Ropa naftowa powstała z materii organicznej nagromadzonej w skałach osadowych, głównie z fito- i zooplanktonu. Największe złoża węglowodorów są związane z osadami morskimi. Materia organiczna gromadziła się w środowisku redukcyjnym, co zapobiegało jej rozkładowi. W takich warunkach powstawały skały macierzyste - czarne łupki ilaste bogate w substancję organiczną. Skały macierzyste ulegały pogrążeniu, a głównym czynnikiem przeobrażenia pogrzebanej materii organicznej w bituminy był wzrost temperatury i ciśnienia. 

Węglowodory, wyciskane ze skał macierzystych przez ciśnienie nadkładu, migrują ku górze i gromadzą się w skałach zbiornikowych. Warunkiem koniecznym do powstania złoża jest występowanie pułapki zapobiegającej dalszej migracji. Najlepszymi skałami uszczelniającymi są skały ilaste i sole kamienne.

Historia polskiej nafty od czasów najdawniejszych do połowy XIX w.

Na północnym brzegu Karpat odsłaniał się obszar obfitujący w wycieki ropne. Substancja ta, podobnie jak w innych częściach świata, była wykorzystywana przez mieszkańców tych stron do celów medycznych, budowlanych, grzewczych i oświetleniowych.

Pierwsza wzmianka pisana o polskiej ropie pochodzi z XV wieku z kronik Jana Długosza (1415-1480). W XVI, XVII i XVIII wieku zapisów takich było coraz więcej i mówiły one nawet o poszukiwaniach i uzdatnianiu ropy. W 1815 roku ks. Stanisław Staszic wyliczając liczne źródła pozyskiwania oleju skalnego i ezokerytu pisał ”na samym wierzchu pływa olej czystszy żółtoszarawy. Ten zbierany z wierzchu bywa używanym do lamp, do świeczek. Pali się łatwo, wydaje kopeć gęsty, a wypala się całkiem nie zostawując po sobie żadnych ostatków. Jest to gatunek naphty bitumen fluidissimum, levissimum, naphta.” Z tego okresu zasługuje na przypomnienie jeszcze praca Franciszka Miarczyńskiego - „O skalnym oleju czyli porkurze jako właściwym płodzie ziemi galicyjskiej„ (Ossolineum, Lwów, 1828).

Za początek polskiego przemysłu naftowego przyjęło się uważać dzień 31 lipca 1853 roku, kiedy to lwowski szpital popijarski zajaśniał światłem lamp naftowych. Stało się to za przyczyną farmaceuty z apteki Pod Złotą Gwiazdą Jana Józefa Ignacego Łukasiewicza. W przydomowym laboratorium na Łyczakowie uzyskał on z ropy naftowej doskonały destylat, który można było bezpiecznie spalać w lampach o ulepszonej konstrukcji. Lampy takie wykonywał blacharz Bratkowski według wskazań Łukasiewicza.

Rok później Łukasiewicz przeniósł się do Gorlic. Od tego czasu na stałe był już związany z Podkarpaciem oraz wydobywaniem i przeróbką ropy naftowej. Założył pierwsze spółki naftowe, które poszukiwały i przerabiały ropę. W roku 1856 Łukasiewicz zbudował pierwszą destylarnię ropy mającą cechy przemysłowego zakładu przeróbczego. Ostatnia destylarnia Łukasiewicza, która była już dużą rafinerią pracowała do 1904 roku.

W latach siedemdziesiątych XIX w. głównym ośrodkiem wydobycia ropy naftowej był Borysław (obecnie w obwodzie lwowskim), gdzie pracowało ponad 400 otworów wiertniczych. Rejon Bóbrki (obecnie w woj. podkarpackim) był drugim producentem. Tutaj w roku 1875 było 111 otworów wiertniczych.

W roku 1880 powołano Krajowe Towarzystwo Naftowe dla Opieki i Rozwoju Przemysłu i Górnictwa Naftowego w Galicji, pod przewodnictwem Łukasiewicza. Koniec XIX wieku i okres do I wojny światowej to okres wspaniałej koniunktury i burzliwy rozwój poszukiwań ropy naftowej. Odkrywane były nowe złoża, a w rejonie Podkarpacia i Borysławia, pracowało 60 destylarni i rafinerii. Nauczono się eksploatować i wykorzystywać gaz towarzyszący ropie oraz złoża gazowe, dzięki czemu rozwinął się przemysł gazowy i powstały pierwsze gazociągi. Wielka Wojna (1914-1918) w znacznym stopniu zniszczyła ten dorobek, lecz odbudowa nastąpiła bardzo szybko.

W dwudziestoleciu międzywojennym rozwijały się nauki o ziemi, zwiększało się również grono uczonych i inżynierów naftowych, absolwentów Akademii Górniczej, Politechniki Lwowskiej, uniwersytetów Lwowa, Krakowa, Warszawy i Wilna. W 1920 roku przemysł naftowy zaspakajał wszystkie potrzeby kraju i eksportował 30%, zaś 10 lat później 50 % swojej produkcji. W dalszym ciągu rozwijała się sieć gazowa, która w 1938 roku miała około 800 km długości.

II Wojna Światowa przyniosła ogromne zniszczenia, a polskie złoża eksploatowane były przez okupujące kraje, początkowo ZSRR i Niemcy, później tylko Niemcy.

Po wojnie, w 1945 roku pola naftowe były zdewastowane, a rafinerie zniszczone. Trudną sytuację polskiego przemysłu naftowego pogłębiło odcięcie polskiej gospodarki od Zagłębia Borysławskiego i innych wschodnich pól naftowych, które po zmianach granic, zostały w ZSRR. Poszukiwania ropy naftowej nadal prowadzone były w Karpatach, gdzie odkryto między innymi nowe złoża: Osobnicę i Strachocinę.

Zasadniczy przełom w poszukiwaniach i przyrost zasobów przyniosły dopiero odkrycia w nowych regionach ropo- i gazonośnych: w Zapadlisku Przedkarpackim i na Niżu Polskim, a także na Bałtyku.

Poszukiwania złóż ropy

Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego bardzo często współwystępują ze sobą. Mają najczęściej rozmiary od kilku do kilkudziesięciu kilometrów kwadratowych i są pogrążone na głębokości od kilkuset metrów do 8 kilometrów. W stosunku do całości skorupy ziemskiej, są to bardzo małe rozmiary i poszukiwanie takich złóż przypomina szukanie przysłowiowej igły w stogu siana.

Do poszukiwań angażuje się wielki potencjał intelektualny, wyrafinowaną technikę i ogromne nakłady finansowe. Aby odkryć nowe złoże niezbędne jest wykonanie szeregu prac geologicznych, geofizycznych i technicznych:

• określenie obszarów występowania skał macierzystych,
• określenie obszarów występowania skał zbiornikowych i uszczelniających,
• analiza ewolucji geologicznej badanych obszarów dla określenia odpowiednich warunków temperatur i ciśnień oraz czasu i dróg migracji węglowodorów,
• określenie układu warstw skalnych dla wytypowania pułapek złożowych,
• wiercenia poszukiwawcze.

Eksploatacja

Odwiert, który osiągnął przemysłowe nagromadzenia ropy naftowej lub gazu ziemnego jest przekształcany w otwór eksploatacyjny. Zostaje on uzbrojony w specjalne urządzenia: rury eksploatacyjne, systemy zaworów bezpieczeństwa i głowice eksploatacyjne. W otworze przeprowadza się odpowiednie testy i pomiary, a w miarę potrzeb również zabiegi intensyfikacyjne, które polegają na polepszeniu porowatości i drożności szczelin i porów. Jest to odrębna, specjalistyczna dziedzina nauki i techniki.

Surowa ropa podlega wstępnemu oczyszczeniu ze szkodliwych domieszek (np. wody, siarkowodoru) i kierowana jest do zbiorników lub do sieci przesyłowych. Ropa naftowa jest kierowana do rafinerii, gdzie przerabiana jest na szeroką gamę produktów takich jak paliwa, smary czy oleje.