O przeszłości i przyszłości Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB) z jego nowym dyrektorem prof. dr. hab. Krzysztofem Szamałkiem rozmawia Artur Baranowski, rzecznik prasowy Instytutu.
Artur Baranowski (AB) Z jaką wizją przyszłości PIG-PIB rozpoczyna Pan kierowanie Instytutem?
Prof. dr hab. Krzysztof Szamałek (KSz): Zamierzam wyzwolić wśród pracowników ducha ambicji, zaangażowania, perspektywicznego myślenia, myślenia kategoriami potrzeb państwa. W ciągu 105-letniej historii Państwowego Instytutu Geologicznego jego pracownicy dawali niejednokrotnie przykłady zaangażowania, patriotyzmu, kompetencji, nowatorskich metod i podejść do rozwiazywania zagadnień regionalnych i surowcowych. Przecież to dzięki osiągnięciom pracowników PIG-PIB stały się możliwe odkrycia nowych złóż kopalin, ich zagospodarowanie i rozwój gospodarki kraju.
Bardzo ważna i potrzebna jest synergia działania nowej dyrekcji z pracownikami. Musimy zdążać w tę samą stronę. Chcę usunąć bariery organizacyjne, administracyjne, biurokratyczne – celem działania pracowników powinno być skupienie się na działalności merytorycznej, a nie wypełnianiu kolejnych tabel i załączników.
AB: Jak ocenia Pan ostatnie lata funkcjonowania PIG-PIB?
KSz: Jestem w tej ocenie krytyczny. Moim zdaniem eksperyment poprzedniego Głównego Geologa Kraju (GGK) – wiceministra Piotra Dziadzio – w obszarze funkcjonowania PIG-PIB zdecydowanie się nie udał. Nie wiem, czy znajdą się jacyś obrońcy wprowadzanych wtedy rozwiązań (może poza częścią byłej dyrekcji PIG-PIB). Uważam, że minister Dziadzio jest odpowiedzialny za obecny stan Instytutu. Zwłaszcza za zupełnie niefortunne mianowanie poprzedniego, w mojej ocenie niekompetentnego dyrektora.
W czasach, gdy relacje między GGK a PIG-PIB opierały się na współpracy, zrozumieniu, dobrze zidentyfikowanych celach i potrzebach obie strony odnosiły sukcesy, a ich beneficjentem byli zarówno ludzie, jak i kraj. Wierzę głęboko, co podkreśliłem podczas spotkania z pracownikami w pierwszym dniu mojej pracy, że są obecnie powody, by powiedzieć – podobnie będzie i teraz.
AB: Czy zgodzi się Pan ze stwierdzeniem, że największym atutem PIG-PIB są jego pracownicy?
KSz: Zgadzam się i powiem więcej – etos pracy pracownika służby geologicznej w PIG-PIB przez wiele lat był przedmiotem podziwu ze strony innych środowisk. Do pracy w PIG-PIB dostawali się najlepsi, oni tworzyli podwaliny gospodarczego rozwoju kraju. Musimy wspólnie z załogą, związkami zawodowymi, z pomocą ministerstwa, a zwłaszcza Głównego Geologa Kraju ponownie ten etos odrodzić i utrzymać przez kolejne dziesiątki lat.
Nowy Główny Geolog Kraju, minister prof. Krzysztof Galos to człowiek rozumiejący potrzeby i zadania zarówno Instytutu, jako placówki naukowo-badawczej, jak i struktury państwowej służby geologicznej. Za naturalne uważam, że będzie wymagał od PIG-PIB nowego, istotnego zaangażowania w rozwój polskiej geologii. Sprzyjać nam będzie w wypełnianiu tej powinności jego życzliwa i wspomagająca postawa.
AB: Czy fakt wcześniejszego zatrudnienia w PIG-PIB to czynnik, który będzie dla Pana obciążeniem, czy atutem?
KSz: Przychodzę do PIG-PIB po dwuletniej nieobecności w szeregach pracowników Instytutu. W chwili, gdy odchodziłem w 2021 roku (nie z własnej woli), atmosfera w PIG-PIB nie była najlepsza. Niestety, w ciągu następnych lat tylko się pogorszyła. Większość pracowników Instytutu to moi wychowankowie uniwersyteccy, współpracownicy w projektach naukowych i obszarach polityki surowcowej państwa. Miałem i mam zatem wystarczająco dużo kontaktów osobistych, by móc zapoznać się z ocenami pracowników Instytutu o atmosferze, problemach i nadziejach.
AB: Jakie dziedziny funkcjonowania PIG-PIB wymagają pilnej zmiany?
KSz: Ważną rzeczą pomagającą lub utrudniającą pracę jest atmosfera. Najlepiej, kiedy daje możliwość swobodniejszego i kreatywnego działania, bez samowoli, ale też bez zbędnych ograniczeń i zakazów. Pracownicy muszą mieć świadomość misji Instytutu i swojego udziału w realizacji celów ogólnych i własnych, powinni znać i stosować ścieżki swojego rozwoju i kariery, muszą być stosowane jasne zasady awansów pionowych i finansowych. Należy opracować i wprowadzić instrumenty zachęcające pracowników do większego angażowania się w zadania Instytutu.
Jestem z zasady człowiekiem przyjaźnie i otwarcie odnoszącym się do innych. Lubię dyskusje merytoryczne, ścieranie się poglądów, wymianę argumentów i dochodzenie do racjonalnych rozwiązań. Zamierzam Instytutowi pomóc, rozwijać go i prowadzić na nowe tory w XXI wieku.
Już szeroko obecnie wiek XXI nazywany jest wiekiem surowców mineralnych. Żadna z kolejnych rewolucji cywilizacyjnych, jakie stoją przed ludzkością nie uda się bez dostępu do surowców mineralnych pozyskiwanych ze złóż kopalin. Dlatego tak wielkie znaczenie będzie miało środowisko geologiczne w nadchodzących latach. Im bardziej będą rozwijane zielone, zaawansowane technologie wytwarzania energii, produktów niezbędnych człowiekowi i gospodarce, tym większe będzie zapotrzebowanie na pierwotne i wtórne źródła surowców mineralnych.
Niezwykle istotną i potrzebną w Instytucie jest współpraca, której ostatnimi laty dotkliwie brakowało. Mam na myśli nie tylko współpracę międzynarodową, ale chyba przede wszystkim umacnianie relacji między instytucjami, organami i całym szeroko pojętym środowiskiem geologów i górników w Polsce.
Jednym z ważnych obszarów naszej działalności jest i będzie wspieranie organów administracji geologicznej: wojewódzkiej i powiatowej. Podkreślać będę bardzo duże znaczenie ich pracy w jednostkach administracyjnych kraju i konieczność podniesienia ich statusu w urzędach, w których są zatrudnieni. Geolodzy Ci realizują szereg niezwykle ważnych obowiązków przekładających się na odpowiedzialne zarządzanie zasobami kopalin, wód podziemnych oraz na bezpieczne lokalizowanie, budowanie i funkcjonowanie obiektów infrastruktury.
AB: PIG-PIB otrzymał naukową kategorię A, to wysoka ocena działalności naukowej. Co Instytut musi zrobić, żeby utrzymać ten poziom?
KSz: Konieczne jest wzmocnienie pionu naukowo-badawczego poprzez zatrudnianie pracowników – ekspertów. Na początek należy – jak to bywało dawniej w kawalerii zagrać na trąbce, by do Instytutu wrócili na pewien czas doświadczeni i pełni sił twórczych emerytowani pracownicy naukowi. To oni, ta „stara wiara” muszą pomóc Instytutowi w okresie przejściowym.
Dla wzrostu jakości badań Instytutu oraz utrzymania jego kategorii naukowej niezbędne staje się odtworzenia zaplecza aparaturowego laboratoriów i pracowni. Podejmiemy w tej sprawie wysiłki inwestycyjne na rzecz zakupu nowego sprzętu badawczego.
AB: Jakie, pośród wielu zadań PIG-PIB, uważa Pan obecnie za najważniejsze, kluczowe?
KSz: Wraz z moimi zastępcami, którym dziękuję za przyjęcie tych obowiązków, będziemy starali się, by Instytut był znacznie bardziej aktywny w branżowych wydarzeniach, takich jak konferencje czy sympozja, bowiem obserwuję kryzys naboru i kształcenia geologów i górników. Niezbędne staje się zatem podjęcie publicznej debaty dla wypracowania dobrych rozwiązań edukacyjnych, by kształcić nowych geologów złożowych, hydrogeologów, geologów inżynierskich czy geofizyków.
Ważne jest dostrzeżenie i określenie kierunków wyzwań i potrzeb współczesnego świata. Z tego powodu w PIG-PIB będziemy kładli nacisk na innowacyjne metody działania i badań przede wszystkim w diagnozie stanu środowiska gruntowo-wodnego, wykrywaniu nowych zanieczyszczeń, odpowiedzialnego wykorzystania terenów wydobywczych i skutecznych sposobów ich rekultywacji, a także remediacji zanieczyszczeń w obszarach poprzemysłowych i zdegradowanych.
Niezwykle istotne (zwłaszcza w kontekście suszy) są także kwestie jakości i ochrony zasobów wód podziemnych, wykorzystanie potencjału termalnego i magazynowego górotworu, czy wtórne wykorzystanie surowców mineralnych z odpadów zgromadzonych w hałdach i osadnikach.
Wyzwań więc mamy wiele i wiele dziedzin, w których musimy powrócić do priorytetowego znaczenia Państwowego Instytutu Geologicznego w kraju i to nie tylko w kwestii ochrony kopalin.
AB: Dziękuję za rozmowę.
Profesor dr hab. Krzysztof Szamałek rozpoczął kierowanie Państwowym Instytutem Geologicznym - PIB z dniem 26 stycznia 2024 r. Jest absolwentem Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. W 1978 r. jako student otrzymał nagrodę specjalną im. Jana Samsonowicza za wyniki w nauce, przyznaną przez sekretarza naukowego Polskiej Akademii Nauk. Stopień doktora zdobył w 1985 r. w swojej macierzystej uczelni, a stopień doktora habilitowanego otrzymał w 2003 r. w postępowaniu przeprowadzonym na Akademii Górniczo-Hutniczej in. Stanisława Staszica w Krakowie. W 2012 r. decyzją Prezydenta RP otrzymał tytuł profesora. Jest również profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego i pracownikiem naukowym Wydziału Geologii, gdzie od 2020 r. pełni funkcję kierownika Katedry Geologii Złożowej i Gospodarczej.
W latach 1994–1997, 2001–2002 oraz 2003–2005 pełnił funkcję sekretarza i podsekretarza stanu, Głównego Geologa Kraju w ministerstwie właściwym ds. środowiska. Był także dyrektorem departamentu (1997–2001) w Kancelarii Prezydenta RP odpowiedzialnym za bezpieczeństwo energetyczne i surowcowe oraz zarządzanie kryzysowe. Sprawował funkcje zarządcze w Mostostalu Warszawa i Fundacji Ekofundusz. Był zastępcą dyrektora ds. naukowych i sekretarzem naukowym w Instytucie Ceramiki i Materiałów Budowlanych.
Profesor Krzysztof Szamałek był członkiem Rad Nadzorczych w firmach: KGHM Polska Miedź, Geofizyka Kraków, Petrobaltic, KGHM Metale oraz Nafta Polska. Przewodniczył Radzie Geologicznej przy Ministrze Środowiska oraz Radzie Nadzorczej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Od 2011 r. jest członkiem zespołu ds. rozwoju bazy ekspertów Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Był członkiem Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, Komitetu Górnictwa PAN i członkiem rad redakcyjnych czasopism z tzw. listy filadelfijskiej oraz z listy ministra nauki i szkolnictwa wyższego. Obecnie jest wiceprzewodniczącym Komitetu Zrównoważonego Rozwoju Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN.
Jest autorem około 300. publikacji naukowych z zakresu geologii gospodarczej, prawa geologicznego i górniczego oraz geologii złóż.
