1 sierpnia 2023 r. mija 79. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, jednego z najważniejszych wydarzeń w historii Polski. Oddajmy hołd bohaterom Warszawy, którzy walczyli z hitlerowskim okupantem. Oddajmy hołd pracownikom Państwowego Instytutu Geologicznego (PIG), którzy walczyli o odzyskanie wolnej, suwerennej, niepodległej ojczyzny, o wolną Polskę, a także czynili wszystko by ocalić majątek Instytutu przed zniszczeniem czy wywiezieniem do Niemiec.
1 sierpnia 1944 roku o godzinie 17.00 rozpoczęło się trwające 63 dni Powstanie Warszawskie. Ponad 50 tysięcy powstańców walczyło bohatersko ze znacznie lepiej uzbrojonymi żołnierzami niemieckimi. W tym bezprecedensowym zrywie zginęło 16 tysięcy powstańców, 20 tysięcy zostało rannych, a 15 tysięcy wzięto do niewoli. Zginęło co najmniej 150 tysięcy cywilów.
Państwowy Instytut Geologiczny dzielił tragiczny los Powstańczej Warszawy. Dwa miesiące walk i systematyczne niszczenie miasta przez Niemców sprawiły, że budynki Instytutu były w tak złym stanie, że ich odbudowa wydawała się niemożliwa. Wielu pracowników było zaangażowanych w walkę z okupantem, w tym w przygotowanie do powstania zbrojnego w szeregach Armii Krajowej.
Bohaterską postawą wyróżnił się prof. Edward Rühle (1905–1988), wybitny kartograf i wieloletni powojenny dyrektor Instytutu. W latach 1939–1944 działał czynnie w ruchu oporu pod pseudonimem „Zawrat”, a od 1943 r. jako „Gozdawa”. W latach 1939–1942 był kierownikiem komórki kartograficznej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej AK, a w okresie 1943–1945 pierwszym zastępcą szefa Wojskowej Służby Geograficznej Komendy Głównej AK „Schronisko”, gdzie gromadził i drukował mapy dla walczących oddziałów podziemnych. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim na terenie Starego Miasta i Śródmieścia.
Z kart historii. O Powstaniu Warszawskim na kartach Kroniki Państwowego Instytutu Geologicznego
Kolejnym zasłużonym pracownikiem Instytutu był doc. Stanisław Tyski (1913–2002). W latach 1941–1944 działał w podziemiu jako ppor. „Stefan”, następnie „Tomek”. Był odpowiedzialny za organizację i nadzór nad przebiegiem kursów w Związku Odwetu przy Komendzie Głównej Związku Walki Zbrojnej, przekształconego w Oddział Wyszkoleniowy Komendy Głównej AK.
Celem szkoleń było przygotowanie do akcji sabotażowo-dywersyjnych i dywersyjno-partyzanckich kadry instruktorów i specjalistów. Wykładowcami byli zawodowi wojskowi i cywilni naukowcy różnych specjalności, m.in. elektrycy, chemicy, lekarze bakteriolodzy, toksykolodzy, farmaceuci. Zaangażowanie Stanisława Tyskiego w szkolenie dywersyjne sprawiło, że PIG stał się ważnym technicznym zapleczem kursów.
Na początku powstania Stanisław Tyski stracił możliwość dołączenia do macierzystego oddziału wskutek konieczności ukrywania się przez szereg dni w kontrolowanym przez Niemców rejonie skrzyżowania ul. Puławskiej z ul. Rakowiecką. W końcu, w dramatycznych okolicznościach, przedostał się do Państwowego Instytutu Geologicznego, gdzie wspólnie z prof. Stefanem Zbigniewem Różyckim, prof. Stanisławem Doktorowiczem-Hrebnickim, prof. Władysławem Pożaryskim i prof. Tadeuszem Olczakiem uratowali znaczną część zbiorów, wymieniając materiały naukowe – mapy, notatki i okazy geologiczne – na makulaturę. 21 skrzyń ukryto pod ziemią na terenie Instytutu.
Po opuszczeniu Warszawy z chwilą upadku Powstania Warszawskiego, Stanisława Tyskiego wywieziono do Niemiec.
Zatrzymajmy się o godz. 17.00 i uczcijmy w sposób godny Bohaterów Powstania Warszawskiego.
Chwała Bohaterom Powstania Warszawskiego!
