Mangan

Mangan jest metalem przejściowym. Z wyglądu bardzo przypomina żelazo, jest stalowo-szary i nieco połyskujący, a w kontakcie z wilgocią rdzewieje. Jest bardzo twardy, ale jednocześnie bardzo kruchy. Dość niechętnie tworzy stopy z innymi metalami.

Minerały manganu znane były od prehistorii, choć nie do końca potrafiono określić czym są, ani z czego się składają. Manganowe pigmenty znajdowano m. in. w malowidłach naskalnych sprzed ponad 20 tys. lat. Powszechnie stosowany był w starożytności, zwłaszcza w produkcji szkła. Sama nazwa pochodzi od terminu magnesia, którym określano kilka różnych substancji dodawanych w hutach. By odróżnić go od odmiany białej (która okazała się być tlenkiem magnezu), czarną odmianę zaczęto nazywać manganesum. Wielu badaczy XVII i XVIII wieku było świadomych, że manganesum może zawierać nowy pierwiastek, jednak nie byli w stanie go wyodrębnić. Udało się to dopiero w 1774 r.

Najważniejszymi minerałami manganu są piroluzyt, braunit, psylomelan oraz rodochrozyt. Mangan nie tylko przypomina żelazo, ale także bardzo często z nim współwystępuje. Złoża manganu występują zarówno na lądzie, jak i w głębiach oceanicznych. Na lądzie większość złóż manganu związana jest ze skałami osadowymi, często zmienionymi diagenetycznie oraz pod wpływem procesów hydrotermalnych. Współwystępują one ze wstęgowymi rudami żelaza (tzw. BIF), w czarnych łupkach oraz skałach węglanowych. Do BIF-ów należą największe znane złoża manganu zlokalizowane w Republice Południowej Afryki oraz Namibii, które datowane są na ponad 2 mld lat.

Drugim źródłem manganu mogą być głębokomorskie złoża tzw. konkrecji polimetalicznych. Występują one na głębokościach przekraczających 4 km i składają się z różnej wielkości konkrecji zbudowanych z mieszaniny manganu, żelaza, niklu, kobaltu i pierwiastków ziem rzadkich. Złoża te nie są eksploatowane na skalę przemysłową ze względu na ogromne koszty takiego przedsięwzięcia, problemy technologiczne oraz ogromny, wciąż nie do końca poznany wpływ na środowisko przyrodnicze.

Większość produkowanego manganu wykorzystywana jest do produkcji stali, w tym stali nierdzewnej. Dodawany jest również do stopów z aluminium, poprawiając jego odporność na korozję. Oprócz metalurgii, mangan dodawany jest do paliw, cementu, szkła, farb, niektórych monet czy żarówek.

W Polsce brak jest złóż manganu, jednak sam pierwiastek obecny jest w postaci rozproszonej w skałach, glebie i wodzie. Polska posiada działkę na Oceanie Spokojnym, na której znajdują się duże ilości konkrecji polimetalicznych, jednak na chwilę obecną ich eksploatacja jest niemożliwa.