70 lat „Bilansu zasobów złóż kopalin w Polsce”

W ponad 100-letniej historii Państwowego Instytut Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB) warto podkreślić rolę i znaczenie bilansowania zasobów złóż kopalin w Polsce. Od lat stanowi ono bardzo ważną część realizowanych przez PIG-PIB zadań Państwowej Służby Geologicznej (PSG). „Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce” („Bilans…”) jest corocznym raportem o stanie udokumentowania i zagospodarowania krajowych złóż kopalin – zasobach, wydobyciu i wykorzystaniu kopalin oraz lokalizacji poszczególnych złóż. W 2023 r. „Bilans…” został opracowany po raz 70., warto więc podkreślić jego rolę, jako narzędzia wspomagającego politykę państwa w sektorze gospodarowania bogactwem surowcowym.

grafika ilustracyjna

Pierwsze wydanie książkowe – zainicjowane przez prof. Andrzeja Bolewskiego, ówczesnego prezesa Centralnego Urzędu Geologii (CUG) – zostało opracowane w 1953 r. Niestety, podobnie jak edycja z 1954 r., nie zachowało się ono w dostępnych archiwach. Począwszy natomiast od edycji z roku 1955, wszystkie kolejne zgromadzone zostały w siedzibie PIG-PIB w Warszawie, zarówno w formie papierowej, jak i – wychodząc naprzeciw potrzebom wszystkich zainteresowanych – cyfrowej, dostępnej na dedykowanej witrynie PIG-PIB: https://www.pgi.gov.pl/bilans-zasobow.

Każdorazowo opracowywanie publikacji miało swoje oparcie w aktach prawnych – począwszy od Dekretu z dnia 8 października 1951 r. o państwowej służbie geologicznej, poprzez Ustawę z dnia 16 listopada 1960 r. o prawie geologicznym, Ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, aż do obecnie obowiązującej Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. (art. 163) Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2023 r. poz. 633 ze zm.).

grafika ilustracyjna

Wraz z upływem czasu zmieniały się podmioty odpowiedzialne za przygotowanie „Bilansu…”. Przez pierwsze 32 lata był to Centralny Urząd Geologii a następnie – przez kolejne 2 lata – Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych. Od 1988 r. publikacja opracowywana jest przez PIG-PIB – początkowo w Zakładzie Geologii Gospodarczej, następnie w Zakładzie Informacji o Złożach i Obszarach Górniczych, Programie Geologia Złożowa i Gospodarcza, a obecnie w Zakładzie Geologii Złożowej i Gospodarczej.

Publikacja zmieniała swój tytuł na przestrzeni lat – jak zaprezentowano na grafice – niemniej jednak jej merytoryczna zawartość zawsze prezentowana była w podobnej formie, jak obecnie. Każdorazowo, autorzy kładli nacisk na rzetelne i czytelne przedstawienie informacji o złożach kopalin w Polsce, w podziale na grupy kopalin (energetyczne, metaliczne, chemiczne, skalne i wody podziemne) – na podstawie ich przydatności surowcowej.

Obecnie, w rozdziałach dotyczących poszczególnych kopalin, czytelnik znaleźć może:

  • opis rejonów występowania złóż,
  • opis charakteru złóż,
  • opis jakości kopalin i możliwości ich zastosowania,
  • tabele z danymi o zasobach i wydobyciu na poziomie krajowym, regionalnym bądź wojewódzkim.

Od zawsze nieodłączną częścią publikacji są także mapy rozmieszczenia złóż poszczególnych kopalin – stanowiące niezwykle istotne uzupełnienie informacji tekstowych, stanowiące zarazem przedmiot żywego zainteresowania zarówno podmiotów administracji rządowej i samorządowej, jak i użytkowników indywidualnych.

W celu jak najszerszego rozpowszechnienia „Bilansu…” i ułatwienia korzystania z informacji w nim zawartych, w 2011 r. stworzono w PIG-PIB dedykowaną publikacji witrynę Surowce mineralne Polski, dostępną pod adresem https://geoportal.pgi.gov.pl/surowce.

Witryna ta, przygotowywana w języku polskim oraz angielskim, jest corocznie aktualizowana o najnowsze wydanie „Bilansu…”, a co równie ważne stanowi jego rozszerzenie o szereg niezwykle istotnych elementów. Są to:

  • graficzna prezentacja danych o zasobach i wydobyciu z wielolecia,
  • komplet map rozmieszczenia złóż kopalin objętych własnością górniczą oraz innych, ważniejszych grup kopalin,
  • mapy koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie oraz wydobywanie kopalin ze złóż, będących w gestii ministra właściwego do spraw środowiska, oraz wód leczniczych, termalnych i solanek,
  • odniesienie do danych przestrzennych, dotyczących złóż kopalin, obszarów i terenów górniczych, które udostępniane są w postaci wektorowej w formacie .shp (ang. shapefile) na stronie http://dm.pgi.gov.pl/ oraz rastrowej za pomocą serwisów WMS (ang. Web Map Service) na stronie http://geoportal.pgi.gov.pl/uslugi_gis oraz w portalu informacji przestrzennej PIG-PIB http://geologia.pgi.gov.pl, rozdział poświęcony eksportowi i importowi surowców mineralnych w Polsce, w aspekcie zarówno wielkości, jak i wartości obrotów handlowych.

W witrynie Surowce mineralne Polski znaleźć można również:

  • wszystkie dotychczasowe wydania angielskojęzycznej wersji „Bilansu…”, zatytułowanej „Mineral Resources of Poland” – wydawanej przez PIG-PIB od 1995 r. w cyklu kilkuletnim (łącznie 6 edycji),
  • wszystkie dotychczasowe wydania publikacji „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski” – wydawanej przez PIG-PIB od 1971 r. (łącznie 6 edycji),
  • „Bilans Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polski i Świata” (2 edycje),
  • “Minerals Yearbook of Poland” (2 edycje).

Dla osób zainteresowanych najważniejszymi, skondensowanymi informacjami, dotyczącymi najważniejszych kopalin w Polsce, przygotowano także infografiki dostępne na stronie https://www.pgi.gov.pl/dokumenty-pig-pib-all/aktualnosci-2023/9828-infografiki-surowce-mineralne-2022/file.html.

grafika ilustracyjna

Chcielibyśmy bardzo wyraźnie podkreślić, że efekt końcowy w postaci „Bilansu…” i kolejnych odsłon ww. witryny internetowej, to owoc całorocznej pracy całego zespołu osób i opiera się o przetwarzane informacje pochodzące z regularnie gromadzonych w Narodowym Archiwum Geologicznym (NAG) dokumentacji geologicznych, dodatków do dokumentacji, a także przekazywanych do PIG-PIB formularzy statystycznych od użytkowników złóż.

Podstawą informatyczną sporządzania omawianego periodyku od wielu lat jest System Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych Polski (MIDAS), w którym poza danymi służącymi opracowaniu „Bilansu…” gromadzona jest większość podstawowych informacji opisowych oraz przestrzennych o złożach kopalin w Polsce https://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/midas.

W celu zobrazowania zmian zachodzących przy opracowywaniu „Bilansu…” na przestrzeni minionych 70 lat, można tu przytoczyć kilka liczb:

  • w pierwszych latach tworzenia publikacji liczba omawianych złóż nie przekraczała kilkuset,
  • w 1960 r. liczba złóż po raz pierwszy była wyższa niż 1 000,
  • w 1986 r. liczba złóż przekroczyła 4 000,
  • w 2014 r. liczba złóż była wyższa niż 13 000,
  • w ostatnim wydaniu „Bilansu…” zawarto informacje o 14 780 złożach.

Zachęcamy wszystkich Państwa do odwiedzania stron internetowych PIG-PIB i korzystania z informacji, które prezentowane będą w następnych wydaniach „Bilansu…”. Kolejna edycja ukaże się już w czerwcu 2024 r.

W tym miejscu chcielibyśmy wyrazić ogromne wyrazy wdzięczności wszystkim byłym i obecnym redaktorom publikacji, autorom poszczególnych rozdziałów oraz autorom części graficznej. Nie sposób wymienić z osobna każdego, kto przyczynił się do bardzo bogatej historii omawianego przedsięwzięcia, niemniej jednak wszystkim należy się uznanie za ogromny wkład pracy w ten wieloletni projekt. Poniżej możecie Państwo znaleźć listę redaktorów naczelnych, odpowiedzialnych za prace nad publikacją.

Poszczególne wydania „Bilansu zasobów złóż kopalin w Polsce” wraz z redaktorami:

  • 1955: IWANOWSKI M. (red.) – Bilans zasobów kopalin użytecznych w Polsce 1.I.1955. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.   
  • 1956: SZCZEPAŃSKI F. (red.) – Bilans zasobów kopalin użytecznych w Polsce 1.I.1956. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.  
  • 1957-1958: JANISZEWSKI J. (red.) – Bilans zasobów kopalin użytecznych w Polsce 1.I.1957 – 1.I.1958. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.  
  • 1959: OBTUŁOWICZ J. (red.) – Bilans zasobów kopalin użytecznych w Polsce 1.I.1959. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.  
  • 1960-1971: KOZUBSKI F. (red.) – Bilans zasobów kopalin użytecznych w Polsce 1.I.1960 – 1.I.1971. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.
  • 1972-1973: KOZUBSKI F. (red.) – Bilans zasobów kopalin w Polsce 1.I. 1972 – 1.I.1973. Centralny Urząd Geologii, Warszawa. 
  • 1974-1975: ŻANDARSKI K. (red.) – Bilans zasobów kopalin w Polsce 1.I.1974 – 1.I.1975. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.   
  • 1976: SZAWDYN J. (red.) – Bilans zasobów kopalin w Polsce 1.I.1976. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.
  • 1977-1980: CICHY R. (red.) – Bilans zasobów surowców mineralnych i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.1976 – 31.XII.1979. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.
  • 1981-1985: CICHY R. (red.) – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.1980 – 31.XII.1984. Centralny Urząd Geologii, Warszawa.
  • 1986-1987: ORŁOWSKI B. (red.) – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.1985 – 31.XII.1986. Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych, Warszawa.
  • 1988-2005: PRZENIOSŁO S. (red.) – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.1987 – 31.XII.2004. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
  • 2006: PRZENIOSŁO S., MALON A. (red.) – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2005. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
  • 2007: GIENTKA M., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.) – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2006. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
  • 2008: GIENTKA M., MALON A., DYLĄG J. (red.) – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2007. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
  • 2009-2010: WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.) – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2008-31.XII.2009. Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
  • 2011: SZUFLICKI M., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.) – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2010. Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
  • 2012-2023: SZUFLICKI M., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.) – Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31.XII.2011 – 31.XII.2022. Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

 
Bibliografia

Tekst: Agnieszka Malon, Wojciech Miśkiewicz, Marcin Szuflicki, Marcin Tymiński