Wody lecznicze

WODY WODOROWĘGLANOWE

Wody wodorowęglanowe to zazwyczaj wody płytkiego krążenia pochodzenia infiltracyjnego, o odnawialnych zasobach i niewielkiej mineralizacji. Może się jednak zdarzyć, że wody te pojawiają się nawet na głębokościach przekraczających 1000 m. Ma to miejsce zwłaszcza w rejonach zaangażowania tektonicznego podłoża krystalicznego oraz w obrębie niecki podhalańskiej. Pochodzenie jonu wodorowęglanowego w wodach podziemnych, związane jest z rozpuszczaniem w nich atmosferycznego CO₂, a także z ługowaniem minerałów węglanowych wodą nasyconą CO₂. Nieznaczna ilość jonów powstaje także w procesie hydrolitycznego wietrzenia glinokrzemianów oraz redukcji siarczanów w obecności substancji organicznej. Wody wodorowęglanowe zaliczane są do wód leczniczych głównie na podstawie zawartości składników swoistych. Są to przede wszystkim wody siarczkowe, żelaziste, fluorkowe, krzemowe i radonowe, o mineralizacji mniejszej niż 1 g/dm³. Jedynie w Polańczyku na Podkarpaciu ujęto wody typu HCO₃-Ca o mineralizacji 2 g/dm³ i właśnie ta cecha zadecydowała o zaliczeniu ich do wód leczniczych. Lecznicze wody wodorowęglanowe znajdują zastosowanie przede wszystkich w balneoterapii w szeregu polskich uzdrowisk. Są to zazwyczaj wody typu: HCO₃-Na (Lądek-Zdrój), HCO₃-Ca-Na (Horyniec-Zdrój), HCO₃-Ca-Mg (Nałęczów, Przerzeczyn-Zdrój), HCO₃-Ca-(Na)-(Mg) (Wapienne), lub HCO₃-Na-(Ca)-(Mg) (Świeradów-Zdrój). Drenowane są one poprzez źródła lub ujmowane otworami wiertniczymi o głębokości zwykle do 200 m. Ich występowanie związane jest z utworami różnego wieku - neogen (Horyniec-Zdrój), kreda (Nałęczów i Wapienne) oraz paleozoik lub prekambr (Lądek-Zdrój, Przerzeczyn-Zdrój i Świeradów-Zdrój).

WODY SIARCZANOWE

Dominacja jonów siarczanowych w składzie chemicznym wód podziemnych wiąże się zazwyczaj z występowaniem w ośrodku skalnym łatwo rozpuszczalnych minerałów zawierających siarkę, zwłaszcza gipsów i anhydrytów oraz, w mniejszym stopniu, innych minerałów siarczanowych. Mogą one również pochodzić z utleniania siarczków lub wietrzenia złóż siarki rodzimej. Wraz z jonami siarczanowymi, w wodach podziemnych mogą występować także inne jony decydujące o ich typie chemicznym: jon magnezowy – SO₄-Mg (tzw. wody gorzkie), jon sodowy – SO₄-Na (tzw. wody glauberskie) oraz jon wapniowy – SO₄-Ca (tzw. wody gipsowe). Na obszarze Polski wody siarczanowe występują m.in. w centralnej części wyniesienia środkowopolskiego, południowej części monokliny śląsko-krakowskiej i monokliny przedsudeckiej, północnej i zachodniej części zapadliska przedkarpackiego, a także środkowej i północnej części niecki podhalańskiej. Ich obecność związana jest utworami różnego wieku, m.in. z górnojurajskimi wapieniami i marglami z przewarstwieniami gipsów (Wieniec-Zdrój) czy karbońskimi granitoidami (Cieplice Śląskie-Zdrój). Są one ujmowane zarówno otworami wiertniczymi, jak i  drenowane przez źródła. O właściwościach leczniczych wód siarczanowych decyduje wyłącznie zawartość składników swoistych, na ogół siarki dwuwartościowej. Wykorzystywane są one w różnego rodzaju zabiegach leczniczych w ponad dziesięciu polskich uzdrowiskach – Horyniec, Wapienne, Solec-Zdrój, Lądek-Zdrój, Ciechocinek, Wieniec-Zdrój, Wysowa, Przerzeczyn-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Swoszowice i Busko-Zdrój.

WODY CHLORKOWE

Wody chlorkowe są głównym typem głęboko występujących wód podziemnych. Ich właściwości lecznicze determinuje wysoka mineralizacja oraz zawartość składników swoistych, głównie jodu. Pochodzenie jonu chlorkowego w głębszych poziomach wodonośnych przyjmuje się jako geogeniczne. Dawniej sądzono, że wody chlorkowe w głębokich zbiornikach wód podziemnych reprezentują wyłącznie stagnujące reliktowe wody morskie, które nie biorą udziału w aktywnym obiegu wód. Pogląd ten, na podstawie przeprowadzonych obserwacji, ograniczono następnie jedynie do wód w centralnych, najgłębszych częściach poszczególnych zbiorników. Infiltrujące wody rozpuszczały napotykane na drodze migracji pokłady soli kamiennej lub inkluzje solne i wzbogacały się w jony chlorkowe. W obrębie Karpat bierze się także pod uwagę występowanie domieszek wód pochodzenia metamorficznego, związanych z dehydratacją minerałów ilastych. Z uwagi na dużą różnorodność procesów kształtujących skład chemiczny, wody chlorkowe cechują się nie tylko zróżnicowaniem typów chemicznych, np. Cl-Na, Cl-Na-Ca, Cl-SO₄-Na i Cl-HCO₃-Na, ale też zmiennym stężeniem mikroskładników. Obszary występowania wód chlorkowych pokrywają się z powierzchnią niemal całego kraju. Zazwyczaj napotyka się je poniżej poziomu wód zwykłych, jednak zdarzają się także naturalne wypływy wód chlorkowych (Kołobrzeg, Sól, Tyrawa Solna i Sołonka). Rejonami całkowicie pozbawionymi wód chlorkowych są: rejon wisznicki platformy prekambryjskiej, prowincja sudecka, z wyjątkiem jej marginalnej północno-zachodniej części, Góry Świętokrzyskie, Tatry oraz pieniński pas skałkowy. Na niektórych obszarach, znaczna głębokość występowania wód chlorkowych powoduje, że mają one charakter wód termalnych. Znalazły one zastosowanie w różnych kuracjach leczniczych i wykorzystywane są w lecznictwie uzdrowiskowym, m.in. w Gołdapi, Busku-Zdroju, Ustroniu czy Rabce-Zdroju.

WODY ŻELAZISTE

Lecznicze wody żelaziste swoje właściwości terapeutyczne zawdzięczają obecności jonu żelazawego (Fe²⁺) w stężeniu co najmniej 10 mg/dm³. Występowanie żelaza w wodach podziemnych związane jest z wietrzeniem minerałów skał magmowych oraz, w mniejszym stopniu, skał osadowych. Istotne znaczenie odgrywają także procesy wietrzenia krzemianów, glinokrzemianów oraz węglanów, a także procesy utleniania i hydrolizy minerałów siarczkowych. Dotyczy to szczególnie wód nasyconych CO₂. Ponadto niewielkie ilości żelaza mogą pochodzić z rozkładu materii organicznej. Wody żelaziste stanowią najbardziej pospolity typ wód swoistych. Występują one powszechnie na obszarze Karpat i zapadliska przedkarpackiego, w Sudetach, a także w obrębie prowincji platformy paleozoicznej, pozbawiona jest ich tylko platforma prekambryjska. Wodami o najwyższym stężeniu żelaza są lecznicze jodkowe wody chlorkowe ujęte w Goczałkowicach-Zdroju (do 70 mg/dm³), Świnoujściu (do 60 mg/dm³) i w Busku-Zdroju (do 44 mg/dm³).

WODY FLUORKOWE

Wody fluorkowe wykazujące właściwości lecznicze zawierają w swoim składzie jon fluorkowy (F^-) w stężeniu nie mniejszym niż 2 mg/dm³. Obecność fluorków w wodach podziemnych wiąże się z procesem wietrzenia minerałów bogatych w fluor, m.in. fluorytu, kriolitu czy turmalinu. Wykorzystanie wód fluorkowych jest raczej rzadkie i ogranicza się przede wszystkim do regionu sudeckiego. Najwyższe stężenia jonu fluorkowego znane są z wód ujmowanych głębokimi otworami w Cieplicach Śląskich-Zdroju i Lądku-Zdroju. Zawartość fluorków w tych wodach waha się w granicach 12-14 mg/dm³. W Lądku-Zdroju fluorki stanowią wręcz jeden z głównych składników wód i decydują o podstawowym typie chemicznym, oznaczonym jako HCO₃-F-Na. W Karpatach wody lecznicze rzadko zawierają fluorki. Do nielicznych przykładów należą charakteryzujące się wysoką mineralizacją termalne wody jodkowe w Ustroniu (zawartość fluorków do 6 mg/dm³) oraz chlorkowe wody siarczkowe Buska-Zdroju (zawartość fluorków do 4,5 mg/dm³). Warto także zwrócić uwagę na odnotowaną w rejonie Gdańska i Tczewa tzw. anomalię fluorkową Żuław. Zaobserwowano ją w wodach występujących w obrębie utworów kredy i lokalnie czwartorzędu w postaci zwiększonych stężeń fluorków, miejscami do ponad 5 mg/dm³.

WODY JODKOWE

Lecznicze wody jodkowe charakteryzuje obecność jonu jodkowego (I-) w ilości nie mniejszej niż 1 mg/dm³. Jod w ośrodku skalnym występuje w formie rozproszonej i nie tworzy naturalnych nagromadzeń o większym znaczeniu. Stężenie jodków w wodach podziemnych jest bardzo zróżnicowane i waha się od ilości śladowych do ok. 200 mg/dm³. Głównym źródłem tego pierwiastka w wodach jest proces uwalniania z osadów morskich, zwłaszcza iłów, a także rozkład substancji organicznej. Jodki często występują w solankach morskich o praktycznie nieodnawialnych zasobach. Natomiast w wodach infiltracyjnych jon jodkowy występuje jedynie śladowo. Na Niżu Polski zawartość jodków w wodach podziemnych wynosi na ogół kilka mg/dm³, maksymalnie sięgając 15-30 mg/dm³. Nieco wyższe wartości, jednak nie przekraczające 50 mg/dm³, zaznaczają się w obrębie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wyraźnie wyższe stężenia jodków, przekraczające 50 mg/dm³, występują w solankach i wodach zmineralizowanych w obrębie Karpat i zapadliska przedkarpackiego. Najwyższą zawartość jonu jodkowego w wodach podziemnych odnotowano na obszarze prowincji karpackiej i wynosiła ona 199 mg/dm³. W lecznictwie uzdrowiskowym wykorzystywane są wody, w których stężenie jodków nie przekracza zazwyczaj 20 mg/dm³, np. w Busku-Zdroju wynosi 18 mg/dm³, a w Rabce-Zdroju zawiera się w przedziale 15-19 mg/dm³.

WODY SIARCZKOWE

Wody siarczkowe swoje właściwości lecznicze zawdzięczają obecności siarki dwuwartościowej (S^2-) w ilości co najmniej 1 mg/dm³. Występuje ona w postaci siarkowodoru i produktów jego dysocjacji. Genezę siarkowodoru występującego w wodach podziemnych określa się jako organiczną lub mineralną. Występowanie poszczególnych form siarki dwuwartościowej w wodach podziemnych zależne jest od ich odczynu oraz warunków utleniająco-redukcyjnych. Siarkowodór w wodach leczniczych występujących w Polsce pochodzi z redukcji siarczanów, których źródłem jest proces rozpuszczania skał siarczanowych oraz rozkład siarczków metali w obecności mikroorganizmów lub przy udziale wodoru cząsteczkowego. Wody siarczkowe występują na ogół w utworach neogenu i kredy, niekiedy także jury. Charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem składu chemicznego, mineralizacji oraz stężenia siarkowodoru. Ujmowane są one głównie na obszarze zapadliska przedkarpackiego oraz prowincji platformy paleozoicznej, ale także w Sudetach i Karpatach. W obrębie Karpat zewnętrznych wody siarczkowe występują w licznych niezagospodarowanych naturalnych wypływach, z których przeszło 120 zostało dotychczas zinwentaryzowanych i dokładnie opisanych. Mineralizacja wód ze źródeł waha się w zakresie 0,4-3,6 g/dm³, a zawartość siarkowodoru wynosi od 1 do 50 mg/dm³ (zwykle jednak jest mniejsza od 10 mg/dm³). Lecznicze wody siarczkowe wykorzystywane są w wielu miejscowości uzdrowiskowych, m.in. w Busku-Zdroju, Swoszowicach, Horyńcu-Zdroju, Lądku-Zdroju czy w Wapiennem.

WODY KRZEMOWE

Wody krzemowe o właściwościach leczniczych cechuje obecność krzemu w formie kwasu metakrzemowego (H2SiO3) w stężeniu nie mniejszym niż 70 mg/dm³. Składnik ten w wodach podziemnych pojawia się na skutek rozpuszczania kwarcu i chalcedonu oraz wietrzenia minerałów krzemianowych. Procesy te zachodzą intensywniej przy wysokiej temperaturze, kwaśnym odczynie wód oraz obecności fluorków, a także przy nasilonym rozwoju mikroorganizmów. Wody zawierające kwas metakrzemowy w stężeniach uznanych za terapeutyczne są dość rzadko wykorzystywane lecznictwie uzdrowiskowym. Jego najwyższe stężenia stwierdzono w źródłach i otworach wiertniczych ujmujących fluorkowe wody termalne w Cieplicach Śląskich-Zdroju oraz w ujęciu szczaw w Dusznikach-Zdroju (ponad 140 mg/dm³). Niższe wartości, nie przekraczające 127 mg/dm³, udokumentowano w szczawach termalnych w Grabinie leżącej na obszarze bloku przedsudeckiego. Ponadto obecność kwasu metakrzemowego odnotowano w wodach ujmowanych w Kudowie-Zdroju i Czerniakowie-Zdroju (zawartość H₂SiO₃ rzędu 100-120 mg/dm³), Krynicy-Zdroju (zawartość H₂SiO₃ powyżej 110 mg/dm³) oraz w Długopolu-Zdroju (zawartość H₂SiO₃ poniżej 100 mg/dm³). Potencjalnie lecznicze wody krzemowe występują także w Starych Bobrownikach i drenowane są przez źródło Maria.

WODY RADONOWE

Wody radonowe swoje właściwości lecznicze zawdzięczają obecności izotopu radonu ²²²Rn powstającego w wyniku rozpadu promieniotwórczego α izotopu radu (²²⁶Ra), w ilości nie mniejszej niż 74 Bq/dm³. Największe stężenia radonu w wodach podziemnych obserwuje się w rejonach złóż uranu, jednak jego obecność związana jest na ogół z rozproszonym okruszcowaniem minerałami rudnymi skał krystalicznych. Wyraźnie większą zawartością radonu, lokalnie nawet do 2000 Bq/dm³, charakteryzują się wody współczesnej infiltracji o mineralizacji nie przekraczającej zwykle 0,2 g/dm³. Związane są one z systemem płytkiego krążenia w strefach spękań w obrębie skał krystalicznych. Niższe aktywności radonu dotyczą wód zmineralizowanych. W tym przypadku, obecność izotopu radonu ²²²Rn związana jest z procesem mieszania się wód wgłębnych o podwyższonej mineralizacji z wodami płytkiego krążenia zawierającymi radon. Nie wyklucza się także możliwości rozpuszczania radonu bezpośrednio w wodach o już ukształtowanym składzie chemicznym, niedaleko stref ich drenażu lub ujęć. Występowanie wód radonowych w Polsce ogranicza się prawie wyłącznie do obszaru prowincji sudeckiej, a zawartość radonu wynosi na ogół od 3 do 1000 Bq/dm³. Obecność wód radonowych potwierdzono w okolicy intruzji granitoidowej Strzegomia-Sobótki, w rejonie Ślęży oraz Śnieżnika. Wody radonowe są tam drenowane przez źródła. Stężenie radonu waha się od 229 Bq/dm³ na północnych stokach Ślęży do niemal 3000 Bq/dm³³ na wypływie ze sztolni na zboczach Śnieżnika.  Potencjalnie lecznicze wody radonowe udokumentowano w naturalnych wypływach w Kowarach, Sosnówce i Szklarskiej Porębie, w których stężenie radonu wynosi odpowiednio 540 Bq/dm³, 315 Bq/dm³ i 1720 Bq/dm³. Wody radonowe wykorzystywane są do celów leczniczych w szeregu miejscowości uzdrowiskowych, m.in. w Przerzeczynie-Zdroju, gdzie stężenie radonu sięga 215 Bq/dm³, a także w Długopolu-Zdroju, Świeradowie-Zdroju, Jedlinie-Zdroju i Szczawnie-Zdroju, gdzie udokumentowano szczawy radonowe. W Świeradowie-Zdroju obok szczaw radonowych (870 Bq/dm³), występują także ultrasłodkie radonowe wody wodorowęglanowe i siarczanowe całkowicie pozbawione CO₂. Stężenie radonu wynosi w nich nawet 2000 Bq/dm³. Radon jest także składnikiem leczniczym swoistych wód termalnych Lądka-Zdroju i Cieplic-Zdroju. Ponadto lecznicze szczawy radonowe udokumentowano także poza uzdrowiskami, w Jeleniowie czy Szczawinie.

WODY KWASOWĘGLOWE I SZCZAWY

Swoistym składnikiem wód kwasowęglowych i szczaw jest rozpuszczony w nich wolny CO₂. Wody kwasowęglowe zawierają go w ilości nie mniejszej niż 250 mg/dm³, natomiast szczawy w stężeniu co najmniej 1000 mg/dm³. Wody wzbogacone naturalnie w CO₂ występują w Polsce w Karpatach i Sudetach oraz w obrębie bloku przedsudeckiego, w rejonach o znacznym zaangażowaniu tektonicznym. Pochodzenie CO₂ zawartego w szczawach nie jest do końca wyjaśnione. W przypadku Sudetów przyjmuje się, że gaz ten może pochodzić z górnego płaszcza Ziemi lub być produktem procesów magmowych. Inne koncepcje mówią także o termicznym rozkładzie skał węglanowych (marmurów) lub o pochodzeniu CO₂ z atmosfery, który rozpuszcza się w wodach infiltrujących w głąb ośrodka skalnego. Z kolei hipotezy odnośnie genezy CO₂ w szczawach karpackich, najczęściej mówią o jego pochodzeniu magmowym, z utleniania bituminów oraz z  termalnego rozkładu skał węglanowych. Skład chemiczny wód kwasowęglowych i szczaw zależy od pierwotnego składu wody,  agresywności wody nasyconej CO₂ względem ośrodka skalnego, przez który przepływa oraz litologii utworów, w obrębie których wody te migrują. Z uwagi na genezę wyróżnia się szczawy zwykłe i szczawy chlorkowe. Pochodzenie szczaw zwykłych przyjmuje się jako infiltracyjne. Charakteryzują się one mineralizacją w zakresie 0,6-14,4 g/dm³ i są to głównie wody typu HCO₃-Ca i HCO₃-Ca-Mg. Obok CO₂ zawierają także jony żelaziste i jodkowe. Szczawy i wody kwasowęglowe o genezie infiltracyjnej cechuje odnawialność zasobów i obecność zarówno w obrębie Sudetów, jak i Karpat. Powstawanie szczaw chlorkowych jest procesem bardziej złożonym. Przypuszcza się, że dominującą rolę w formowaniu ich składu chemicznego pełni diageneza kompakcyjna, prowadząca do uwalniania się wody dehydratacyjnej z uwodnionych minerałów ilastych, a także ultrafiltracja przez membrany ilaste, powodująca wzrost mineralizacji wody. Ostateczny charakter szczaw zależy od wzajemnego zaawansowania tych procesów. Stanowią one zwykle mieszaninę wód infiltracyjnych oraz dehydratacyjnych i reprezentują typ HCO₃-(Cl)-Na lub HCO₃-Cl-Na-Ca o mineralizacji 1-29 g/dm³. Obecność szczaw chlorkowych udokumentowano jedynie w Karpatach, a ich zasoby są praktycznie nieodnawialne. Unikalnym typem szczaw chlorkowych są tzw. zubery, które ujęto w Krynicy-Zdroju, Złockiem i Zubrzyku.  Są to szczawy typu HCO₃-Na o mineralizacji 20-30 g/dm³ i charakterystycznej dla nich zawartości jodków oraz bromu, które świadczą o związku tych wód z wodami chlorkowymi strefy głębokiego krążenia. Szczawy na obszarze Karpat występują jedynie w obrębie Karpat zewnętrznych. Charakteryzuje je znaczne zróżnicowanie składu chemicznego i mineralizacji, powiązane ze skomplikowanymi procesami ich tworzenia oraz złożonymi warunkami ich występowania. Cechą szczególną szczaw karpackich jest wyraźna pozioma strefowość hydrochemiczna przejawiająca się w różnych wartościach mineralizacji, zróżnicowanym składzie chemicznym oraz w obecności poszczególnych składników swoistych. Największy obszar występowania szczaw rozciąga się od Tylicza po Głębokie i obejmuje dolinę Popradu wraz z jego prawobrzeżnymi dopływami. Udokumentowano tu wody o przeważnie niskiej mineralizacji, wynoszącej od poniżej 1 do 6 g/dm³ (maksymalnie powyżej 14 g/dm³) i zawartości CO₂ do 3 g/dm³. Reprezentują one głównie typ HCO₃-(Ca)-(Mg)-(Na) oraz, w mniejszym stopniu, HCO₃-Mg-(Na)-(Ca) i HCO₃-Mg-Ca. W szczawach karpackich pojawia się żelazo dwuwartościowe oraz sporadycznie kwas metakrzemowy i fluorki. Wody te ujmowane są otworami eksploatacyjnymi o głębokości nie przekraczającej zwykle 200 m, ale także drenowane są przez źródła. W rejonie Szczawnicy, Szczawy, Wysowej-Zdroju, Iwonicza-Zdroju i Rymanowa-Zdroju występują szczawy chlorkowe typu HCO₃-Cl-Na-(Ca) o mineralizacji dochodzącej do 27 g/dm³. Wyróżnia je zawartość żelaza dwuwartościowego oraz jodków. W Lubatówce niedaleko Iwonicza-Zdroju ujęto termalne wody kwasowęglowe. W rejonie Rymanowa-Zdroju i Iwonicza-Zdroju wody te wykazują związek z występującymi tu złożami ropy naftowej. W Sudetach szczawy stanowią mieszaniny wód płytkiego i głębokiego krążenia i reprezentują różnorodne typy chemiczne wód – HCO₃-Na-Ca, HCO₃-Ca-Mg-Na, HCO₃-Ca-(Na), HCO₃-Ca-Mg-(Na) i HCO₃-Na-(Ca)-(Mg) o zróżnicowanej mineralizacji (0,2-7,0 g/dm³) i zawartości CO₂, do 3,5 g/dm³. Poza tym, szczawy te zawierają także składniki swoiste, tj. żelazo, fluorki, siarkę dwuwartościową, kwas metakrzemowy, a w kilku przypadkach również radon (np. Świeradów-Zdrój, Długopole-Zdrój, oraz Szczawno-Zdrój). Osobliwością na obszarze Sudetów są szczawy typu HCO₃-SO₄-Na-(Ca)-(Mg) o mineralizacji 1,4-19,2 g/dm³, zawierające jodki w ilości sięgającej do 3,8 mg/dm³. Występują one w Zdrojowisku oraz Starych Rochowicach. Z kolei w Grabinie, Jeleniowie, Krosnowicach oraz Dusznikach-Zdroju udokumentowano, unikatowe w skali całego kraju, szczawy termalne osiągające na wypływie z ujęcia temperaturę rzędu 20-35°C.

LECZNICZE WODY TERMALNE

Wody termalne osiągają na wypływie z ujęcia temperaturę nie mniejszą niż 20°C. Temperatura wód podziemnych zależy nie tylko od głębokości występowania warstw wodonośnych, ale także od wartości strumienia cieplnego i właściwości termicznych skał, w których gromadzą się wody, przede wszystkim ich przewodnictwa cieplnego. O właściwościach leczniczych wód termalnych decyduje obecność składników swoistych w odpowiednich określonych prawnie stężeniach farmakologicznie czynnych. Wody lecznicze o temperaturze powyżej 20°C ujęto w szeregu uzdrowisk, m.in. w Ciechocinku, Konstancinie-Jeziornej, Lądku-Zdroju, Rabce-Zdroju czy Ustroniu. Na Niżu Polski szczególnie korzystne warunki do występowania i ujmowania wód termalnych związane są ze zbiornikami kredy i jury dolnej w północno-zachodniej i środkowej części synklinorium szczecińsko-miechowskiego, w granicach niecki warszawskiej oraz północnej części monokliny przedsudeckiej. Są to wody infiltracyjne zasilane głównie w brzeżnych fragmentach struktur oraz strefach tektonicznych. Wraz z przepływem wód w kierunku osi basenu, wzrasta ich mineralizacja, mieszają się one z wodami wgłębnymi oraz ulegają ogrzaniu. W Sudetach i na obszarze bloku przedsudeckiego występowanie wód termalnych związane jest z tektoniką blokową, która spowodowała wyniesienie obszarów zasilania oraz powstanie sieci spękań i rozłamów w obrębie podłoża krystalicznego. Z jednej strony szczeliny umożliwiają migrację wód atmosferycznych w głąb ziemi i ogrzanie ich ciepłem zgromadzonym w ośrodku skalnym, z drugiej mogą być miejscami drenażu już ogrzanych wód. Lecznicze wody termalne Sudetów charakteryzuje niska mineralizacja oraz obecność CO₂, fluorków, siarczków, radonu i kwasu metakrzemowego. Wody termalne udokumentowano tu m.in. w Cieplicach Śląskich-Zdroju, Dusznikach-Zdroju, Grabinie, Staniszowie i Lądku-Zdroju, jednak eksploatowane są wyłącznie w Cieplicach Śląskich-Zdroju i Lądku-Zdroju, gdzie wypływają w źródłach i ujęte zostały głębokimi otworami wiertniczymi. Mineralizacja wód w Cieplicach Śląskich-Zdroju i Lądku-Zdroju wynosi odpowiednio 0,4-0,6 g/dm³ oraz 0,2 g/dm³. Temperatura wód na wypływie z ujęć waha się w zakresie 20-87°C w Cieplicach Śląskich-Zdroju oraz ok. 45°C w Lądku-Zdroju. Niższą temperaturę, w granicach 20-29°C, wykazują wody drenowane przez źródła. W Karpatach, z uwagi na skomplikowaną budowę geologiczną, warunki występowania wód termalnych są bardzo zróżnicowane. Wody lecznicze o temperaturze powyżej 20°C ujęto m.in. na obszarze Karpat zewnętrznych, gdzie ich występowanie związane jest z nieciągłościami tektonicznymi w obrębie utworów fliszowych i ich podłoża. Charakteryzują się one ograniczonymi zasobami i brakiem lub bardzo niskim stopniem odnawialności. Relatywnie dobre warunki występują w okolicy Rabki-Zdroju i Poręby Wielkiej, gdzie ujęto wody o mineralizacji 24-28 g/dm³ i temperaturze 28-42°C. W Lubatówce ujęto w zasadzie niespotykane w tej części kraju termalne wody kwasowęglowe. Cechują się one mineralizacją 16-19 g/dm³ i temperaturą 21-25°C. Stosunkowo dobre warunki dla formowania się zasobów wód termalnych rozpoznano również w podłożu zachodniego fragmentu Karpat wewnętrznych. Wody o temperaturze 32°C ujęto m.in. w otworach w Ustroniu. Obecność leczniczych wód termalnych na obszarze zapadliska przedkarpackiego udokumentowano w Busku-Zdroju, gdzie ujęto leczniczą wodę siarczkową typu Cl-Na o temperaturze sięgającej 25°C.