu centymetrów. Są one rozsiane z różną gęstością w pokładach fosforytonośnych, zwykle w piaszczystych utworach kwarcowo-glaukonitowych o miąższości od 0,5–4 m.

Do głównych formacji fosforytonośnych należą formacje albska (kreda) z północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i eoceńska z obszaru północnej Lubelszczyzny (okolice Mielnika), przy czym ze względu na wyższą zawartość P₂O₅ główne znacznie mają fosforyty albskie.

Fosforyty znane są również m.in. z utworów paleozoicznych – kambr, ordowik i karbon Gór Świętokrzyskich oraz sylur Gór Bardzkich, jury środkowej i górnej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i niecki chrzanowskiej, albu (wczesna kreda) południowo-zachodniego obrzeżenia niecki łódzkiej oraz w skondensowanej sekwencji albu w Karpatach, cenomanu i turonu (późna kreda) z północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich oraz obrzeżenia Niecki Miechowskiej, pogranicza najwyższej kredy i paleocenu w Karpatach i w okolicach Kazimierza nad Wisłą oraz z paleogenu (paleocen i eocen) – w rejonie Zatoki Puckiej.

Zastosowanie

Fosforyty są głównym źródłem fosforu w przyrodzie. Używane są do produkcji nawozów fosforowych.

Wydobycie

Obecnie fosforyty nie są w Polsce eksploatowane. Złoże w Chałupkach zamknięto w 1961 r., a 10 lat później w Annopolu.