W dniach 16-18 czerwca 2023 r. na terenie Europejskiego Centrum Edukacji Geologicznej w Chęcinach odbyła się konferencja naukowa dedykowana prof. dr hab. Leszkowi Lindnerowi z okazji jubileuszu 85-lecia urodzin i 60-lecia pracy naukowej. Tematem przewodnim spotkania były „Zlodowacenia i interglacjały w Polsce - stan obecny i perspektywy badań”. W wydarzeniu wzięło udział 60 uczestników, a wśród nich przedstawiciele Litwy, Ukrainy, Niemiec, Francji, Danii i Stanów Zjednoczonych. Państwowy Instytut Geologiczny - PIB reprezentowało liczne grono ekspertów - obecnych i emerytowanych pracowników zajmujących się przede wszystkim geologią czwartorzędu.
Widok z Góry Rzepki na Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej i zalesione Grzywy Korzeczkowskie oraz organizator konferencji prof. dr hab. Jan Dzierzek podczas omawiania stanowiska w Mostach (fot. D. Sieradz)
Organizatorami spotkania byli pracownicy Katedry Geologii Klimatycznej Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego pod przewodnictwem prof. dr hab. Jana Dzierżka. Patronat honorowy objęli rektorzy Uniwersytetu Warszawskiego – prof. dr hab. Alojzy Nowak, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie – prof. Dr hab. Radosław Dobrowolski i Akademii Bialskiej im. Jana Pawła II w Białej Podlaskiej – prof. dr hab. Jerzy Nitychoruk.
Spotkanie było okazją do podsumowania osiągnięć naukowych i wkładu w rozwój badań czwartorzędu jubilata, ale też stanowiło forum do przedstawienia nowych odkryć osób uczestniczących w konferencji oraz dyskusji nad innowacyjnym zastosowaniem technologii w badaniach osadów czwartorzędowych i kierunkami dalszych badań.
Ze strony Państwowego Instytutu Geologicznego - PIB w spotkaniu udział wzięli: Kamila Janus, Anna Majewska, prof. Leszek Marks, Dorota Obarowska, dr Katarzyna Pochocka-Szwarc, dr Joanna Rychel, Dominika Sieradz, Dariusz Wieczorek, dr Marcin Żarski oraz emerytowani pracownicy - dr Tomasz Krzywicki, dr hab. Wojciech Morawski i Halina Szalewicz.
Uczestnicy konferencji na tle kopalni piasku Mosty (fot. W. Morawski)
Pierwszy dzień konferencji podzielono na sesje: plenarną, referatową i posterową. Pierwsza sesja poprzedzona była wystąpieniem dziekan Wydziału Geologii prof. dr hab. Ewy Falkowskiej. Sesja plenarna poświęcona była osobie jubilata, jego dokonaniom naukowym i wkładu w rozwój stratygrafii czwartorzędu. Uczestnicy mogli wysłuchać przekrojowego wykładu prof. Lindnera o geologii regionu świętokrzyskiego, który uczestniczył w spotkaniu w formie zdalnej.
Część oficjalna obchodów jubileuszowych uwieńczyło odczytanie listów gratulacyjnych i wręczenie pamiątkowych upominków.
Sesja referatowa poświęcona była zagadnieniom najbliższym jubilatowi: stratygrafii plejstocenu Gór Świętokrzyskich oraz stratygrafii lessowej Polski i Ukrainy. Szczególnie interesującym był referat dr hab. Przemysława Mroczka, profesora UMCS dotyczący wykorzystania wysokiej rozdzielczości analiz spektrometrycznych w badaniu osadów lessowych. W składzie zespołów badawczych prezentujących swoje osiągniecia w sesji posterowej byli też pracownicy PIG-PIB.
Drugi dzień konferencji był podzielony na wycieczkę terenową i dwie sesje referatowe. Podczas wycieczki terenowej uczestnicy mogli zapoznać się z czwartorzędem Grzyw Korzeczkowskich w stanowisku Mosty i Korzecko. Szczególnie ciekawa okazała się być piaskownia w Mostach. Występuje tam ponad 15 metrowa seria osadów piaszczystych i żwirowo-gruzowych, zdeponowanych w wyniku spływów gruzowych z pasma Grzyw Korzeczkowskich i depozycji w płytkiej rzece na przedpolu lądolodu zlodowacenia Odry, o czym świadczy obecność struktur peryglacjalnych. Dzięki możliwości wejścia na teren kopalni uczestnicy mogli z bliska przyjrzeć się wszystkim omawianym zagadnieniom.
Stanowisko w Korzecku dotyczyło nowo udokumentowanego unikatowego w okolicy Chęcin, profilu osadów czwartorzędowych o miąższości ponad 8 m, reprezentowanego przez gliny, piaski i lessy, których depozycja zachodziła w okresie od zlodowacenia Sanu 2 do zlodowacenia Wisły. W tym przypadku również organizatorzy zatroszczyli się o jak najlepszą ekspozycję, tj. odwiercono i uzyskano rdzeń osadów, a także oczyszczono część ściany, do której uczestnicy mogli podejść, co prowadziło do wielu dyskusji.
Druga sesja referatowa obejmowała pięć wystąpień, w tym jedno dotyczące nowego spojrzenia na stratygrafię czwartorzędu Litwy i jedno związane z megafauną plejstoceńską w Północnej Francji. Szczególnie interesujące było wystąpienie mgr inż. Jędrzeja Patejko z zespołem, dotyczące metod badań geoficzycznych stosowanych w identyfikacji form glacjalnych dna południowego Bałtyku. Rozpoznano formy akumulacji szczelinowej, drumliny, wzniesienia morenowe oraz fragmenty dolin kopalnych czy rysy pozostawione przez góry lodowe.
Sesję zamykał referat dr hab. Marii Górskiej-Zabielskiej prof. UJK i Dariusza Wieczorka z PIG-PIB dotyczący głazów narzutowych rejonu Przedborza w Polsce środkowej i ich znaczenia w rozwoju geoturystyki. Głazowiska, o których mówili prelegenci dają duże możliwości do stworzenia ścieżek i lapidariów, które stałyby się centralnym punktem dla turystyki i rozwoju gospodarki regionu. Dodatkowo różnego rodzaju materiał skalny ma niezwykłe walory edukacyjne dla młodzieży, która może w ten sposób „dotknąć geologii”. Dzięki takim zabiegom rozpala się pasję do geologii w kolejnych pokoleniach.
Trzecia i ostatnia sesja referatowa obfitowała w zajmujące wystąpienia. Znalazło się tu wystąpienie Dominiki Sieradz z PIG - PIB, która zaprezentowała wyniki grantu wewnętrznego dotyczącego nowych stanowisk interglacjału eemskiego na Północnym Mazowszu. Tego samego zagadnienia dotyczyło również wystąpienie dr Andreasa Börnera z niemieckiej służby geologicznej.
Referat dr Joanny Rychel, która reprezentowała większy zespół autorski wzbudził zainteresowanie i dyskusję odnośnie czasu ostatniej fazy najmłodszego zlodowacenia na Pojezierzu Suwalskim. Prelegentka zaprezentowała pierwszy pełny profil osadów późnego glacjału z obszaru Północnej Suwalszczyzny, który rzuca nowe światło na czas i tempo deglacjacji tego obszaru.
Dr Joanna Rychel podczas prezentacji pierwszego pełnego profilu późnego glacjału na Suwalszczyźnie oraz uczestnicy sesji posterowej (fot. D. Sieradz)
Duże zainteresowanie wzbudziło również wystąpienia prof. dr. hab. Tomasza Falkowskiego z SGGW dotycząc współczesnej morfodynamiki dolin rzek Niżu Polskiego oraz ich związku z plejstocenem. Nowych danych odnośnie stratygrafii późnego plejstocenu Pojezierza Suwalskiego dostarczył prof. dr hab. Wojciech Wysota z UMK z zespołem.
Zakończenie obrad zwieńczył występ chóru kameralnego Collegium Musicum Uniwersytetu Warszawskiego, w skład którego wchodzi prof. dr hab. Jan Dzierżek.
W trzecim dniu spotkania odbyła się wycieczka geologiczna utrzymana w konwencji edukacyjnej pod hasłem „Geoturystycznie przez antyklinę chęcińską”. Rozpoczęła się na terenie Europejskiego Centrum Edukacji Geologicznej, gdzie można podziwiać ławicową budowę jednego ze skrzydeł formy tektonicznej, jaką jest antyklina. Dalej szlak wiódł na Górę Zamkową, która stanowi południowe skrzydło antykliny zbudowane z grubo-średnio i cienkoławicowych wapieni dewonu środkowego i górnego (żywet-fran). Dolina Chęcińska stanowi jądro antykliny i jest wypreparowana w miękkich, głównie łupkowych utworach dolnego kambru. W dolinie Chęcińskiej występują gliny, których lodowcowy, czwartorzędowy charakter jest nadal dyskutowany.
Następnym punktem na szlaku wycieczki była Góra Zelejowa, gdzie w Kamieniołomie Zachodnim można podziwiać budowę północnego skrzydła antykliny. Budują je grubo- i średnioławicowe wapienie oraz masywne, nieuławicone bogate w stromatoporoidy, amfiporoidy i koralowce. Obok kopalnej rafy koralowej atrakcją jest tu specyficzna mineralizacja kalcytowo-galenowa. Żyły kalcytowe, które tworzyły się w wyniku krystalizacji z roztworów hydrotermalnych w otwierających się szczelinach tektonicznych charakteryzują się spektakularną gamą barw od białych, kremowych poprzez różowe, czerwone do brązowych. Kamieniołom ten powstał właśnie w celu eksploatacji tzw. „różanki zelejowskiej”.
Grań Góry Zelejowej pocięta jest licznymi uskokami. Można też tu zaobserwować rozwijający się współcześnie kras w postaci żłobków i lei krasowych. Wycieczka zakończyła się w punkcie widokowym za kamieniołomem „Szczerba”, w jednym z najwyższych punktów Pasma Zelejowej, skąd jest widok m.in. na Czerwoną Górę, gdzie wydobywany był zlepieniec zygmuntowski – pierwszy trzon kolumny króla Zygmunta III Wazy, znajdujący się przed Zamkiem Królewskim w Warszawie.
Uczestnicy wycieczki w Kamieniołomie Zachodnim na Górze Zelejowej, wśród nich prowadzący dr hab. Danuta Olszewska-Nejbert i dr Krzysztof Nejbert (fot. T. Krzywicki)
Konferencja była nie tylko okazją do syntezy i podsumowania badań czwartorzędu w Polsce, których inicjatorem w wielu przypadkach był właśnie prof. Leszek Lindner, ale też zaprezentowaniem nowych metod badawczych i dyskusji nad rozwojem, upowszechnianiem i popularyzacją wiedzy geologicznej.
Tekst: Joanna Rychel, Dominika Sieradz
Udział pracowników PIG-PIB w konferencji został zorganizowany w ramach zadania: Współpraca krajowa i promocja działalności państwowej służby geologicznej w latach 2021-2023, finansowanego z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
