Abstrakt. Na tle ewolucji skorupy oceanicznej przedstawiono wyniki badań metalogenezy głębokowodnych złóż kopalin oraz środowiska ich sedymentacji. Ustalono związki pomiędzy budową i ewolucją skorupy oceanicznej z uwzględnieniem prawidłowości występowania i rozmieszczenia tych złóż. Rozpoznano także główne źródła materiału doprowadzanego do miejsc formowania kopaliny oraz dominujące grupy procesów i czynników środowiskowych determinujące charakter koncentracji składników w złożach. W oparciu o uzyskane wyniki badań przedstawiono autorską koncepcję systematyki metalogenicznej wszechoceanu, wyróżniając megaprowincje morfotektoniczne, prowincje metalogeniczne i formacje złożowe. Odznaczają się one swoistą odrębnością, będącą efektem zróżnicowanej intensywności przebiegu procesów tektoniczno-magmatycznych i sedymentacyjnych, kształtowanych na poziomie regionalnym i lokalnym, przez odmienne grupy czynników. Decydującym czynnikiem wyróżniającym są źródła, a ściślej wzajemne relacje pomiędzy rodzajem i ilością materiału allochtonicznego i autochtonicznego doprowadzonego do poszczególnych oceanów, odległość od źródeł endogenicznych, głębokość oraz charakter morfotektoniczny dna oceanicznego, właściwości fizyczno-chemiczne wód przydennych i porowych, a także swoista struktura i dynamika wód oceanicznych. Na tle ewolucji skorupy oceanicznej, której formowanie rozpoczęło się około 170 mln lat temu i przebiegało w czterech etapach - odmiennie w obszarze Indo-Pacyficznym i Indo-Atlantyckim - wykazano, że decydujący wpływ na formowanie złóż miały procesy zachodzące w ostatnim etapie przeobrażeń skorupy. Manganowy okres metalogeniczny związany jest z najmłodszym, alpejskim cyklem geotektonicznym Ziemi. Decydujące znaczenie miały przy tym procesy subwulkaniczne i wulkaniczne przebiegające w stadium tektoniki załomowej, w okresie magmatyzmu końcowego. W obrębie dwóch głównych megaprowincji morfotektonicznych (Indo-Pacyficznej i Indo-Atlantyckiej) wydzielono prowincje metalogeniczne. W każdej z nich rozpoznano następujące główne formacje złożowe:

• manganową formację konkrecyjną, odznaczającą się dominacją procesów hydrogenicznych i hydrogeniczno-diagenetycznych;
• polimetaliczną formację siarczkową, z dominacją przypowierzchniowych procesów w aktywnych systemach hydrotermalnych;
• fosforytową formację konkrecyjną, z dominacją procesów biohydrogenicznych;
• formację minerałów ciężkich, z dominacją procesów mechanogenicznych.

Niniejsza praca stanowi syntezę wyników wieloletnich badań autora w zakresie systematyki metalogenicznej złóż wszechoceanu. Wyniki badań złóż oceanicznych zawarte są w opracowaniach monograficznych, w tym: "Gieołogija i mineralnyje resursy moriej i okieanow" - 1990, " Surowce mineralne mórz i oceanów"- 1998, "Explanatory Note - Metallogenic Map of the World Ocean" — 1998 oraz w licznych publikacjach krajowych i zagranicznych cytowanych w niniejszej pracy.

Słowa kluczowe: systematyka metalogeniczna, megaprowincje morfotektoniczne, prowincje metalogeniczne, formacje złożowe (regiony i pola złożowe).

pdf  Pełny tekst (2.96 MB)