Węgiel brunatny wykorzystywany jest w Polsce niemalże całkowicie do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Od XVII wieku, na współczesnym obszarze granicznym pomiędzy Polską, Niemcami a Czechami, stopniowo zaczęły powstawać liczne, małe kopalnie podziemne. Na początku XX wieku uruchomiono pierwszą dużą kopalnię odkrywkową węgla brunatnego, którą nazwano Herkules. Funkcjonuje ona do dzisiaj pod nazwą Kopalnia Węgla Brunatnego Turów. W porównaniu do węgla kamiennego, węgiel brunatny jest mniej zasobny w pierwiastkowy węgiel - zawiera go w przedziale od 58 do 78%. Cechuje go za to wysoka zawartość siarki (do 6%), popielność i wilgotność.
Węgiel brunatny, podobnie jak węgiel kamienny, jest produktem przemiany organicznej materii roślinnej. Jest on przejściowym tworem pomiędzy torfem a węglem kamiennym, co wpływa to na jego wartość opałową, osiągającą wielkości w przedziale 5,9-23,9 Mj/kg (węgiel kamienny ma 15-35 Mj/kg).
Największe złoża węgla brunatnego w naszym kraju powstały w miocenie, czyli mniej więcej 20 mln lat temu. Wiek pozostałych niekiedy sięga aż do triasu. Na świecie znane są złoża nawet karbońskie. Złoża węgla brunatnego zaliczane są do złóż autochtonicznych, czyli utworzonych w miejscu gromadzenia się materii organicznej w powiększających się zapadliskach.
W Polsce udokumentowanych jest 91 złóż tego surowca, których łączne zasoby wynoszą ok. 23 261,8 mln ton. Zgodnie ze stanem na 2019 r. czynnych stale lub okresowo było 9 kopalń, a w kolejnych 9 eksploatacja została zaniechana. Wśród udokumentowanych, ale dotąd niezagospodarowanych złóż znajdują się m. in. złoża legnickie oraz perspektywiczny obszar Ścinawa-Głogów, które stanowią największe złoża węgla brunatnego w Europie.
Podział węgla brunatnego
Biorąc pod uwagę genezę węgla brunatnego, a szczególnie rodzaj roślinnej materii organicznej, z której powstał, wyróżniamy następujące typy węgli:
- sapropelowy – powstały z roślin wodnych
- humusowy – powstały z roślin lądowych
- liptobiolitowy – powstały z żywiczno-woskowych składników roślin
Biorąc pod uwagę zastosowanie węgli, wyróżniamy:
- węgiel brykietowy – wykorzystywany do produkcji brykietów
- węgiel wytlewny – stosowany do produkcji prasmoły i paliw płynnych
- węgiel ekstrakcyjny – służący do wytwarzania wosku ekstrakcyjnego i bituminów
- węgiel energetyczny – stosowany w elektrowniach cieplnych
Zastosowanie
Węgiel brunatny jest w większości wykorzystywany do produkcji energii w elektrowniach i elektrociepłowniach. Ze względu na swoje właściwości utrudniające transport na większe odległości, zakłady stosujące węgiel brunatny zwykle zlokalizowane są w pobliżu miejsca wydobycia. Transport jest nieopłacalny, gdyż często dochodzi do zbijania się węgla brunatnego, co stwarza problemy przy rozładunku, czy też jego zamarzania zimą. Zakłady produkcyjne wykorzystują dużą część wydobycia. Jedynie 1,3% przeznaczone jest dla odbiorców indywidualnych.
Oprócz wytwarzania energii, węgiel brunatny wykorzystuje się w przemyśle chemicznym, do produkcji paliw płynnych i gazowych czy do produkcji nawozów. Zastosowania te mają jednak znaczenie marginalne.
