Geoparki

Zadane ma charakter inicjujący, ustawowo zapisane działania koordynacyjne państwowej służby geologicznej w zakresie ochrony georóżnorodności oraz geologii środowiskowej, w części dotyczącej promocji i wspierania rozwoju geoparków w Polsce.

W szczególności dotyczy to słabo uprzemysłowionych i poprzemysłowych obszarów Polski posiadających bogaty zasób przyrody nieożywionej. Wsparcie tych inicjatyw ma również na celu podniesienie rangi istniejących i projektowanych geoparków do poziomu europejskiego i światowego, w szczególności w związku z utworzeniem przez UNESCO specjalnego statusu geoparków – „Geopark Światowy UNESCO” oraz powołaniem przez tą organizację Międzynarodowego Programu Nauk o Ziemi i Geoparków.

Celem zadania jest zainicjowanie działań państwowej służby geologicznej i centralnej administracji rządowej w kierunku stworzenia podstaw organizacyjnych dla wparcia geoparków narodowych oraz ich certyfikacji, wynikającej z konieczności utrzymywania wysokich międzynarodowych standardów ich funkcjonowania.

Z celem tym związane jest utworzenie Narodowego Komitetu ds. Geoparków oraz zainicjowanie działań państwowej służby geologicznej w zakresie promocji geoparków na forum krajowym i międzynarodowym. Równoległym celem podzadania jest opracowanie na bazie zasobów Centralnego Rejestru Geostanowisk Polski, informacji dotyczącej potencjału georóżnorodności Polski, w kierunku przystosowania gromadzonych informacji dla celów budowy geoparków oraz w kierunku określenia wieloletniego programu ochrony georóżnorodności Polski.

Podzadania:

• Budowa i organizacja centrum ds. rozwoju i certyfikacji geoparków w Polsce

W ramach realizacji przedsięwzięcia przewidywane jest wykonanie dokumentacji przedstawiającej cele, zadania i sposób organizacji centrum. Dokumentacja wykonana zostanie w oparciu o wyniki konsultacji z wszystkimi podmiotami procesu budowy geoparków, jakimi są: organy administracji państwowej i terytorialnej, naukowe ośrodki geologiczne, organizacje społeczne oraz w odniesieniu do geoparków światowych Komitet Geoparków Europejskich oraz krajowe i zagraniczne agendy UNESCO. Na tym etapie proponuje się również określenie sposobu funkcjonowania i zorganizowanie Narodowego Komitetu ds. Geoparków, według struktury proponowanej przez Światowe Geoparki UNESCO. W założeniu geopark jest przede wszystkim obszarem promocji dziedzictwa geologicznego, ale również promocji innych wartości związanych z dziedzictwem kulturowym, historycznym oraz przyrodą ożywioną. W związku z tym Komitet najczęściej składa się z przedstawicieli ministerstw ds ochrony środowiska, turystyki, dziedzictwa narodowego, przedstawicieli służby geologicznej, przedstawicieli UNESCO oraz istniejących geoparków posiadających certyfikaty UNESCO. Utworzone wcześniej centrum będzie stanowiło zaplecze wykonawcze dla działalności Komitetu.

• Opracowanie wieloletniego narodowego programu ochrony dziedzictwa geologicznego

Dla potrzeb działalności centrum przewidywane jest również opracowanie założeń wieloletniego narodowego programu ochrony dziedzictwa geologicznego, w oparciu o ocenę potencjału georóżnorodności Polski. Materiałem źródłowym do sporządzenia oceny w formie dokumentacji wraz z mapą potencjału georóżnorodności Polski, będą zasoby Centralnego Rejestru Geostanowisk Polski oraz inne dokumentacje, w tym wykonane przez wnioskodawcę, dokumentacje dotyczące oceny potencjału obszarów projektowanych geoparków. Przewiduje się, że wyniki prac pozwolą na wskazaniem obszarów, predysponowanych do budowy geoparków lub obiektów geoturystycznych o zróżnicowanej randze.

Prowadzenie rejestru zamkniętych podziemnych składowisk dwutlenku węgla - KAPSCO2: monitorowanie statusu projektów CCS

W ustawie z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2013 r., poz. 1238) od 1.01.2015 tworzy się Krajowego Administratora Podziemnych Składowisk Dwutlenku Węgla (KAPSCO2), a wykonywanie jego zadań powierza się Państwowemu Instytutowi Geologicznemu - Państwowemu Instytutowi Badawczemu.

Do zadań KAPSCO2 należy wykonywanie zadań związanych z przekazaniem mu i przejęciem odpowiedzialności za zamknięte podziemne składowisko dwutlenku węgla oraz innych prac, powierzonych przez ministra właściwego do spraw środowiska, dotyczących podziemnego składowania dwutlenku węgla, w tym w zakresie nadzoru i kontroli.

W Polsce nie funkcjonuje aktualnie żaden projekt demonstracyjny CCS, ani też związane z tym podziemne składowiska dwutlenku węgla.  Istnieje jednakże wymóg ustawy mówiący, że minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki oraz ministrem właściwym do spraw zagranicznych opracuje sprawozdanie zawierające analizę z przeprowadzonych projektów demonstracyjnych wychwytu i składowania dwutlenku węgla.

Dlatego wnioskuje się o powierzenie państwowej służbie geologicznej zadania dotyczącego monitorowania statusu projektów demonstracyjnych i komercyjnych CCS w Europie i na świecie, w szczególności w zakresie sposobów nadzoru i kontroli bezpieczeństwa składowania CO2 oraz statusu i rezultatów projektów pilotażowych, celem gromadzenia doświadczeń na potrzeby realizacji ewentualnego krajowego projektu demonstracyjnego i ewentualnych przyszłych projektów komercyjnych.

Cel przedsięwzięcia obejmuje monitorowanie statusu projektów CCS, dotyczących podziemnego składowania dwutlenku węgla, w Europie i na świecie oraz sporządzanie raportu końcowego na ten temat, w szczególności w zakresie sposobów nadzoru i kontroli bezpieczeństwa składowania CO2.

Sporządzenie rekomendacji dla CCS w warunkach polskich obejmie:

• inwentaryzację,
• monitoring,
• analizę wydanych decyzji środowiskowych oraz przeglądów ekologicznych dla obiektów energetycznego spalania powyżej 300 MW – dotyczy obowiązku „capture ready” (gdzie wymogiem jest wykonanie analiz dostępności podziemnych składowisk dwutlenku węgla),
• propozycje wytycznych związanych z dostosowaniem instalacji energetycznego spalania do wychwytu CO2, o którym mowa w art. 33 dyrektywy CCS, w części odnoszącej się do zagadnienia analizy dostępności podziemnych składowisk dwutlenku węgla.

Składowiska odpadów promieniotwórczych – lokalizacja, monitoring

PIG-PIB od 1989 r. prowadzi prace monitoringowe w Różanie w celu oceny stanu środowiska gruntowo - wodnego na terenach przylegających do składowiska oraz na terenie składowiska. Ze względu na wyczerpywanie się pojemności składowiska planowane jest jego zamknięcie w ciągu najbliższych 5 lat.

Obowiązujące przepisy nakładają na Rząd obowiązek prowadzenia monitoringu po zamknięciu składowiska przez 300 lat. Państwowa służba geologiczna posiada doświadczenie w takich pracach i planuje dalsze prace monitoringowe na terenie obiektu KSOP. Ze względu na fakt ciągłego powstawania odpadów promieniotwórczych i plany budowy elektrowni jądrowej, konieczne jest poszukiwanie nowej lokalizacji składowiska odpadów promieniotwórczych nisko i średnioaktywnych.

Instytut prowadził takie prace na zlecenie Państwowej Agencji Atomistyki w latach 1997-1999 , a także dla Ministerstwa Gospodarki w latach 2013-2017. Ze względu na opór lokalnych społeczności kwestia lokalizacji i budowy składowiska jest ciągle otwartym zagadnieniem. Doświadczenia zebrane w trakcie tych badań pozwolą na opracowanie "Krajowego programu budowy i eksploatacji nowego Składowiska Oodpadów Promieniotwórczych".

Monitoring osadów rzek i jezior na potrzeby Państwowego Monitoringu Środowiska

Monitoring osadów rzek i jezior jest prowadzony przez PIG-PIB od 1990 roku w ramach podsystemu Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) - Monitoring jakości śródlądowych wód powierzchniowych.

Celem przedsięwzięcia jest aktualizowanie wiedzy o stanie chemicznym osadów rzeki i jezior, niezbędnej do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich ochrony przed zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku działalności człowieka.

Przedsięwzięcie nastawione jest na kontrolę głównie stężeń metali ciężkich i szkodliwych substancji organicznych, ulegających akumulacji w osadach. Ponadto, ma na celu zachowanie ciągłości badań monitoringu jakości osadów dennych w rzekach i jeziorach.

Dane uzyskane w trakcie prac są zamieszczane i prezentowane w Serwisie internetowym OSADY, administrowanym przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.

Wsparcie działań Krajowego Operatora Terenów zdegradowanych i poprzemysłowych

Wraz z wejściem w życie z dniem 5 września 2014 roku Ustawy z dnia 11 lipca 2014 roku o zmianie ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw implementującej postanowienia Dyrektywy 2010/75/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych  wprowadzającej do polskiego sytemu prawnego pojęcia remediacji i historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi pojawia się konieczność realizacji prac dotyczących ustalania lokalizacji miejsc występowania potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi, ich klasyfikacji pod względem uciążliwości dla środowiska i zakresu spodziewanych zanieczyszczeń, wykonywania badań i ocen zanieczyszczeń środowiska wodno-gruntowego ze wskazaniem optymalnych sposobów remediacji.

Proponowane obszary działań dla państwowej służby geologicznej to:

• opracowanie metodyki identyfikacji historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi,
• identyfikacja i weryfikacja w terenie miejsc potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi i/lub historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi we współpracy ze Starostwami, w tym opracowanie wykazu potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi, a także wykonywanie wstępnych badań w celu potwierdzenia występowania zanieczyszczenia,
• wykonywanie ocen zanieczyszczenia powierzchni ziemi ze wskazaniem optymalnych sposobów remediacji,
• opracowanie wykazu i rejestru historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi, ich prowadzenie oraz aktualizacja i weryfikacja we współpracy z GDOŚ i RDOŚ.

Realizacja tych zadań przez jeden podmiot wpłynie na ujednolicenie gromadzonych w skali kraju informacji oraz pozwoli na zachowanie porównywalności uzyskiwanych wyników badań i efektów prac przywracających właściwy stan środowiska.

Prowadzenie bazy danych Antropopresja – na potrzeby oceny presji na środowisko

Baza danych „Antropopresja – obiekty uciążliwe dla środowiska” została opracowana w ramach realizacji Mapy Geośrodowiskowej Polski. Obecnie obejmuje głównie obiekty wymieniane w rozporządzeniu w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. 

Jest to jedyna, spójna i kompletna w skali kraju baza danych o obiektach uciążliwych lub potencjalnie uciążliwych dla środowiska gruntowo-wodnego, wywołujących zmiany stanu chemicznego tego środowiska gruntowo-wodnego. 

Baza zawiera podstawową charakterystykę zinwentaryzowanych obiektów, pozwalającą na określenie rodzaju zanieczyszczeń lub potencjalnych zanieczyszczeń powstających w wyniku ich eksploatacji.

W najbliższych latach konieczne  jest prowadzenie aktualizacji danych oraz dostosowanie prezentowanych informacji do wymogów wynikających z realizacji przedsięwzięcia polegającego na analizach presji i wpływów antropogenicznych na wody powierzchniowe i podziemne dla potrzeb aktualizacji programu wodno - środowiskowego kraju i planów gospodarowania wodami.

System monitoringu i stałej kontroli niekoncesjonowanej eksploatacji kopalin jako wsparcie PSG dla administracji państwowej

Niekoncesjonowana eksploatacja została dotąd zinwentaryzowana w ramach prac prowadzonych przy realizacji Mapy Geośrodowiskowej Polski. W efekcie tych prac w latach 2009-2015 zinwentaryzowano około 4000 miejsc nielegalnego pozyskiwania kopalin.

Ze względu na silnie wzrostową tendencję występowania niekoncesjonowanego pozyskiwania kopalin, od 2019 roku państwowa służba geologiczna planuje kontynuowanie prowadzenia monitoringu i kontroli terenowej w aspekcie odkrywkowej eksploatacji kopalin.

Ewidencją będą objęte lokalizacje ze świeżymi śladami wydobycia kopalin (nie starszymi niż 5 lat), oraz wyrobiska o powierzchni większej od 1 ara. Kryterium limitu powierzchni przyjęto ze względu na unikanie rejestrowania wydobycia dozwolonego zapisem ustawy Prawo geologiczne i górnicze, na tzw. „własne potrzeby”. Państwowa służba geologiczna, której zadania realizują pracownicy PIG-PIB, dysponuje odpowiednim potencjałem i doświadczeniem do aktualizacji prowadzonych dotąd baz danych w aspekcie eksploatacji kopalin, w tym także eksploatacji prowadzonej bez wymaganych prawem koncesji na wydobycie.

Linki: emgsp.pgi.gov.pl