Special Papers - Tom 13 (2004) - PGI

PROCEEDINGS OF THE CONFERENCE "GEOLOGICAL HERITAGE CONCEPT, CONSERVATION AND PROTECTION POLICY IN CENTRAL EUROPE" October 3–4, 2003, Cracow, Poland Scientific editors: Andrzej BER, Zofia ALEXANDROWICZ, Panagiotis BALABANIS GEOLOGICAL HERITAGE CONSERVATION ON INTERNATIONAL, REGIONAL, NATIONAL AND LOCAL LEVELS
Todor TODOROV¹, William A.P. WIMBLEDON²
¹ProGEO President, 1113 Sofia, PO Box 121, Bulgaria, This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. ² ProGEO Executive Secretary, CCW, St.Mellons, Cardiff, UK, This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 9–12
	Abstrakt. Europejska Asocjacja Ochrony Dziedzictwa Geologicznego (ProGEO) jest stowarzyszeniem europejskich specjalistów zajmujących się problemami ochrony geośrodowiska, a także naukowców-geologów, planistów, menedżerów i nauczycieli. ProGEO działa jako ośrodek promujący ochronę bogatego europejskiego dziedzictwa w zakresie krajobrazu i skał oraz stanowisk skamieniałości i minerałów. Poprzez inicjowanie wspólnych projektów, wdrażających dobre doświadczenia konserwatorskie, stara się mobilizować doświadczenie, zapał i dobrą wolę specjalistów, a także wpływać na politycznych decydentów szczebla krajowego i międzynarodowego. ProGEO jest stowarzyszeniem otwartym dla wszystkich zainteresowanych, a członkowie jej Rady reprezentują wszystkie narody europejskie. ProGEO traktuje siebie jako ciało międzynarodowe posiadające możliwość przemawiania w imieniu wszystkich zaangażowanych w ochronę stanowisk geologicznych w Europie. ProGEO działa poprzez swoje Regionalne Grupy Robocze. ProGEO ma swój udział w opracowaniu przez Radę Europy Pan-Europejskiej Strategii Różnorodności Biologicznej oraz Krajobrazu. ProGEO nawiązało również współpracę z IUGS i UNESCO, dla których opracowuje europejską listę do włączenia w projekt Geosite. ProGEO zamierza przygotować jednolitą listę najważniejszych europejskich stanowisk geologicznych jako wsparcie dla działań organizacji międzynarodowych. Członkowie ProGEO starają się opracować ujednolicone podejście do ochrony przyrody, promując jednocześnie całościowe ujmowanie ochrony zjawisk biologicznych i fizycznych. ProGEO odbywa plenarne posiedzenia co dwa lata. ProGEO organizuje ponadto duże sympozja międzynarodowe na temat geokonserwacji. Dzięki wsparciu UNESCO problematyka geokonserwacji po raz pierwszy została włączona do programu 30-tego Międzynarodowego Kongresu Geologicznego w Pekinie, w Chinach (1996) oraz 31-szego MKG w Rio de Janeiro w Brazylii (2000). ProGEO prowadzi rozmaite projekty, jak np. GeoTrip i Geosites. Poza tym ProGEO szerzy swoją wiedzę przez informatory, materiały pokonferencyjne, ulotki i strony internetowe. Za wybór stanowisk do ochrony dziedzictwa geologicznego na narodowym i lokalnym poziomie odpowiedzialne są Narodowe Grupy ProGEO. Słowa kluczowe: ProGEO, dziedzictwo geologiczne, geostanowiska. pdf Pełny tekst (71.78 kB)
GEODIVERSITY CONSERVATION — CONSERVING OUR GEOLOGICAL HERITAGE
Stefan KOZŁOWSKI¹, Zdzisław M. MIGASZEWSKI², Agnieszka GAŁUSZKA²
¹ Warsaw, Poland ² Pedagogical University in Kielce, Institute of Chemistry, Geochemistry and Environment Div., ul. Chęcińska 5, 25-020 Kielce, Poland str. 13–20
	Abstrakt. „Czas, czas geologiczny patrzy na nas ze skał jak z żadnych innych form krajobrazu. Młodość Ziemi i tryskająca z niej świeżość jest w glebach i drzewach, a jej sędziwy wiek tkwi w skałach” — w słowach tych amerykański przyrodnik John Burroughs wyraził bardzo ważny aspekt ochrony georóżnorodności. Historia Ziemi wraz z jej różnorodnością i bogactwem procesów abiotycznych i biotycznych jest zapisana w formacjach geologicznych. Badanie tych procesów umożliwia nam nie tylko ich zrozumienie, lecz również przewidywanie przyszłych zmian w środowisku o zasięgu lokalnym, regionalnym, krajowym i globalnym. Integralna koncepcja ochrony georóżnorodności, bioróżnorodności i krajobrazu odgrywa kluczową rolę w ekorozwoju, stanowiąc wyzwanie do życia w harmonii z przyrodą. Georóżnorodność należy definiować jako naturalne zróżnicowanie powierzchni Ziemi, obejmujące formy i systemy geologiczne, geomorfologiczne, glebowe i wód powierzchniowych, powstałe w wyniku procesów naturalnych (endo- i egzogenicznych), miejscami o różnym wpływie antropogenicznym. Stanowiska geologiczne (geostanowiska) są więc zewnętrznym przejawem tych procesów. Większość tych stanowisk może być wykorzystana jako geoindykatory do monitorowania fizycznych i chemicznych zmian w środowisku. Ochrona georóżnorodności znalazła swój wyraz w licznych opracowaniach lub projektach badawczych Państwowego Instytutu Geologicznego, obejmujących: (1) Mapę geologiczno-gospodarczą Polski, 1:50 000, (2) mapy ochrony georóżnorodności (Karpat, Gór Świętokrzyskich i Dolnego Śląska), (3) geomonitoring osuwisk w Karpatach i przekształceń wybrzeża Bałtyku, (4) listę stanowisk stratygraficznych o randze międzynarodowej, narodowej i regionalnej oraz (5) propozycję utworzenia czterech geoparków (Łuku Mużakowa, jurajskiego, pienińskiego i chęcińsko-kieleckiego). Na uwagę zasługuje wstępna lista 149 najbardziej reprezentatywnych obiektów geologicznych i geomorfologicznych opracowana przez Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Zakres przyszłych działań powinien objąć: (1) opracowanie pełnej dokumentacji proponowanych geostanowisk i geoparków w Polsce, (2) uchwalenie konwencji o ochronie georóżnorodności, (3) włączenie ochrony georóżnorodności do Państwowego Monitoringu Ochrony Środowiska, (4) opublikowanie Atlasu Georóżnorodności Polski, (5) przygotowanie kolejnych edycji map ochrony georóżnorodności dla pozostałych regionów kraju, (6) rozwój geoedukacji i geoturystyki oraz (7) zsynchronizowane działania na rzecz idei ochrony georóżnorodności i dziedzictwa geologicznego na różnych szczeblach administracji państwowej oraz wśród samorządów i społeczności lokalnych. Słowa kluczowe: georóżnorodność, bioróżnorodność, geostanowiska, geoparki, przyszły rozwój. pdf Pełny tekst (344.08 kB)
GEOLOGICAL HERITAGE AND MUSEUMS
Krzysztof J. JAKUBOWSKI
Museum of the Earth, Polish Academy of Sciences, al. Na Skarpie 20/26, 00-488 Warszawa, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 21–28
	Abstrakt. Muzea przyrodnicze gromadzące cenne kolekcje spełniają ważną rolę w ochronie dziedzictwa geologicznego. Wiąże się ona integralnie z podstawową misją muzeów w zakresie zachowania dziedzictwa przyrodniczego i kulturalnego. Dla celów metodologicznych wyróżniono dwie kategorie zabytków przyrody nieożywionej: (1) nieruchome dziedzictwo geologiczne (nieruchome zabytki przyrody nieożywionej), nierozerwalnie związane z otaczającym środowiskiem i chronione in situ oraz (2) ruchome dziedzictwo geologiczne (ruchome zabytki przyrody nieożywionej), chronione ex situ w przestrzeni muzealnej. Przedstawiono naukowe i dydaktyczne kryteria waloryzacji głównych typów kolekcji muzealnych, stanowiących ruchomą część dziedzictwa geologicznego. Wskazano na nowe tendencje czynnej ochrony geostanowisk, polegające na zastosowaniu muzealnych technik konserwacji i ekspozycji in situ oraz budowie specjalnych pawilonów muzealnych. Słowa kluczowe: kolekcje geologiczne, muzea przyrodnicze, nieruchome i ruchome zabytki przyrody nieożywionej, dziedzictwo przyrodnicze i kulturalne, geoochrona, ochrona czynna, edukacja przyrodnicza. pdf Pełny tekst (558.29 kB)
DETAILED GEOLOGICAL MAPPING IN POLAND AS A BASE FOR SELECTION OF REPRESENTATIVE GEOSITES
Andrzej BER
Polish Geological Institute, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa, Poland str. 29–34
	Abstrakt. Państwowy Instytut Geologiczny jest największym w Polsce wykonawcą i wydawcą kartograficznych opracowań geologicznych. W ostatnich dziesięcioleciach działalność kartograficzna Instytutu koncentrowała się na opracowywaniu numerycznych (w technologii GIS), wieloarkuszowych, seryjnych, szczegółowych map pokrywających obszar całego kraju. Do wyróżniania i przedstawiania najważniejszych geostanowisk w Polsce najbardziej przydatne są: Szczegółowa mapa geologiczna Polski, 1:50 000 i Mapa geologiczno-gospodarcza Polski, 1:50 000. Na podstawie wyników szczegółowego kartowania geologicznego, w północnej i środkowej Polsce wyróżniono 15 geostanowisk o znaczeniu europejskim (Ber, 1999). Większość tych obiektów została wzięta pod ochronę. Na podstawie 50 propozycji przedstawionych na specjalnie opracowanych kartach informacyjnych odsłonięcia geologicznego, wytypowano i wzięto pod ochronę 3 stanowiska dokumentacyjne. Częściowo, w czasie terenowych prac kartograficznych nad Szczegółową mapą geologiczną Polski, 1:50 000 i zestawczych nad Mapą geologiczno-gospodarczą Polski, 1:50 000 wyróżniono i opisano szereg nowych geostanowisk różnego wieku w środkowej i wschodniej Polsce, na Wyżynie Krakowskiej, w polskich Sudetach, w Karpatach i w Górach Świętokrzyskich z basenem Nidy. Chronione i proponowane geostanowiska różnej rangi i wieku są przede wszystkim zaznaczone na Mapie geologiczno-gospodarczej Polski, 1:50 000. Również w dużym stopniu na materiałach szczegółowych prac kartograficznych zostały oparte wydane w 2000 roku opracowania książkowe dotyczące pomników przyrody nieożywionej w Karpatach, Górach Świętokrzyskich i Sudetach. Słowa kluczowe: kartowanie geologiczne, mapy szczegółowe, reprezentatywne geostanowiska, Polska. pdf Pełny tekst (604.59 kB)
POLISH DATABASE OF THE REPRESENTATIVE GEOSITES FOR THE EUROPEAN FRAMEWORK
Krzysztof MIŚKIEWICZ
Polish Academy of Sciences, Institute of Nature Conservation, al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 35–40
	Abstrakt. Zainicjowany przez Międzynarodową Unię Nauk Geologicznych program Global GEOSITES stał się jednym z najważniejszych projektów w dziedzinie ochrony przyrody nieożywionej w Europie. Ma on na celu utworzenie międzynarodowej bazy danych geostanowisk reprezentatywnych dla zachowania dziedzictwa geologicznego naszej planety. Komputerowa baza danych geostanowisk Polski jest kompletowana w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Do tego celu wykorzystano program Microsoft Access. Wszystkie dane są przedstawiane w formie tabel, których poszczególne rekordy odpowiadają pojedynczym obiektom — geostanowiskom. Oprócz danych numerycznych i tekstowych do bazy dołączono mapy, zdjęcia, profile itp., których obróbkę wykonano w innych programach. Dla drukowanej wersji przygotowano specjalne tabele. Słowa kluczowe: baza danych, geoochrona, Global GEOSITES, Polska. pdf Pełny tekst (1.08 MB)
IMPORTANT GEOSITES OF POLAND IN RELATION TO THE ECOLOGICAL NETWORK NATURA 2000
Zofia ALEXANDROWICZ
Polish Academy of Sciences, Institute of Nature Conservation, al. A. Mickiewicza 33, 31-120. Kraków, Poland e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 41–48
	Abstrakt. Narodowe i międzynarodowe programy ochrony przyrody nierównomiernie wspomagają i promują ochronę przyrody ożywionej i nieożywionej. Europejska Ekologiczna Sieć NATURA 2000 jest obligatoryjna dla krajów Wspólnoty Europejskiej. Obejmuje ona dwie dyrektywy, zgodnie z którymi wyznaczane są obszary ochrony ptaków oraz ochrony siedlisk zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Projekt IUGS GEOSITES, realizowany w Europie przez Asocjację ProGEO, ma fundamentalne znaczenie dla geoochrony na poziomie międzynarodowym. Porównanie projektowanych sieci NATURA 2000 i GEOSITES w Polsce, a także na przykładzie jednego województwa z południowej części kraju wykazało, że ich spójność dotyczy jedynie niektórych, dużych obszarów chronionych. Integracja obu programów jest niezadowalająca, ponieważ elementy geologiczne i geomorfologiczne są tylko marginesowo uwzględniane w projektowaniu sieci NATURA 2000. Konieczne jest uchwalenie międzynarodowej dyrektywy dotyczącej geostanowisk. Słowa kluczowe: ochrona przyrody, projekt GEOSITES, program NATURA 2000, spójność sieci europejskich, Polska. pdf Pełny tekst (1.11 MB)
GEOPARKS — THE MOST VALUABLE LANDSCAPE PARKS IN SOUTHERN POLAND
Zofia ALEXANDROWICZ¹, Stefan Witold ALEXANDROWICZ²
¹Polish Academy of Sciences, Institute of Nature Conservation, al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. ²Polish Academy of Arts and Sciences, ul. Sławkowska 17, 31-016 Kraków, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 49–56
	Abstrakt. Parki krajobrazowe w Polsce zajmują rozległe obszary. Według obowiązujących aktów prawnych najlepiej odpowiadają koncepcji ochrony przyrody, określonej jako europejski geopark. Obszary te, szczególnie interesujące z geologicznego punktu widzenia oraz ważne dla geoochrony i rozwoju geoturystyki, powinny wejść do tej międzynarodowej kategorii ochrony przyrody. Dwa parki krajobrazowe: Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych wraz z Ojcowskim Parkiem Narodowym i Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa z otaczającą go strefą, rozciągającą się po zachodniej stronie granicy Polski i Niemiec, zostały wstępnie wskazane jako kandydaci do europejskiej sieci geoparków. Cztery kolejne parki krajobrazowe z obszaru południowej Polski powinny zostać uwzględnione w następnej kolejności. Słowa kluczowe: park krajobrazowy, rezerwat litosfery, europejski geopark, Polska południowa. pdf Pełny tekst (721.92 kB)
EXCEPTIONAL GEODIVERSITY OF THE INTRA-SUDETIC BASIN WITHIN THE LANDSCAPE OF THE UPPER ŚCINAWKA RIVER DRAINAGE AREA
Andrzej KOSIÓR
CBPM “Cuprum” Ltd., Research and Development Center, pl. 1 Maja 1/2, 50-136 Wrocław; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 57–64
	Abstrakt. Artykuł koncentruje się na widocznych w krajobrazie niecki śródsudeckiej wyjątkowo dużych strukturach geologicznych i formach geomorfologicznych, niosących istotną informację na temat rozwoju tej części Sudetów w okresie od permu do czwartorzędu. Obrazowo pokazana została georóżnorodność geometrycznej doliny górnej Ścinawki o asymetrycznych zboczach, określonych tu jako mega-geotopy piaskowców górnokredowych i wulkanitów permskich. Akcentując walory dydaktyczne i turystyczne północno-wschodniej części niecki śródsudeckiej, autor proponuje utworzenie na tym obszarze pierwszego polsko-czeskiego geoparku. Słowa kluczowe: kuesta, mega-geotop, geopark, georóżnorodność, krajobraz, niecka Śródsudecka. pdf Pełny tekst (319.52 kB)
DIVERSITY OF LANDSLIDE MORPHOLOGY AS A PART OF GEOCONSERVATION PATTERN IN THE POLISH CARPATHIANS
Włodzimierz MARGIELEWSKI¹, Zofia ALEXANDROWICZ¹
¹Polish Academy of Sciences, Institute of Nature Conservation, al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków, Poland; e-mails:This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.; This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 65–72
	Abstrakt. Rzeźba polskich Karpat fliszowych jest silnie przekształcona przez ruchy masowe. Z działalnością osuwisk są związane zarówno charakterystyczne kształty stoków, tworzące wielkoskalowe elementy krajobrazu, jak również mniejsze elemeny rzeźby (ściany skalne, skałki, pseudogołoborza, jeziorka, torfowiska). Obszary osuwisk, z silnie przekształconymi glebami i stosunkami wodnymi, są zasiedlane przez charakterystyczną mozaikę zespołów roślinnych, tworzących charakterystyczne biotopy. Osuwiska Karpat, ze względu na swoistą rzeźbę, jak również na ich wpływ na kształtowanie biotopów, stanowią istotny element w geoochronie Karpat Polskich, uwzględniającej zarówno założenia sieci Europejskich Geostanowisk, jak również sieć ekologiczną NATURA 2000 związaną z ochroną siedlisk przyrodniczych. Słowa kluczowe: rzeźba osuwiskowa, kryteria ochrony przyrody, Karpaty zewnętrzne, Polska. pdf Pełny tekst (640.59 kB)
GEOTOPES OF THE PROPOSED MUSKAU ARCH GEOPARK — INVENTORY, CLASSIFICATION AND EVALUATION
Jacek Robert KASIŃSKI¹, Jacek KOŹMA², Elżbieta GAWLIKOWSKA²
¹Polish Geological Institute, ul. Rakowiecka 4, Warszawa, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. ² Polish Geological Institute, Lower Silesian Branch, al. Jaworowa 19, Wrocław, Poland; e-mails: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it., This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 73–88
	Abstrakt. Ustalenie kryteriów umożliwiających klasyfikację geotopów (geostanowisk) z punktu widzenia rozmaitego rodzaju zapotrzebowania społecznego (wartość muzealna, badania naukowe, edukacja przyrodnicza młodzieży, krajoznawstwo) budzi wiele wątpliwości. System waloryzacji geotopów stosowany przez Niemiecką Służbę Geologiczną wydaje się być dobrą propozycją wprowadzenia takich kryteriów. Wspomniany wyżej system został zastosowany przy ocenie wartości geotopów na terenie planowanego transgranicznego Geoparku Łuk Mużakowa, leżącego u zbiegu granic Polski, Brandenburgii i Saksonii. Na całym obszarze geoparku, po stronie polskiej i niemieckiej, zinwentaryzowano i poddano ocenie na podstawie jednolitych kryteriów 95 różnych geotopów, z których 34 znajduje się w polskiej części obszaru. Za wartościowe i szczególnie wartościowe z punktu widzenia badań naukowych należy uznać 32 geotopy (w tym 12 w części polskiej), a z punktu widzenia wartości dla edukacji i turystyki – także 32 geotopy (w tym 14 w części polskiej). W świetle tych wyników polska część projektowanego geoparku „Łuk Mużakowa” stanowi jego istotny element. Słowa kluczowe: geotop, geopark, kryteria waloryzacji, Łuk Mużakowa. pdf Pełny tekst (942.27 kB)
CAVES AND KARST SITES OF POLAND AS A CONTRIBUTION TO GEOLOGICAL HERITAGE OF CENTRAL EUROPE
Jan URBAN
Polish Academy of Sciences, Institute of Nature Conservation, al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 89–96
	Abstrakt. Waloryzacja jaskiń i innych stanowisk krasowych, jako dziedzictwa geologicznego, powinna uwzględniać trzy aspekty wynikające z roli tych obiektów i sposobu ich percepcji przez człowieka: a) jaskinie jako „bramy podziemnego świata”, fascynujące tajemniczością i odmiennością (podejście antropocentryczne); b) jaskinie, jako miejsce powstawania specyficznych form mineralnych i skalnych (podejście przyrodnicze); c) stanowiska krasowe i jaskinie, jako świadectwa przeszłości geologicznej (podejście naukowe). Traktując te aspekty jako kryteria waloryzacji wybrano 25 stanowisk o wartościach ponadregionalnych, które w większości mają znaczenie badawcze. Ich badania dostarczają istotnych informacji o przemianach środowiska (klimatu) i świata zwierzęcego w kenozoiku, zwłaszcza w młodszym plejstocenie na terenie wyżyn polskich, jak również o ewolucji geologicznej regionu świętokrzyskiego i krakowskiego w okresie po ruchach waryscyjskich (perm, trias, jura). Większość stanowisk jest objęta ochroną prawną, jednak cztery znajdują się na terenie czynnych kamieniołomów i kopalń podziemnych, co zagraża ich istnieniu. Słowa kluczowe: jaskinie, stanowiska krasowe, sieć europejskich geostanowisk, Polska. pdf Pełny tekst (639.2 kB)
CONSERVATION OF INANIMATE NATURE IN OPOLE PROVINCE — THE PRESENT AND THE FUTURE
Krzysztof BADORA¹, Arkadiusz NOWAK²
¹ University of Opole, Department of Landcover Protection, ul. Kominka 4, 45-035 Opole, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. ² University of Opole, Department of Biosystematics, ul. Oleska 22, 45-052 Opole, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it., fax: +48-77-4545467 str. 97–102
	Abstrakt. Po analizie obszarów chronionych i form przyrodniczych, autorzy stwierdzili, że system konserwacji zabytków przyrody nieożywionej jest w regionie opolskim niewystarczający i nieefektywny. Zestawiono regionalną listę stanowisk najbardziej reprezentatywnych georóżnorodności regionu (stanowiska geomorfologiczne i geologiczne). Słowa kluczowe: konserwacja przyrody nieożywionej, georóżnorodność, geostanowiska, region opolski. pdf Pełny tekst (235.05 kB)
THE ROLE OF BIOTIC ELEMENTS OF ENVIRONMENT IN INANIMATE NATURE CONSERVATION — AN EXAMPLE OF THE OPOLE SILESIA, SW POLAND
Arkadiusz NOWAK¹, Krzysztof BADORA¹
¹ University of Opole, Department of Biosystematics, ul. Oleska 48, 45-052 Opole, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. ² University of Opole, Department of Landcover Protection, ul. Oleska 48, 45-052 Opole, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 103–108
	Abstrakt. Na podstawie badań 25 geostanowisk autorzy określili związek między walorami geomorfologii i flory. Ustalili, że rodzaje wegetacji i gatunków flory miały decydujący wpływ na wzmocnienie efektywności konserwacji geostanowisk. Słowa kluczowe: georóżnorodność, bioróżnorodność, konserwacja geostanowisk, Śląsk Opolski. pdf Pełny tekst (182.05 kB)
VALUABLE SITES OF THE INANIMATE NATURE IN THE GÓRY SŁONNE LANDSCAPE PARK
Jacek RAJCHEL
University of Mining and Metallurgy, Faculty of Geology, Geophysics and Environment Protection, Department of General and Mathematical Geology, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 109–118
	Abstrakt. Park Krajobrazowy Gór Słonnych usytuowany jest we wschodniej części Karpat zewnętrznych. Zajmuje powierzchnię około 51 tys. ha, głównie na terenie jednostki skolskiej, częściowo podśląskiej i śląskiej. Zaproponowano objęcie ochroną 15 geologicznych stanowisk dokumentacyjnych występujących na terenie Parku. Przedstawiono również cztery kolejne stanowiska geologiczne do ochrony jako pomniki przyrody nieożywionej. Wskazano także na znajdujące się na terenie Parku obszary eksploatacji ropy naftowej, mogące pełnić rolę geologiczno-przemysłowych obiektów dziedzictwa geologicznego. Słowa kluczowe: geologiczne stanowisko dokumentacyjne, pomnik przyrody nieożywionej, dziedzictwo geologiczne, Karpaty zewnętrzne, Park Krajobrazowy Gór Słonnych. pdf Pełny tekst (384.15 kB)
PROTECTION OF CALCAREOUS TUFA SITES IN SOUTHERN POLAND
Witold Paweł ALEXANDROWICZ
Chair of Stratigraphy and Regional Geology, University of Mining and Metallurgy, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, Poland str. 119–124
	Abstrakt. Martwice wapienne tworzące się w czasie późnego glacjału i holocenu odzwierciedlają zmiany środowiska. Liczne stanowiska tych osadów zostały opisane w południowej Polsce. Profile martwic wapiennych mogą być badane z użyciem różnorodnych metod obejmujących analizę procesów sedymentacji, paleotemperatur, aspekty geochronologiczne, a także badania szczątków roślinnych i zwierzęcych. Wyniki tych analiz stanowią podstawę dla rekonstrukcji paleośrodowiska, zmian klimatycznych oraz wpływu człowieka. Wybrane profile martwic wapiennych, reprezentujące najbardziej kompletne sekwencje, powinny zostać wpisane na międzynarodową listę dziedzictwa geologicznego. Słowa kluczowe: martwice wapienne, dziedzictwo geologiczne, holocen, południowa Polska. pdf Pełny tekst (183.94 kB)
UNIQUE GEOLOGICAL, PALAEOBOTANICAL AND ARCHAEOLOGICAL SITE IN WITÓW NEAR BRZESKO NOWE (SOUTHERN POLAND)
Anna BOCHNAK¹, Stanisław BRUD², Anna GAWLIK¹, Piotr GODLEWSKI¹, Grzegorz WOROBIEC³
¹ Jagiellonian University, Institute of Archaeology, ul. Gołębia 11, 31-007 Kraków, Poland ² Jagiellonian University, Institute of Geological Sciences, ul. Oleandry 2A, 30-063 Kraków, Poland ³ Polish Academy of Sciences, W. Szafer Institute of Botany, ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków, Poland str. 125–130
	Abstrakt. Stanowisko w Witowie, położone ok. 50 kilometrów na północny wschód od Krakowa, jest znane z odsłonięcia osadów określanych mianem serii witowskiej. Były one przedmiotem badań paleobotanicznych, paleozoologicznych, sedymentologicznych i petrograficznych. W osadach serii witowskiej znaleziono oznaczalne makroszczątki roślin iglastych i okrytozalążkowych. Szczególnie interesujące są kopalne gatunki Pinus cf. palaeostrobus, Zelkova zelkovifolia i Spirematospermum wetzleri. Wyniki badań szczątków roślinnych wskazują na późnomioceński lub plioceński wiek serii witowskiej. Kopalne zbiorowiska roślinne, które występowały w okolicy Witowa można porównać do współczesnych podzwrotnikowych lasów wilgotnych obszaru Kolchidy i Niziny Tałyskiej na Zakaukaziu oraz środkowych Chin. Obecność szczątków roślinności ciepłolubnej wskazuje na cieplejszy niż obecnie klimat okresu sedymentacji serii witowskiej. Witów jest znany także ze stanowisk archeologicznych. Obszar ten od neolitu był wielokrotnie zasiedlany. Ślady najintensywniejszego osadnictwa pochodzą z końca epoki brązu i początków epoki żelaza (1000–600 BC) i są odnoszone do kultury łużyckiej. Na stanowisku w Witowie znaleziono także średniowieczny cmentarz datowany na koniec jedenastego wieku po Chrystusie, będący pierwszym dowodem na obecność średniowiecznego osadnictwa na tym terenie. Położenie Witowa na brzegu doliny Wisły zapewne dawało mu kontrolę nad okolicznymi szlakami oraz, być może, także nad brodami. Możliwe, że Witów sprawował także polityczną kontrolę na otaczających go terenach. Biorąc pod uwagę naukową wartość stanowiska w Witowie i wynikającą stąd konieczność jego ochrony, postulowane jest utworzenie na jego obszarze rezerwatu przyrody. Słowa kluczowe: seria witowska, makroszczątki roślinne, paleoroślinność, paleoklimat, młodszy neogen, archeologia, Małopolska, Witów. pdf Pełny tekst (339.18 kB)
CHĘCINY–KIELCE LANDSCAPE PARK — AN EXAMPLE OF OFFICIALLY NOT PROCLAIMED GEOPARK
Jan URBAN¹, Tymoteusz WRÓBLEWSKI²
¹Polish Academy of Sciences, Institute of Nature Conservation, al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. ¹ Polish Geological Institute, Holy Cross Mts. Branch, ul. Zgoda 21, 25-953 Kielce, Poland; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 131–136
	Abstrakt. Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy został utworzony w 1996 r., przede wszystkim w celu ochrony wartości geologicznych. Obejmuje on obszar wielowiekowej eksploatacji kopalin, który uległ znacznym przemianom antropogenicznym. Do najważniejszych wartości tego obszaru należą: obecność skał osadowych o różnej litologii i wieku, odsłonięcia niezgodności strukturalnych, form mikrotektonicznych, przejawów mineralizacji hydrotermalnej, ślady historycznego górnictwa, a także morfologia strukturalna z ciekawymi elementami rzeźby. W gospodarce obszaru dominuje rolnictwo oraz wydobycie i przeróbka kopalin; zyskuje jednak na znaczeniu także turystyka i rekreacja. Wartości geologiczne, historyczne i kulturowe, sposób ich ochrony i administrowania oraz przesłanki ekonomiczno-społeczne przemawiają za włączeniem Ch-KPK do sieci Europejskich Geoparków. Słowa kluczowe: georóżnorodność, geoochrona, geopark, Polska. pdf Pełny tekst (294.7 kB)
REPRESENTATIVE GEOSITES OF THE ROZTOCZE HILLS
Anna WYSOCKA, Piotr RONIEWICZ
University of Warsaw, Faculty of Geology, ul. Żwirki i Wigury 93, 02 089 Warsaw, Poland; e-mails: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it., This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 137–144
	Abstrakt. Praca prezentuje przegląd wiedzy na temat budowy i historii geologicznej Roztocza. Koncentruje się przede wszystkim na utworach mioceńskich. Litologia, struktury sedymentacyjne i mikrofacje tych utworów wskazują na wysokoenergetyczne, płytkomorskie środowisko sedymentacji, związane ze strefą brzegową. Przebieg sedymentacji w badenie wykazywał na tym obszarze silny związek z ewolucją zapadliska przedkarpackiego. Najbardziej interesujące i reprezentatywne dla utworów mioceńskich geostanowiska to: Brusno, Huta Różaniecka, Nowiny, Józefów, Żelebsko i Łysaków. W tych geostanowiskach możliwe jest prowadzenie obserwacji różnych typów skał, struktur sedymentacyjnych i biogenicznych. W związku z tym dla uczniów, studentów i innych stanowią one doskonałe punkty do nauki geologii obszaru Roztocza. Słowa kluczowe: geostanowiska, środowiska sedymentacji, miocen, Roztocze, Polska. pdf Pełny tekst (775.58 kB)
ADDITIONAL NOTES ON GEOSITES OF THE UKRAINIAN ROZTOCZE
Anna WYSOCKA
University of Warsaw, Faculty of Geology, Żwirki i Wigury 93, 02 089 Warszawa; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 145–148
	Abstrakt. Badania geologiczne pozwoliły na zrekonstruowanie mioceńskich środowisk sedymentacji z obszaru ukraińskiej części Roztocza. Zaproponowano trzy lokalizacje na obszarze Ukraińskiego Roztocza: Stradc, Lozyna i Gleboviti, jako wybrane geostanowiska, unikatowe z geologicznego punktu widzenia. Słowa kluczowe: geostanowiska, środowiska sedymentacji, miocen, Roztocze, Ukraina. pdf Pełny tekst (201.82 kB)
THE MOST IMPORTANT GEOSITES OF THE UKRAINIAN CARPATHIANS
Andriy IVCHENKO
National Academy of Sciences of Ukraine, Institute of Geography, Department of Palaeogeography, Kyiv, Ukraine; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 149–154
	Abstrakt. W Karpatach ukraińskich znajdują się liczne obiekty o dużej wartości geologicznej. Obszar ten należy do karpackiego systemu fałdowego orogenu alpejskiego, zbudowanego głównie z osadów kredy, paleogenu i neogenu. Pod względem geomorfologicznym jest to region gór denudacyjno-tektonicznych. W sumie wybrano 15 obiektów dziedzictwa geologicznego, reprezentujących różne typy geotopów, mających zróżnicowany status ochrony prawnej. Wszystkie geostanowiska prezentowane w artykule są zlokalizowane w czterech okręgach administracyjnych zachodniej Ukrainy. Słowa kluczowe: geostanowiska, ochrona przyrody, Karpaty ukraińskie. pdf Pełny tekst (253.78 kB)
GEOSCIENTIFIC SIGNIFICANCE AND TOURIST VALUES OF ZMEYNYI (SNAKE) ISLAND
Volodymyr MANYUK
Dnepropetrovsk National University, Karl Marx 36, 49044 Dnepropetrovsk, Ukraine; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 155–162
	Abstrakt. Przebadano osobliwości rozwoju historycznego oraz budowę geologiczną wyspy Zmeynyi na Morzu Czarnym. Te elementy oraz walory estetyczne pozwalają traktować wyspę jako jedno z najlepszych ukraińskich geostanowisk. Dzięki nowym danym geologicznym, uzyskanym w wyniku prowadzonych badań, określono wiek szeroko rozprzestrzenionych na wyspie zlepieńców i piaskowców. Przebadano dokładnie cechy litologiczne skał, ich pozycję tektoniczną oraz przebieg sedymentacji. Słowa kluczowe: zlepieńce krzemionkowe, piaskowce, geologiczne pomniki Ukrainy, dewon górny, wyspa Zmeynyi. pdf Pełny tekst (250.91 kB)
GEOLOGICAL MONUMENTS OF THE NATURE AND THEIR CONSERVATION POLICY IN BELARUS
Yadviga K. YELOVICHEVA, Valerij VINOKUROV, Yelena DROZD
National Academy of Sciences, Institute of Geological Sciences, Kuprevicha pr. 7, 220141 Minsk, Belarus; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 163–166
	Abstrakt. Podana jest krótka charakterystyka geologicznych, krajobrazowych i botanicznych pomników przyrody białoruskiej. Ich ochrona jest prowadzona w ramach narodowej strategii i planu działania w zakresie ochrony i zrównoważonego wykorzystania biologicznej różnorodności Republiki Białoruskiej. Słowa kluczowe: odsłonięcia skał, głazy, podłoże geologiczne, pomniki przyrody, pomniki przyrody geologicznej, dziedzictwo, krajobrazy. pdf Pełny tekst (73.2 kB)
LATE PLEISTOCENE EVOLUTION OF HYDROGRAPHICAL NETWORK RECORDED AT GEOSITES IN THE MIDDLE NEMAN AREA (WESTERN BELARUS)
Irina E. PAVLOVSKAYA
National Academy of Sciences, Institute of Geological Sciences, Kuprevicha pr. 7, 220141 Minsk, Belarus; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 167–174
	Abstrakt. Geostanowiska położone w białoruskiej części środkowego Niemna zawierają obszerną informację o środowiskach sedymentacyjnych oraz rozwoju sieci hydrograficznej w obrębie zlewni Niemna — jednej z wielkich rzek Europy centralnej. Badania sukcesji sedymentacyjnych w stanowiskach z jednoznaczną pozycją stratygraficzną ujawniły główne cechy środowisk sedymentacyjnych późnego plejstocenu. Rozprzestrzenienie osadów pochodzenia jeziornego z okresu interglacjału murawińskiego (emskiego) oraz brak równowiekowych osadów rzecznych dowodzi, że na miejscu współczesnej doliny Niemna w okresie ostatniego interglacjału plejstocenu nie istniała żadna duża arteria wodna. Sedymentacja zbiornikowa przeważała w rejonie środkowego Niemna od początku interglacjału murawińskiego (sedymentacja jeziorna), w okresie zlodowacenia pojezierskiego (sedymentacja zastoiskowa) do okresu późnego glacjału. Współczesny kierunek przepływu Niemna został ukszałtowany w czasie końcowych faz ostatniego zlodowacenia i w późnym glacjale. Słowa kluczowe: geostanowiska, obszar środkowego Niemna, osady rzeczne, osady jeziorne, późny plejstocen. pdf Pełny tekst (456.69 kB)
ALEKSANDROV QUARRY. LATE PLEISTOCENE–HOLOCENE. COVER COMPLEX: SOILS, LOESSES, BURIED BALKA
Svetlana SYCHEVA
Russian Academy of Sciences, Institute of Geography, Staromonetney pr. 29, 109 01 Moscov, Russia; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 175–182
	Abstrakt. Sieć rynien erozyjnych, utworzona podczas intreglacjału Mikulino-Wałdajskiego (Eems–Würm), pokryta współczesnymi osadami, jest doskonałym obiektem geologii czwartorzędowej. Jej odsłonięcia widoczne są w kamieniołomie Aleksandrov, w Centralnej Wysoczyźnie Rosyjskiej. Erozyjna sieć Mikulino-Wałdajska powinna być chroniona jako pomnik przyrody. Pogrzebane bałki (szerokie płaskodenne kanały/rynny) Mikulino są unikatowymi obiektami, reprezentującymi pełny cykl erozyjny, od rozcięcia powierzchniowego do jego stabilizacji, powstania paleogleby, wyrównania powierzchni w wyniku denudacji działów wodnych oraz wypełnienia lub pogrzebania obniżeń. Na podstawie profili przebadanych wzdłuż i w poprzek rynien (bałk) Mikulino było możliwe prześledzenie stopniowych i gwałtownych zmian paleokrajobrazu oraz zrekonstruowanie etapów rozwoju form topograficznych i gleb, związanych ze zmianami klimatu w cyklu interglacjał–glacjał. Na dnie bałk występuje gleba wałdajska — seria litologiczna, z punktu widzenia precyzyjnego i pełnego podziału stratygraficznego niemająca odpowiedników na całej Nizinie Rosyjskiej. Poza paleoglebą interglacjału Mikulino występują tam jeszcze cztery pogrzebane gleby wałdajskich okresów interstadialnych: paleogleby Kukujevka, Streletskaya, Aleksandrovka i Bryansk (33 140 ±230 BP, Ki-8211). Taki kompletny zespół późnoplejstoceńskich paleogleb jest rzadkością na Niżu Wschodnioeuropejskim. W przebadanych profilach znaleziono również fragmenty kości długowłosych nosorożców oraz prehistorycznego konia (39 710 ±580, Ki-9362). Słowa kluczowe: pogrzebane rynny (bałki), cykl klimatyczny i erozyjny, paleogleba, less, paleokrajobraz, Nizina Rosyjska. pdf Pełny tekst (342.86 kB)
GEOLOGICAL, GEOMORPHOLOGICAL AND HYDROGEOLOGICAL HERITAGE IN LITHUANIA
Bronislavas KARMAZA, Valentinas BALTRŪNAS
Institute of Geology and Geography, T. Ševčenkos 13, 2600, Vilnius, Lithuania; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 183–190
	Abstrakt. Utwory czwartorzędowe są najbardziej rozpowszechnionymi formacjami na obszarze Litwy. Powstały one podczas zlodowaceń pleistoceńskich. Obecnie pokrywają cały obszar kraju. Ich miąższość dochodzi do 315 m. Wzorcowe odsłonięcia osadów pleistoceńskich i holoceńskich, duże głazy, źródła i pełne ekspresji formy terenu są tu bardzo typowe i stanowią ważny element najpiękniejszych krajobrazów Litwy. Oficjalna lista prawnie chronionych geostanowisk geologicznych, hydrogeologicznych i geomorfologicznych obejmuje obecnie 183 obiekty: 122 geologiczne, 32 hydrogeologiczne i 29 geomorfologicznych. Obiekty geologiczne mogą być podzielone na 3 grupy: eratykowe głazy lodowcowe, odsłonięcia i obniżenia. W odsłonięciach można wydzielić 2 grupy: czwartorzędowe i przedczwartorzędowe. Obiekty hydrogeologiczne (źródła) można podzielić na dwie grupy genetyczne: źródła ascenzyjne i descenzyjne. Obiekty geomorfologiczne wyselekcjonowane na Litwie mają służyć ochronie obszarów z typowymi lub rzadkimi formami rzeźby, o wielkiej wartości naukowej i edukacyjnej. Są to głównie wzgórza (5), wydmy (5), kemy (5) i strome stoki (5). Słowa kluczowe: geostanowiska, klasyfikacja, pomniki przyrody, Litwa. pdf Pełny tekst (751.09 kB)
SUSTAINABLE MANAGEMENT OF MINERAL RESOURCES, SOIL COVER AND GEOSITES IN ESTONIA
Anto RAUKAS, Elvi TAVAST
Tallinn Technical University, Institute of Geology, Avenue 7, 10143 Tallinn, Estonia; e-mails: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it., This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 191–198
	Abstrakt. Konserwacja przyrody i ochrona dziedzictwa geologicznego mają już długą tradycję w Estonii. Pierwszy rezerwat przyrody został ustanowiony w 1910 r. W 1935 r. przyjęto pierwszą ustawę o ochronie przyrody. W 1995 r. parlament Estonii przyjął ustawę o zrównoważonym rozwoju, a w 1996 r. rząd zatwierdził Estońską Strategię Środowiskową. Chociaż niewielka, Estonia jest stosunkowo bogata w zasoby mineralne (łupki bitumiczne, fosforyty, torf, materiały budowlane itd.). Surowce te, wraz dużymi obszarami leśnymi (około 50% terytorium kraju) oraz wysoko produktywnym rolnictwem, będą podstawą gospodarki i wniosą duży wkład do dochodu narodowego. Podczas okupacji sowieckiej gleby Estonii poddane były poważnej degradacji. Około 1,9% terytorium Estonii wykorzystywane było na obiekty militarne. Tereny te są nadal silnie zanieczyszczone. Silny wzrost wydobycia surowców mineralnych także spowodował niekorzystny wpływ na środowisko. W niepodległej Republice Estonii konserwacja przyrody i ochrona bogactw mineralnych uzyskały pierwszorzędne znaczenie i ich sytuacja uległa poprawie. Słowa kluczowe: zrównoważone zarządzanie, zasoby mineralne, gleby, obiekty mineralne, dziedzictwo geologiczne, konserwacja przyrody, racjonalne wykorzystanie ziemi. pdf Pełny tekst (498.08 kB)
THE TRIASSIC AND JURASSIC SEDIMENTS IN EASTERN STARA PLANINA MTS. (BULGARIA) — AN EXAMPLE OF CLASSIFICATION OF GEOSITES IN SEDIMENTARY ROCKS
Kiril BUDUROV¹, Daria IVANOVA¹, Elena KOLEVA-REKALOVA¹, Lyudmila PETRUNOVA¹, Platon TCHOUMATCHENCO¹, Marlena YANEVA¹, Ivan ZAGORCEV¹
¹Bulgarian Academy of Sciences, Geological Institute, Acad. G. Boncev St. Bl. 24, Sofia 1113, Bulgaria; e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. str. 199–208
	Abstrakt. W strukturze wschodniej Starej Planiny (wschodnia Bułgaria) występują dwa typy triasowych i jurajskich osadów Tetydy: basenowe i szelfowe. Skały pochodzenia basenowego uważane są za parautochtoniczne. Osady szelfowe są allochtoniczne. Występują one w dolnojurajskiej formacji Sini Vir oraz w środkowojurajskiej formacji Kotel, w formie olistolitów. Osady parautochtoniczne uczestniczą w prawdopodobnej strukturze płaszczowinowej, przefałdowanej w struktury antyklinalne i synklinalne, intensywnie zerodowanej przed górną kredą. Z punktu widzenia dziedzictwa geologicznego, osady triasowe i jurajskie omawianego regionu tworzą dużą zbiorczą jednostkę geotopową, obejmującą 19 geotopów: 10 w osadach parautochtonicznych, 9 w osadach allochtonicznych. Posiadają one różnorodne cechy geologiczne (tektoniczne, stratygraficzne, paleontologiczne itp.). Słowa kluczowe: jednostka geotopowa, geostanowiska, trias, jura, wschodnia Stara Planina, wschodnia Bułgaria. pdf Pełny tekst (519.54 kB)
TTHE MIDDLE MIOCENE FOSSIL SITE PREBREZA IN SOUTHERN SERBIA
Ivan STEFANOVIĆ¹, Dragan MIJOVIC²
¹Museum of Faculty of Mining and Geology, 6 Kamenicka str., Beograd, Serbia ² Nature Conservation Institute of Serbia, III bulevar 106, New Belgrade, Serbia str. 209–212
	Abstrakt. Paleontologiczne stanowisko Prebreza w południowej Serbii jest jednym z najważniejszych stanowisk europejskich wieku środkowo mioceńskiego. Jego liczna skamieniała fauna kręgowców różni się od skamieniałości znanych z innych europejskich stanowisk tego samego wieku. Bogata i unikatowa fauna ssaków wskazuje na szczególny klimat i środowisko obecne podczas Neogenu na półwyspie bałkańskim. Duże kolekcje ze stanowiska Prebreza i rozmiar tego stanowiska wzbudzają wielkie zainteresowanie badawcze paleontologów i innych naukowców zainteresowanych ewolucją fauny, paleogeografią i klimatem, a także specjalistów zajmujących się konserwacją stanowisk geologicznych. Słowa kluczowe: ssaki, neogen, stanowisko dziedzictwa geologicznego, Prebreza, Serbia. pdf Pełny tekst (83.2 kB)

INTERNATIONAL COOPERATION

Special Papers - Tom 13 (2004)