- Wstęp
- O projekcie
- Aktualne działania
- Historia badań w Polsce
- Projekty na świecie
- Podziemne laboratoria
- Publikacje
- Linki
- Kontakt
Wstęp
Zjawisko promieniotwórczości powodowało wiele emocji od momentu jego odkrycia. Zdobywając kolejne kamienie milowe fizyki jądrowej, naukowcy na przestrzeni dekad odsłaniali coraz to nowe możliwości jego zastosowania – droga ta niezmiennie rozpoczyna się od słynnych promieni X – promieniowania gamma odkrytego przez ojca medycyny radiacyjnej – Roentgena. W późniejszych latach, od momentu stwierdzenia zdolności do samorzutnego rozpadu promieniotwórczego jąder poszczególnych izotopów, a później – możliwości sztucznego ich rozszczepiania, rozpoczęła się era intensywnych badań nad wykorzystaniem energii pochodzącej z tych źródeł. Energetyka jądrowa i medycyna radiacyjna rozwijały się w cieniu programów militarnych. Jednak gdy minęła era kremów radowych, II wojny światowej i zaczęła kształtować się świadomość dotycząca zapobiegania skutkom nadmiernego napromieniowania, szybko zdano sobie sprawę z konieczności właściwego zabezpieczania odpadów promieniotwórczych.
Od czasu uruchomienia pierwszego, prototypowego reaktora jądrowego w Chicago minie niebawem wiek. Obecnie na świecie dla samej produkcji energii działa ich przeszło czterysta, a szereg małych reaktorów badawczych, w tym polski reaktor MARIA, służy medycynie poprzez produkcję radioterapeutyków.
Przez wszystkie te lata, wraz z postępem technicznym ewoluowała świadomość ludzka, a wraz z nimi, rozwiązania kwestii bezpiecznego postępowania z odpadami promieniotwórczymi. Wiele odkryć fizyki i chemii jeszcze przed nami, a niektóre współczesne pomysły uważane za science fiction rodem z Lema, w ciągu następnych dziesięcioleci być może staną się powszechnymi rozwiązaniami.
Początki składowania odpadów promieniotwórczych w jakimkolwiek ujęciu nie stanowią chlubnej historii – od porzucania beczek na dnach mórz i oceanów po wywóz do krajów trzeciego świata. Dziś istnieją stosowne przepisy międzynarodowe, zakazujące tego rodzaju praktyk, a wraz ze wzrostem dbałości o środowisko i przyszłe pokolenia, pojawiły się szybko nowe koncepcje, których rozwijanie trwa do dziś. Szczególne miejsce wśród nich zajmuje podziemne składowanie na głębokościach kilkuset metrów.
Odpady, które dedykuje się do tego rodzaju składowisk, to odpady długożyciowe i wysokoaktywne. Większość izotopów w nich zawartych rozpada się w czasie mierzonym geologicznie, a zatem trudnym do wyobrażenia przy przeciętnej długości życia ludzkiego. Związany z tym nieodłącznie jest bardzo powolny spadek aktywności. Zatem dla osiągnięcia dopuszczalnego limitu aktywności, porównywalnego z naturalnym promieniowaniem, odpady te muszą "leżakować" przez tysiące lat w całkowitej izolacji od biosfery.
Stąd nie powinno dziwić, że prym wiodą rozwiązania oparte na geologii – na naszej planecie nie ma nic, co zmieniałoby się wolniej, niż środowisko geologiczne. Stąd koncepcje podziemnego składowania rozwijają się od wielu lat, a ich kształt i zakres różni się tak samo, jak różnią się odpady i gospodarki poszczególnych krajów. W krajach, w których problemem są wysokoaktywne źródła promieniotwórcze, popularnością cieszy się koncepcja składowania otworowego. W państwach o rozwiniętej energetyce jądrowej są to duże koncepcje wymagające tunelowania, choć w ciągu ostatnich kilku lat w Stanach powstała koncepcja tzw. bardzo głębokiego składowania (kilka kilometrów), oparta o składowanie otworowe, ale dedykowana także dla energetyki jądrowej – w tym wypalonego paliwa jądrowego. Interesująco rysują się rezultaty pierwszych analiz.
Takie przedsięwzięcia obwarowane są niezwykle restrykcyjnymi wymogami bezpieczeństwa, z których szczególną wagę mają te odnoszące się do lokalizacji składowiska. Najpopularniejszym w powszechnej świadomości jest prawdopodobnie kryterium stabilności ośrodka i składowiska – od dziesięciu tysięcy do miliona lat. W takim przedziale czasu konieczne jest udowodnienie stabilności sejsmicznej, tektonicznej, izolacji od wody oraz wielu, wielu innych czynników – przy jednoczesnym zachowaniu minimum inwazyjności w potencjalnej lokalizacji. Badania nad wyborem takiej lokalizacji i następnie – scharakteryzowaniem jednej lub dwóch wybranych – trwają wiele lat. Kraje o najbardziej zaawansowanych programach takie jak Szwecja, Francja, czy Finlandia, które właśnie przystępują do budowy składowisk głębokich, zaczynały te starania w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku.
Prowadzenie analiz wymaga szeregu badań specyficznych dla danego typu skały lub konkretnej lokalizacji, w związku z czym na świecie funkcjonuje szereg laboratoriów podziemnych, w których prowadzi się multidyscyplinarne badania nad stabilnością ośrodków, w których są zlokalizowane. Obejmują one skały ilaste, utwory solne – wysady i sole pokładowe, jak i skały krystaliczne (przeważnie granitoidy). Za każdą grupą skał przemawia szereg kryteriów – od stopnia zapewnienia izolacji od wód, przez niską przepuszczalność własną lub skał otaczających, po odporność temperaturową i stabilność mechaniczną. Badania prowadzone w takich laboratoriach mają na celu stwierdzenie parametrów ośrodka oraz dalszą ich analizę pod kątem zapewnienia długoterminowej stabilności.
Polska również posiada swoje odpady długożyciowe i wysokoaktywne, pochodzące z przemysłu, medycyny i reaktora badawczego. Przed nami rysuje się także perspektywa wdrożenia energetyki jądrowej, wynikająca między innymi z konieczności stabilnego zapewnienia energii – a takie możliwe jest przy wykorzystaniu różnych źródeł jej pozyskania. A zatem – nie uciekniemy od kwestii postępowania z odpadami promieniotwórczymi. Inicjatywa PURL – Polskiego Programu Składowania Podziemnego – jest wspólną ideą instytucji naukowo-badawczych odpowiadającą na potrzeby gospodarki krajowej i zrównoważonego rozwoju. Ma ona na celu kontynuację i rozwój badań nad głębokim składowaniem podjętych w Polsce pod koniec lat 90-tych ubiegłego wieku, przy wsparciu i opiniowaniu instytucji rządowych odpowiedzialnych za kwestie bezpiecznej gospodarki odpadami promieniotwórczymi. Prowadzenie systematycznych i skoordynowanych badań jest podstawą dla dalszych decyzji, które dzięki temu będą mogły być podejmowane w oparciu o ugruntowaną wiedzę.
O projekcie
Inicjatywa PURL – Polskiego Programu Składowania Podziemnego – jest wspólną ideą instytucji naukowo-badawczych odpowiadającą na potrzeby gospodarki krajowej i zrównoważonego rozwoju. Ma ona na celu kontynuację i rozwój badań nad głębokim składowaniem podjętych w Polsce pod koniec lat 90-tych ubiegłego wieku, przy wsparciu i opiniowaniu instytucji rządowych odpowiedzialnych za kwestie bezpiecznej gospodarki odpadami promieniotwórczymi. Prowadzenie systematycznych i skoordynowanych badań jest podstawą dla dalszych decyzji, które dzięki temu będą mogły być podejmowane w oparciu o ugruntowaną wiedzę.
W projekcie biorą udział:
Aktualne działania
Program Polskiej Energetyki Jądrowej przyjęty
Rada Ministrów w dniu 28 stycznia 2014 r. przyjęła Program Polskiej Energetyki Jądrowej. Decyzja ta wieńczy pracochłonny okres przygotowania i uzgodnień Programu, stanowiąc podtrzymanie intencji wdrożenia energetyki jądrowej w Polsce.
Program zawiera między innymi założenia co do gospodarki odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym. Dbałość o te zagadnienia w przemyśle jądrowym jest szczególnie istotna, co znajduje wyraz w zapisach przyjętego dokumentu – świadomość i odpowiedzialność za ludzi i środowisko będzie towarzyszyć procesowi inwestycyjnemu od początku.
Związane jest to szczególnie z wymogami bezpieczeństwa dotyczącymi składowania odpadów długożyciowych – w tym wysokoaktywnych i wypalonego paliwa jądrowego – nie tylko tymi pochodzącymi z elektrowni jądrowych, lecz także z reaktorów badawczych, przemysłu, czy medycyny.
Zgodnie z założeniami, badania w tym zakresie będą prowadzone w sposób skoordynowany, o czym szerzej traktuje cytowany fragment:
"Po przyjęciu Programu PPEJ planowane jest podpisanie porozumienia przez MG, PIG oraz inne zainteresowane instytucje, w sprawie wspierania koncepcji głębokiego geologicznego składowania odpadów promieniotwórczych poprzez budowę Podziemnego Laboratorium Badawczego – PURL.
Celem porozumienia ma być:
- Wspieranie badań naukowych mających na celu doskonalenie technik głębokiego geologicznego składowania i rozpoznanie warunków geologicznych, zapewniających bezpieczne składowanie w głębokich strukturach geologicznych, a jednocześnie przyczyniające się do rozwoju kadry naukowej i technologii niezbędnych do prowadzenia przyszłych prac.
- Zapewnienie koordynacji tych prac w Polsce.
- Maksymalne wykorzystanie doświadczeń międzynarodowych dotyczących geologicznego składowania odpadów promieniotwórczych.
- Dostarczenie społeczeństwu obiektywnej informacji na temat geologicznego składowania.
- Wspieranie utworzenia Podziemnego Laboratorium Badawczego (PURL).
- Wspieranie działania PURL umiejscowionej organizacyjnie w PIG.
- Wykorzystanie doświadczeń PURL i przekształcenie go w podmiot odpowiedzialny za przygotowanie i budowę głębokiego geologicznego składowiska.
Cele powstania PURL to:
- Koordynacja prac w Polsce i gromadzenie ich wyników; Współpraca międzynarodowa;
- Prowadzenie badań naukowych;
- Rozszerzenie wiedzy o geologii potencjalnych składowisk;
- Popularyzacja wiedzy i transparentność działań;
- Przygotowanie kadr i struktur organizacyjnych do funkcjonowania składowiska.
Zgromadzone wyniki badań będą w przyszłości wykorzystane do wskazania lokalizacji i budowy głębokiego geologicznego składowiska dla wypalonego paliwa jądrowego i wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych.
Kwestię wypalonego paliwa jądrowego z reaktorów badawczych rozwiązano zawierając w 2009 r. umowy ze Stanami Zjednoczonymi i Federacją Rosyjską na wywóz tego paliwa do Federacji Rosyjskiej, jako dostawcy świeżego paliwa. Natomiast, zgodnie z doświadczeniami innych krajów, konieczność budowy składowiska na wypalone paliwo jądrowe pojawi się po ok. 30-40 latach od uruchomienia pierwszej elektrowni jądrowej, to jest najwcześniej ok. 2050 r. Do tego czasu wypalone paliwo jądrowe będzie przechowywane na terenie elektrowni, w tym w przechowalnikach przyreaktorowych. Pomimo, że na uruchomienie takiego składowiska Polska ma do 50 lat (od momentu oddania w 2024 r. do komercyjnej eksploatacji pierwszego bloku pierwszej elektrowni jądrowej), doświadczenia innych krajów wskazują na konieczność podjęcia przygotowań w tym zakresie odpowiednio wcześniej. Na obecnym etapie prac nie należy jednak zamykać żadnej z możliwości (struktury skalnej) budowy składowiska wypalonego paliwa jądrowego."
Zainteresowanym proponujemy lekturę całego dokumentu, dostępnego na stronach Ministerstwa Gospodarki:
Przepisy unijne stanowiące o głębokim składowaniu odpadów promieniotwórczych przyjęte w Polsce
Rząd RP w dniu 5 listopada 2013 r. przyjął projekt nowelizacji Prawa atomowego, związany między innymi ze składowaniem odpadów promieniotwórczych (co odnotowały niektóre media: www.nettg.pl.
Projektowana nowelizacja wdraża do przepisów krajowych europejską dyrektywę 2011/70/EURATOM z 19 lipca 2011 r., ustanawiającą ramy wspólnotowe w zakresie odpowiedzialnego i bezpiecznego gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi.
Dyrektywa jednoznacznie wskazuje składowiska podziemne – czyli bariery geologiczne – jako najbezpieczniejsze rozwiązanie kwestii odpadów wysokoaktywnych i wypalonego paliwa jądrowego. W uzasadnieniu projektu przypomniano, że w związku z planami budowy elektrowni jądrowych sprawa ta w Polsce staje się aktualna, a prace nad takim składowiskiem należy zacząć jak najszybciej, bo potrwają one wiele lat. Rozwiązanie to musi objąć także odpady wysokoaktywne pochodzące z innych źródeł gospodarki Polski.
Przyjęcie tych regulacji prawnych jest kolejnym argumentem potwierdzającym słuszność inicjatywy i realizacji projektu PURL.
I Konferencja
Podziemnego Laboratorium Badawczego PURL
W dniu 28 października 2013 r. w siedzibie Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG) w Warszawie przy ul. Rakowieckiej 4 odbyła się Konferencja inicjująca realizację programu PURL
Otwarcia konferencji dokonał Dyrektor PIG-PIB Prof. Jerzy Nawrocki podkreślając że rolą PIG-PIB jest koordynowanie i pomoc przy organizowaniu prac, a prezentowany projekt ma charakter miedzyinstytucjonalny.
Wystąpienie Pełnomocnika Rządu do spraw energetyki jądrowej, wiceminister gospodarki Pani Hanny Trojanowskiej dotyczyło stanu realizacji Polskiego Programu Energetyki Jądrowej oraz, co zostało wyraźnie podkreślone, konieczności rozpoczęcia prac przygotowawczych w ramach projektu PURL, mimo, że ewentualne potrzeby składowania wypalonego paliwa mogą się pojawić dopiero po roku 2050.
Omówienia zadań i oczekiwań wobec PURL dokonał przewodniczący Rady programowej PURL P. dr Henryk Jacek Jezierski.
W ramach Sesji dyskusyjnej:
mgr Grzegorz Ryżyński z PIG-PIB przedstawił światowe doświadczenia w zakresie budowy głębokich składowisk odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego oraz w zakresie funkcjonowania podziemnych laboratoriów badawczych, tzw. URL-i,
a dr Leszek Lankof z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN przedstawił polskie doświadczenia i prace związane z podziemnym składowaniem odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego.
Podsumowaniem Konferencji była dyskusja prowadzona przez dr Henryka Jacka Jezierskiego na temat współpracy przy budowaniu koncepcji polskiego geologicznego składowiska.
W konferencji uczestniczyło około 40 osób.
II Posiedzenie Rady Programowej
Podziemnego Laboratorium Badawczego PURL
W dniu 28 października 2013 r. w siedzibie Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB) w Warszawie przy ul. Rakowieckiej 4, odbyło się drugie posiedzenie Rady Programowej Podziemnego Laboratorium Badawczego PURL.
Po przedstawieniu przez P. Zbigniewa Kubackiego, dyrektora Departamentu Energetyki Jądrowej Ministerstwa Gospodarki, informacji o aktualnym stanie prac nad dokumentem strategicznym Programem Polskiej Energetyki Jądrowej – Rada dyskutowała na temat możliwych scenariuszy rozwoju Programu i udziału w nim zagadnień związanych ze składowaniem w strukturach geologicznych. Prace PURL powinny być dopasowane do tempa realizacji Programu Polskiej Energetyki Jądrowej, zwłaszcza w zakresie doboru odpowiednich metod komunikacji społecznej i zapotrzebowania na dyskusje na temat bezpieczeństwa jego realizacji.
Na podstawie opracowanego przez Przewodniczącego Rady wprowadzającego materiału, Rada dyskutowała na temat koncepcji dalszego funkcjonowania PURL. Odnotowując istnienie daleko sięgających planów budowy i eksploatacji składowiska oraz uznając, że koniecznym elementem poprzedzającym jest stworzenie polskiego URL czyli terenowego laboratorium badawczego, Rada na bieżącym posiedzeniu skoncentrowała się na ocenie podjętych działań (zwłaszcza uruchomieniu strony internetowej i zorganizowaniu pierwszej konferencji PURL).
Jako zadanie w najbliższej perspektywie Rada rekomendowała:
- stworzenie merytorycznego programu działania PURL z wytyczeniem kierunku prac badawczych, np. wypracowanie kryteriów lokalizacji składowisk
- zebranie propozycji zadań badawczych związanych z problematyka geologicznego składowania (jako pierwszy etap wypracowania programu)
- zwiększenie udziału polskich badaczy w międzynarodowych programach oraz rozważenie utworzenia konsorcjum badawczego, umożliwiającego ubieganie się o środki europejskie
Przewodniczący poinformował o utworzeniu strony internetowej PURL i zwrócił się z prośbą do członków Rady o nadsyłanie informacji o dokonanych działaniach, organizowanych spotkaniach itd. w celu umieszczania ich na stronie PURL. Strona ta ma być platformą wymiany informacji na temat składowania w strukturach geologicznych.
I Posiedzenie Rady Programowej
Podziemnego Laboratorium Badawczego PURL
W dniu 20 maja 2013 r. w siedzibie Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB) w Warszawie przy ul Jagiellońskiej 76 odbyło się inauguracyjne posiedzenie Rady Programowej Podziemnego Laboratorium Badawczego PURL.
Dyrektor PIG-PIB, prof. dr hab. Jerzy Nawrocki przywitał zebranych i wręczył powołania wybranym członkom Rady Programowej. W skład Rady, zgodnie z Zarządzeniem nr 21 Dyrektora PIG-PIB z dnia 10.05.2013 r. weszły następujące osoby:
- prof. dr hab. inż. Andrzej Chmielewski,
- mgr inż. Andrzej Cholerzyński,
- prof. dr hab. Janusz Janeczek,
- dr Henryk Jacek Jezierski,
- mgr Zbigniew Kubacki,
- prof. dr hab. inż. Eugeniusz Mokrzycki,
- prof. dr hab. Grzegorz Pieńkowski,
- mgr inż. Janusz Włodarski.
Jednogłośnie wybrano przewodniczącego Rady w osobie dr H. Jacka Jezierskiego oraz sekretarza Rady w osobie dr hab. Grzegorza Pieńkowskiego, prof. nadzw. PIG-PIB.
Dr H. Jezierski przedstawił koncepcję powołania Polskiego Podziemnego Laboratorium Badawczego PURL. Celem powstania PURL jest podjęcie tematu rozwiązywania problemu odpadów promieniotwórczych i przygotowanie do budowy składowiska tychże odpadów.
Historia badań w Polsce
W Polsce realizowano już program badań dla potrzeb głębokiego składowiska. Rozpoczęto go w związku z budową elektrowni jądrowej Żarnowiec w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, ale zakończono go wraz z zaprzestaniem budowy elektrowni roku 1990.
Ustanowiono wtedy Centralny Program Badawczo Rozwojowy CPRB nr 5.1.0 Cel nr 47 "Podziemne składowisko odpadów promieniotwórczych". W jego ramach wykonano opracowania:
- Inwentaryzacja złóż soli formacji cechsztyńskiej mioceńskiej w wysadach solnych i w złożach pokładowych pod kątem ich przydatności dla składowania odpadów promieniotwórczych. Państwowy Instytut Geologiczny (PIG) 1988.
- Kryteria przyrodnicze, technologiczne i ekonomiczno-społeczne wyboru lokalizacji podziemnego składowiska otworowo-ługowniczego w złożach soli kamiennej. – Chemkop, 1988.
- Koncepcja podziemnego składowiska odpadów promieniotwórczych w wysadach solnych. Akademia Górniczo Hutnicza (AGH), 1988.
- Studium struktur tektonicznych przy pomocy technik teledetekcyjnych i geofizycznych w rejonie wstępnie projektowanego podziemnego składowiska na odpady promieniotwórcze w pokładowym złożu soli kamiennej Mechelinki, woj. gdańskie. PIG, 1988.
- Wstępne rozpoznanie stanu zaludnienia i zagospodarowania przestrzennego rejonu Mechelinki. Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań 1988.
- Studium wyboru lokalizacji i zakresu badań dla zaprojektowania budowy składowiska odpadów promieniotwórczych. Synteza studium. PIG, 1988.
- Studium struktur tektonicznych przy pomocy technik teledetekcyjnych i geofizycznych w rejonie wstępnie projektowanych lokalizacji podziemnego składowiska w pokładowych złożach soli kamiennej. PIG, 1989.
- Analiza materiałów geologicznych, geofizycznych, laboratoryjnych oraz analizy geochemiczne prób z wierceń archiwalnych na wysadzie Łanięta. AGH, 1989.
- Analiza materiałów geologicznych, geofizycznych, laboratoryjnych i analizy geochemiczne prób z wierceń archiwalnych wykonanych na wysadzie Damasławek oraz opracowanie projektu głębokiego wiercenia do 1000 m. PIG, 1989.
- Analiza i zestawienie wyników badań z uwzględnieniem obowiązujących kryteriów wyboru lokalizacji. PIG, 1989.
- Informacja o pracach w zakresie wyboru obszarów i środowisk dla składowania odpadów promieniotwórczych w Polsce. PIG, 1989.
- Studium struktur tektonicznych w otoczeniu wysadu solnego Damasławek przy pomocy technik teledetekcyjnych i geofizycznych. PIG, 1990.
W 1997 roku Polska podpisała Wspólną Konwencję bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem jądrowym i bezpieczeństwa w postępowaniu z odpadami promieniotwórczymi, która zobowiązuje do stosowania fundamentalnych zasad bezpieczeństwa wynikających z dokumentów opracowanych przez Międzynarodową Agencje Energii Atomowej (MAEA) w Wiedniu.
W latach 1997-1999 Rada Ministrów ustanowiła „Strategiczny Program Rządowy (SPR) „Gospodarka odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym”. Organem nadzorującym realizację SPR był Prezes Państwowej Agencji Atomistyki (PAA). Założeniami programu było opracowanie nowelizacji przepisów, poszukiwanie potencjalnych lokalizacji składowisk oraz polityka informacyjna. SPR zawierał również zadanie ”Wytypowanie lokalizacji i opracowanie koncepcji składowiska odpadów promieniotwórczych w głębokich formacjach geologicznych”.
W ramach SPR wykonano miedzy innymi opracowania dotyczące głębokiego składowania:
- Opracowanie i zbadanie nowych sztucznych barier ochronnych, zapobiegających migracji najbardziej toksycznych radionuklidów ze składowiska odpadów promieniotwórczych. ICHiTJ, 1999.
- Poszukiwania i charakterystyka materiałów naturalnych do budowy zewnętrznych barier składowiska odpadów promieniotwórczych. PIG, 1999.
- Uzupełniające rozpoznanie wysadu solnego Damasławek. AGH, 1998.
- Analiza wyników prac laboratoriów światowych dla głębokiego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych pod kątem ich przydatności dla rozwiązań krajowych. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią (IGSMiE) PAN, 1998.
- Analiza materiałów archiwalnych dotyczących struktur skalnych na Niżu Polskim pod kątem przydatności do lokalizacji głębokiego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych. IGSMiE PAN, 1998.
- Rozpoznanie budowy wewnętrznej czapy gipsowo-anhydrytowej wysadu solnego "Damasławek" płytkimi badaniami sejsmicznymi. PIG, 1999.
- Ocena możliwości głębokiego składowania odpadów promieniotwórczych w skałach ilastych monokliny przedsudeckiej w rejonie Jarocina – Pogorzeli. IGSMiE PAN, 1999.
- Opracowanie modelu koncepcyjnego krajowego głębokiego składowiska odpadów promieniotwórczych w skałach: a) solnych b) ilastych. IGSMiE PAN 1999.
- Opracowanie projektu koncepcyjnego Podziemnego Laboratorium Badawczego (PLB) w wysadzie solnym Kłodawa. IGSMiE PAN, 1999.
Jako wynik prac SPR określono, że proces wyboru lokalizacji jest długi i wieloetapowy oraz opiera się na selekcji poprzez eliminację dostępnych formacji geologicznych. Jako kryteria wyboru przyjęto założenia, że struktura geologiczna ma się charakteryzować:
- odpowiednimi rozmiarami,
- jednorodną i prosta budową,
- szczelnością zapewniającą niezawodnienie,
- wytrzymałością na odkształcenia,
- stabilnością w historii geologicznej,
- brakiem aktywności sejsmicznej.
W wyniku analizy wyeliminowano jako potencjalne lokalizacje istniejące kopalnie głębinowe ze względu na zagrożenie wodne, obniżoną stateczność górotworu, zeszczelinownie powstałe jako efekt uboczny eksploatacji, sąsiedztwo innych kopalń i aktywność sejsmiczną. Wstępnej analizie poddano 44 lokalizacji (17 skały metamorficzne i magmowe, 7- utwory ilaste, 20 sole).
Jako perspektywiczne wskazano:
- skały krystaliczne platformy wschodnioeuropejskiej NE Polski (uznano za rezerwowe ze względu na słabe rozpoznanie hydrogeologiczne),
- skały ilaste monokliny przedsudeckiej okolice Jarocina kompleks górnotriasowy, gdzie na podstawie badań geofizycznych wskazano optymalną lokalizacje,
- wysady solne (wybrane) Damasławek rozpoznawany szczegółowo i Kłodawa, Łanięta wyznaczone na podstawie analizy materiałów archiwalnych.
W wykonanym w 2011 r. przez IGSMiE PAN opracowaniu „Przegląd, ocena i ustalenie możliwego zakresu wykorzystania opracowań (projektów, analiz, ekspertyz) w zakresie postępowania/gospodarowania odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym” znalazła się:
- Identyfikacja zakresu dotychczasowych opracowań wykonanych w Polsce.
- Ocena wyników dotychczasowych opracowań wykonanych m.in. dla potrzeb projektowania i realizacji Elektrowni Jądrowej w Żarnowcu, z uwzględnieniem uwarunkowań okresu realizacji oraz wyników działań związanych z lokalizacją i projektowaniem składowiska odpadów promieniotwórczych: powierzchniowego i głębokiego.
- Podsumowanie dotychczasowych analiz porównawczych kosztów, w zależności od rekomendowanego dla Polski rozwiązania dla cyklu paliwowego.
- Podsumowanie dotychczasowych analiz porównawczych kosztów gospodarowania odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem w zależności od rekomendowanych dla Polski technologii reaktorowych.
- Porównanie sposobów gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym dla rekomendowanych dla Polski wariantów cyklu paliwowego – analizy: techniczno-technologiczne i kosztowe w celu stworzenia kryteriów ułatwiających przesądzenie o przyjęciu cyklu otwartego lub zamkniętego.
- Wykonanie bilansu odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego dla poszczególnych faz cyklu paliwowego.
Główny nacisk tej analizy został skierowany na aspekty ilościowe i kosztowe gospodarki odpadami promieniotwórczymi, mniejszy zaś na względy technologiczne.
W ramach tego opracowania wskazano, że:
- „Spośród formacji skał ilastych występujących na terenie Polski za najbardziej perspektywiczny uznano kompleks górnotriasowych skał ilastych na monoklinie przedsudeckiej (okolice Jarocina i Pogorzeli), w którym warstwy gipsowe górne zalegają na głębokości od 500 do 1000 m p.p.t. Obszar perspektywiczny, z punktu widzenia lokalizacji SOP, o powierzchni około 20 krn2 znajduje się w odległości około 10 km na SW od Jarocina.
- W obrębie struktur solnych za najkorzystniejsze dla lokalizacji głębokiego SOP uznano wysady solne regionu środkowopolskiego: Damasławek, Łanięta oraz południową część Kłodawy.
- Za rezerwowe uznano lokalizacje w północno-wschodniej części Polski w obrębie masywów skał krystalicznych."
Lokalizacja wytypowanych struktur skalnych do budowy głębokich składowisk wypalonego paliwa i wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych. Wg IGSMiE PAN
W pracach wykonywanych przez IGSMiE PAN w Krakowie, koordynowanych przez J. Ślizowskiego, K. Ślizowskiego i L.Lankofa głównie koncentrowano się na soli jako potencjalnym miejscu składowania. W ramach tych prac wykonano badania laboratoryjne soli ilastych i iłowców solnych stanowiących główny komponent cechsztyńskich wysadów solnych okręgu środkowopolskiego. Badania te objęły:
- Badania mineralogiczne i petrograficzne: chemiczne zubrów, badania mikroskopowe przy pomocy mikroskopu skaningowego, badania sposobu i tempa powstawania szczelin z wysychania, określenie utraty wilgoci przez zubry w trakcie ich wygrzewania.
- Badania właściwości fizycznych: porowatości, gęstości, przepuszczalności, gazonośności.
- Badania geomechaniczne: wytrzymałości, pełzania, relaksacji naprężeń.
- Badania właściwości sorpcyjnych zubrów.
Na podstawie powyższych badań stwierdzono, że jedynie część tych soli (zubry brunatne) będzie można wykorzystać do składowania.
Wynikiem tych badań było stwierdzenie, że zaletą badanych skał były duże zdolności sorbowania radionuklidów.
W tym samym ośrodku prowadzono również prace nad analizą przydatności skał ilastych. Wskazano kompleks iłowo-mułowcowy kajpru na monoklinie przedsudeckiej i wyznaczono w nim dwie lokalizacje: Jarocin oraz obszar pomiędzy Kępnem a Wieruszowem. W obu rejonach stwierdzono występowanie jednorodnego kompleksu ilastego o miąższości ponad 200 m, zalegającego na głębokości 450-500 m ppt, przykrytego 300-metrową warstwą piaskowca.
W rejonie Jarocina-Pogorzeli IGSMiE PAN przeprowadził dalsze badania, obejmujące miedzy innymi:
- stworzenie bazy danych otworów geologicznych i hydrogeologicznych,
- wykonanie prac geofizycznych: w celu uściślenia lokalnej tektoniki i rozpoznania hydrologicznego,
- stworzenie modelu hydrogeologicznego,
- ocenę warunków środowiskowych w zakresie planu zagospodarowania przestrzennego i sytuacji społeczno – ekonomicznej,
- przygotowanie projektu szczegółowych badań geologicznych (w tym robót wiertniczych),
- przygotowanie wniosku o uzyskanie koncesji na przeprowadzenie szczegółowych badań geologicznych.
Pomimo tych badań sami autorzy przyznają, że aktualny stan rozpoznania w rejonie Jarocina-Pogorzeli z całą pewnością nie jest wystarczający do podjęcia decyzji o budowie podziemnego składowiska.
Natomiast dla wysadu solnego Damasławek wykonano uzupełniające badania laboratoryjne zachowanych próbek soli i przeprowadzono nowe badania geofizyczne (geoelektryczne, grawimetryczne i płytkie sondowania sejsmiczne). W centralnej części wysadu wydzielono dwa obszary perspektywiczne dla lokalizacji szybów i wyrobisk składowiska głębokiego.
Ze względu na różnice właściwości fizycznych i chemicznych wybranych do składowania masywów skalnych zostały sporządzone dwa modele koncepcyjne podziemnego składowiska odpadów promieniotwórczych w pokładzie skał ilastych i w wysadzie solnym. Modele uwzględniały zarówno możliwość składowania wypalonego paliwa jak i zeszkliwionych wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych.
Jako początki polskiego URL można traktować projekt laboratorium w kopalni soli kamiennej Kłodawa. Badania miały koncentrować się na procesach termo-hydro-mechanicznych, bez radiacyjnych i chemicznych. Jednak wobec sprzeciwów projekt nie został uruchomiony.
Tekst stanowi zmodyfikowany fragment opracowania dr. H. J. Jezierskiego Koncepcja budowy głębokiego geologicznego składowiska odpadów promieniotwórczych w Polsce, wykonanego na zlecenie Departamentu Energii Jądrowej Ministerstwa Gospodarki, które jest właścicielem praw autorskich do tego tekstu.
Projekty na świecie
Idea budowy głębokich geologicznych składowisk odpadów promieniotwórczych powstała w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to Amerykańska Akademia Nauk zaproponowała podziemne deponowanie odpadów powstających w programie militarnym.
Rozpoczęły się prace naukowe, które zaowocowały powołaniem przez Kongres USA w 1979 r. Department of Energy's – Waste Isolation Pilot Plant (WIPP) . WIPP w stanie Nowy Meksyk jest zlokalizowane na głębokości 650 metrów w permskich formacjach solonośnych. Prace nad powstaniem składowiska rozpoczęły się w 1988 r. Odbywały się z przerwami ze względu na protesty społeczne. Ostateczne przyjmowanie odpadów rozpoczęło się w 1999 roku. Pamiętać należy, że WIPP powstał w celu składowania produktów ubocznych wytwarzania broni jądrowej. Aby wykorzystać WIPP do przechowywania wypalonego paliwa reaktorowego, konieczne są zmiany w przepisach prawnych w USA.
W USA wypalone paliwo jądrowe i wysokoaktywne odpady było przechowywane w 121 miejscach na całym kraju. Departament Energii, na podstawie danych zebranych przez dziesięć lat, wybrał w 1984 roku, dziesięć loalizacji w sześciu stanach, jako potencjalnych miejsc repozytorium. Miejsca te poddano wstępnym badaniom. Na podstawie tych opracowań prezydent Ronald Reagan zatwierdził trzy, jako miejsca dla intensywnych badań naukowych. Były to Hanford, w stanie Waszyngton; Deaf Smith County w Texasie oraz Yucca Mountain, które znajduje się w miejscu, gdzie dokonywano wcześniej prób jądrowych. Departament Energii USA rozpoczął badania w rejonie Yucca Mountain w celu ustalenia, czy nie byłoby możliwe długoterminowe składowanie w strukturach geologicznych ponad 70.000 ton paliwa. Wybrano jako miejsce repozytorium wybrano tufy, a więc skały pochodzenia wulkanicznego, na ogół ze względu na swoje parametry nie wykorzystywane jako miejsce składowania odpadów. O wyborze zadecydowały więc inne warunki niż litologia skał.
W 1987 roku, Kongres przegłosował zmianę Nuclear Waste Policy Act i wyraził zgodę na dalsze badania tylko w Yucca Mountain. W 2002 r. prezydent George W. Bush podpisał zgodę na budowę repozytorium odpadów nuklearnych. Departament Energii wstępnie szacował, że rozpoczęcie przyjmowania zużytego paliwa w Repozytorium Yucca Mountain (RYM) miało nastąpić 1998 r. Terminu tego nie dotrzymano. Opóźnienie spowodowane było między innymi protestami, wpływającymi na polityczne decyzje o zmniejszeniu finansowania koniecznego do budowy składowiska.
Podczas swojej kampanii prezydenckiej w 2008, Barack Obama obiecał rezygnację z projektu Yucca Mountain. Po swoim wyborze doprowadził do zamknięcia w Kongresie finansowania projektu. Wiele głosów w USA opowiada się jednak za koniecznością kontynuacji RYM. Przykład amerykański pokazuje jak łatwo upolitycznić projekt geologicznego składowiska.
Bez takich politycznych problemów budowane jest składowisko odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, np. w ONKALO w Finlandii. Składowisko wypalonego paliwa pochodzącego z fińskich elektrowni jądrowych jest budowane przez firmę Posiva Oy będącą współwłasnością Fortum Oy oraz Teollisuuden Voima Oy (TVO) czyli operatorów 2 fińskich elektrowni jądrowych. Decyzje zasadniczą ratyfikował fiński parlament w 2001 r. Przesądziła ona ostatecznie o wyborze okolic Olkiluoto (lokalizacji jednej z 2 elektrowni jądrowych) jako terenu przeznaczonego pod budowę składowiska. Zostało to poprzedzone budową podziemnego laboratorium.
Wg. przyjętej koncepcji wypalone paliwo jądrowe po zakapsułowaniu będzie umieszczone na głębokości kilkuset metrów. Przestrzeń pomiędzy kapsułami a skałami wypełniona będzie iłem bentonitowym. Wg. informacji prezentowanych przez fiński dozór jądrowy (STUK) w działaniach związanych ze stworzeniem głębokiego składowiska wypalonego paliwa jądrowego wyróżnić można pięć faz: prace badawcze poprzedzające ratyfikację decyzji zasadniczej (1978-2001), prace projektowe oraz budowa podziemnego laboratorium (2001-2014), budowa składowiska (2014 – 2020), eksploatacja składowiska (2020-2120), zamknięcie składowiska (2120-2125).
Wysiłki w celu ostatecznego złożenia wypalonego paliwa ze swoich reaktorów energetycznych podjęła także Szwecja. Na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku utworzono Svensk Kärnbränslehantering AB, przedsiębiorstwo odpowiedzialne za stworzenie głębokiego składowiska geologicznego na terenie Szwecji. Ustalono projekt przyszłej konstrukcji, która składać się będzie z pokrytych miedzią specjalnych pojemników na wypalone kasety paliwowe, umieszczonych w wydrążonych w granicie tunelach. Zostaną one następnie wypełnione bentonitem – skałą o bardzo dużej zdolności chłonięcia i tym samym nieprzepuszczalną dla wody. W 2009 r. ogłoszono, że szwedzkie składowisko powstanie w pobliżu Elektrowni Jądrowej Forsmark. Wstępnie zakłada się, że budowa zostanie zakończona w 2015 r.
Tekst stanowi zmodyfikowany fragment opracowania dr. H. J. Jezierskiego Koncepcja budowy głębokiego geologicznego składowiska odpadów promieniotwórczych w Polsce, wykonanego na zlecenie Departamentu Energii Jądrowej Ministerstwa Gospodarki, które jest właścicielem praw autorskich do tego tekstu.
Podziemne laboratoria
Proces budowy głębokich składowisk należy odróżnić od powstających obiektów zwanych podziemnymi laboratoriami badawczymi (URL – Underground Research Laboratory).
URL-e zostały utworzone w większości krajów zamierzających budować podziemne składowisko odpadów promieniotwórczych – w tym we wszystkich, w których Głównymi zadaniami realizowanymi przez URL są między innymi: określenie wpływu umieszczenia odpadów na środowisko, doskonalenie technik budowy składowisk odpadów promieniotwórczych, popularyzacja wiedzy o składowaniu, modelowanie barier geologicznych, sprawdzenie poprawności projektów technicznych, badania wpływu strefy uszkodzenia górotworu (EDZ – Excavation Disturbed Zone) wskutek wykonania robót górniczych, itd.
Oczekuje się aby URL zapewniał:
- minimalne i akceptowalne zagrożenie sejsmiczne,
- ograniczenie kontaktu odpadów z biosferą w perspektywie tysięcy lat (przez niską przepuszczalność skał i brak wód lub bardzo powolną ich migracje oraz zdolności sorpcyjne radionuklidów).
Wzrastające zainteresowanie problematyką składowania odpadów promieniotwórczych przyczyniło się do wybudowania podziemnych laboratoriów i prowadzenia krajowych oraz międzynarodowych projektów badawczych.
Aktualnie na świecie czynnych jest 13 laboratoriów URL-i, w tym 6 zlokalizowanych w skałach krystalicznych, 4 — w kompleksach ilastych, 2 — w solach kamiennych i 1 — w tufitach tufach.
Od kilku lat obserwuje się tendencję do rozwoju współpracy krajów o małej produkcji odpadów promieniotwórczych w celu budowy wspólnego, regionalnego składowiska odpadów promieniotwórczych. Obecnie ze środków Unii Europejskiej jest finansowany program SAPIERR (Support Action: Pilot Initiative for European Regional Repositories — Akcja Wspomagająca: Pilotażowa Inicjatywa dla Europejskich Składowisk Regionalnych), skupiający 21 organizacji z 14 państw.
Doświadczenia z budowy składowiska odpadów promieniotwórczych posiadają Niemcy. Repozytorium dla odpadów Morsleben (Endlager für radioaktive Abfälle Morsleben-Eram) jest zlokalizowane w głębokich warstwach geologicznych w kopalni soli kamiennej w Morsleben Bartensleben, Saksonia-Anhalt. Po zamknięciu działalności górniczej polegającej na wydobyciu soli, kopalnia Bartensleben została przez rząd wyznaczona jako składowisko dla odpadów radioaktywnych. Dzisiaj, obiekt ten jest obsługiwany przez "Deutsche Gesellschaft zum Bau und Betrieb von Endlagern für Abfallstoffe mbH "pod nadzorem Bundesamt für Strahlenschutz.
Górnictwo soli w tym regionie ma ponad stuletnia tradycję. Pierwszy szyb szybu "Marie" powstał w 1897 roku. Kopalnia "Bartensleben" rozpoczęła funkcjonowanie między 1910-1912. Głębokość kopalni wynosi od 320 do 630 m.
Początkowy entuzjazm odnośnie budowy składowisk w soli zaczyna jednak opadać wraz z pojawieniem się nowych metod badania stabilności takich składowisk, ze względu na plastyczność soli, Ta cecha soli do niedawna uważana za zaletę, zaczyna obecnie być postrzegana w analizach bezpieczeństwa jako zagrożenie.
Warte omówienia są francuskie doświadczenia w składowaniu odpadów. ANDRA francuska jednostka publiczna odpowiedzialną za zarządzanie procesem składowania odpadów promieniotwórczych wypracowała metodologię budowy składowiska. Przy jej opracowaniu wykorzystano badania z Mozy / Haute-Marne URL ANDRA, gdzie Agencja w ilastej formacji przygotowuję się do eksploatacji repozytorium odpadów.
Metodyka ANDRY przewiduje następujące etapy:
- Identyfikacja uwarunkowań i ocenę odpowiednich rozwiązań w oparciu o właściwości odpadów oraz warunków geologicznych.
- Szukanie potencjalnych miejsc lokalizacji repozytorium w głębokich warstwach geologicznych.
- Komunikacja i relacje z zainteresowanymi stronami w ramach procesu podejmowania decyzji na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym.
- Badania geologiczne, programów symulacyjnych i modelowanie.
- Budowa i działalność podziemnego URL.
- Programy rozwoju technologicznego.
- Badania bezpieczeństwa, przygotowanie wniosków o zezwolenie w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej.
- Budowa składowiska odpadów.
- Definicja pakietu kryteriów akceptacji odpadów, specyfikacji unieszkodliwiania i zasad kontroli.
- Szczegółowe badania na temat warunków pracy, możliwości odwracalności, długoterminowy monitoring, itp.
- Ocena kosztów dla obiektu.
Harmonogram realizacji programu budowy składowiska we Francji obejmował:
1991 – uchwalenie ustawy o odpadach, która powołała ANDRE, z zadaniami miedzy innymi dotyczącymi prowadzenia badań dla geologicznego składowania wysoko i średnioaktywnych odpadów
- 1994 – 1996 terenowe prace geologiczne Mouse i Saute Marne w glinach na głębokości 500 m ppt
- 1999 – koncesja na budowę składowiska
- 2005 – raport podsumowujący prace geologiczne
- 2006 – drugie legislacyjne potwierdzenie budowy geologicznego składowiska (kolejne zmiany prawne przewidziane są na 2016 r.)
- 2009 – wskazanie szczegółowej lokalizacji (30 km2 z 250 km2 objętych badaniami)
- 2010-2012 prace geologiczne
- 2013-2014 publiczna debata prowadząca do wyboru lokalizacji przez rząd
- 2015 – koncesja na uruchomienie składowiska
- 2017 – rozpoczęcie budowy
- 2025 – rozpoczęcie składowania
Przykład Francji pokazuje jak często przystosowywano regulacje prawne do potrzeb projektu oraz jak ważna jest komunikacja społeczna przy realizacji takiego projektu.
Trzeba też pamiętać, że we Francji URL-e prowadzą dwie instytucje ANDRA i oddzielnie IRSN.
W podobnych jak we Francji warunkach geologicznych swoje badania nad składowiskiem prowadzi się w Belgii. Doświadczenia podziemnego laboratorium w Mol(Belgia) w formacjach ilastych prowadzone w ciągu wielu lat, potwierdziły możliwości technologiczne składowania w takich warunkach geologicznych. Wykazały one zalety tych spoistych utworów jako miejsca składowania. Jednocześnie, ze względu na słabe parametry nośne formacji ilastych, badania te ukazały konieczność przykładania szczególnej wagi do rozwiązań technicznych zabezpieczających stabilność wyrobiska.
Obserwujemy, że w zależności od budowy geologicznej kraje prowadzą badania w najbardziej prawdopodobnych miejscach lokalizacji, ze względu na własne warunki geologiczne. I tak URL-e powstają w: Pinawa, Lac du Bonnet URL w Kanadzie, Äspo, HRL w Szwecji, Grimsel, GTS w Szwajcarii – gdzie prowadzi się badania w skałach krystalicznych. W iłowcach zlokalizowano URL w Mol, HADES w Belgii, Bure URL we Francji. W soli prowadzone są prace Asse Salt Mine Gorleben (Niemcy) – w wysadach jak i w złożach pokładowych Carlsbad, New Moxico, WIPP USA czy omawianych powyżej tufach Yucca Mountain(USA).
Poza Europą i USA na czoło badań w URL-ach wysuwa się Japonia. Horonobe Centrum Badawcze prowadzi prace badawczo-rozwojowe dotyczące geologicznego składowania wysokoaktywnych odpadów i badania z zakresu nauk technicznych w celu weryfikacji wiarygodności głębokiego składowania, w rzeczywistych warunkach geologicznych.
Podziemne Laboratorium Badawcze Horonobe (HURL) jest projektem Japan Atomic Energy Agency (JAEA) na północny Hokkaido i ma na celu zbadanie środowiska geologicznego w skałach osadowych. HURL jest jednym z podziemnych laboratoriów badawczych przewidzianych w "Programie długoterminowych badań na rzecz, rozwoju i wykorzystania energii jądrowej (LTP)". Znaczenie podziemnych laboratoriów badawczych zdefiniowano w LTP jako zapewnienie miejsc na badania i rozwój, aby potwierdzić w warunkach geologicznych technologie unieszkodliwiania odpadów i ustalić metody oceny bezpieczeństwa. URL ma także służyć jako zakład demonstracyjny dla społeczeństwa w zakresie poznania zasad geologicznego składowania.
Funkcjonowanie HURL przewidziane jest na okres 20 lat w trzech fazach:
- Faza 1: wstępne badania z powierzchni (6 lat),
- Faza 2: Badania udostępniające podziemne (6 lat),
- Faza 3: Badania z wykorzystaniem gotowego obiektu (9 do 11 lat).
Efekty badań w HURL przyczyniają się do powstawania programu geologicznego składowania oraz powstania przepisów bezpieczeństwa, które przygotuje rząd. Mają one być rozpatrywane łącznie z wynikami badań w kolejnych japońskich URL-ach prowadzonych w JAEA (Tono Geoscience Center w prefekturze Gifu i Tokai Centrum Badań i Rozwoju, w prefekturze Baraki) z wykorzystaniem wyników badań z szerokiej współpracy międzynarodowej.
Elementem skupiającym uwagę ze względów na bezpieczeństwo przyszłej eksploatacji składowiska są badania EDZ uszkodzenia górotworu w wyniku prac górniczych. Prace takie są realizowane w wielu URL-ach. Na przykład w kanadyjskim URL Lac du Bonet, w strefie występowania wysokich naprężeń badano strefy uszkodzone i oceniono je na kilkadziesiąt centymetrów, stąd utrzymanie wyrobiska wymagało tam tamowania wycieków wodnych.
W Mont Terri w Szwajcarii, w utworach ilastych badania wykazały, że występujące w nich minerały charakteryzujące się własnościami plastycznymi i pęcznienia, powodowały szybkie zabliźnianie się pęknięć powstałych w strefie EDZ. Podobne badania wykonywano w soli kamiennej. Badania tego typu pozwalają, nie tylko na ocenę głębokości strefy uszkodzonej EDZ w skałach różnego typu, ale i sa wykorzystywane w celu wyboru najlepszej lokalizacji, a również w celu minimalizacji ryzyk podczas eksploatacji. Kolejnym elementem istotnym dla przyszłego bezpieczeństwa składowania, który jest badany w URL-ach jest wpływ ciepła wytwarzanego przez odpady promieniotwórcze na otoczenie skalne. Na podstawie eksperymentów stwierdzono, że generacja ciepła przyspiesza zdecydowanie pełzanie soli kamiennej, a w skałach ilastych oraz zeszczelinowanych skałach krystalicznych może spowodować znaczący ruch wody i gazów w górotworze oraz zmienić charakter szczelin.
Badania w URL-ach ukierunkowane były również na ocenę zachowań podsadzki bentonitowej i materiałów wypełniających w składowisku. W skałach innych niż krystaliczne – mniej skonsolidowanych, ustalono, że kluczową kwestią jest wymóg zabezpieczenia wyrobisk przed obrywami, zawałem, pełzaniem czy zaciskaniem. W utworach osadowych badano w URL-ach zagrożenie zwiększonej migracji poziomej, co jest następstwem procesu osadzania i formowania się tych skał. Badania pod kątem składowania w soli pokazują, że wyrobiska w nich lokowane nie podlegają konieczności dodatkowych wzmocnień, ale pozostaje kwestia mobilności tych skał. Procesy zaciskania z jednej strony mają pozytywny aspekt bo doprowadzają do pełnej (szczelne wypełnienie) izolacji składowanego odpadu, ale też mogą wywołać problemy z bezpieczeństwem, ze względu na nieprzewidywalność ich zachowań.
Tekst stanowi zmodyfikowany fragment opracowania dr. H. J. Jezierskiego Koncepcja budowy głębokiego geologicznego składowiska odpadów promieniotwórczych w Polsce, wykonanego na zlecenie Departamentu Energii Jądrowej Ministerstwa Gospodarki, które jest właścicielem praw autorskich do tego tekstu.
Publikacje
Publikacje krajowe
- Analiza i badania bezpieczeństwa radiologicznego KSOP Różan dla etapu ostatecznego zamknięcia – monitoring wybranych elementów środowiska w otoczeniu składowiska. PIG, Warszawa 1999
- Analiza i badania bezpieczeństwa radiologicznego KSOP Różan dla etapu ostatecznego zamknięcia – charakterystyka składowiska i odpadów promieniotwórczych znajdujących się na jego terenie. IEA, Świerk 1997
- Analiza i zestawienie wyników badań z uwzględnieniem obowiązujących kryteriów wyboru lokalizacji. Zakład Geologii Gospodarczej PIG, Warszawa 1989
- Analiza materiałów archiwalnych dotyczących struktur skalnych na Niżu Polskim pod kątem przydatności do lokalizacji głębokiego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych (SOP). CPPGSMiE PAN, Kraków 1998
- Analiza materiałów geologicznych, geofizycznych, laboratoryjnych oraz analizy geochemiczne prób z wierceń archiwalnych na wysadzie Łanięta. Międzyresortowy Instytut Fizyki i Techniki Jądrowej AGH, Kraków 1989
- Analiza materiałów geologicznych, geofizycznych, laboratoryjnych i analizy geochemiczne prób z wierceń archiwalnych wykonanych na wysadzie Damasławek oraz opracowanie projektu głębokiego wiercenia do 1000 m. Zakład Geologii Złóż Surowców Chemicznych PIG, Warszawa 1989
- Analiza wariantowa bilansów, unieszkodliwiania i składowania odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa z reaktorów jądrowych nowej generacji (w przypadku podjęcia programu jądrowego w Polsce) w latach 2010-2100. Etap I, II. IEA, Świerk 1999
- Analiza wyników prac laboratoriów światowych dla głębokiego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych pod kątem ich przydatności dla rozwiązań krajowych. CPPGSMiE PAN, Kraków 1998
- Badanie wypalonego paliwa jądrowego pochodzącego z polskich reaktorów badawczych Ewa i Maria i zgromadzonego w basenach przechowawczych w Świerku. IEA, Świerk 1999
- Budowa instalacji wyparnej do zatężania i oczyszczania ciekłych odpadów promieniotwórczych. ICHTJ, Warszawa 1999
- Informacja o pracach w zakresie wyboru obszarów i środowisk dla składowania odpadów promieniotwórczych w Polsce. PIG, Warszawa 1989
- Inwentaryzacja złóż soli formacji cechsztyńskiej mioceńskiej w wysadach solnych i w złożach pokładowych pod kątem ich przydatności dla składowania. odpadów promieniotwórczych. PIG 1988
- Dudała J., Ochojski A., Przewłocki K., Ślizowski K., 2005: Badania właściwości sorpcyjnych iłowców solnych wieku cechsztyńskiego przy pomocy izotopów promieniotwórczych 90Sr + 90Y i 152, 154Eu. “Technika jądrowa w przemyśle, medycynie, rolnictwie i ochronie środowiska” 07-09.09 2005 AGH Kraków, Wyd. Wydział Fizyki I Informatyki Stosowanej AGH, s. 40-45
- Janeczek J., 1998: Stan badań nad lokalizacją głębokiego składowiska odpadów promieniotwórczych w Polsce. Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna (Biuletyn Informacyjny Państwowej Agencji Atomistyki) vol. 35, nr 3, 36-45
- Janeczek J., Włodarski J., 2000: Wytypowanie lokalizacji i opracowanie koncepcji składowiska odpadów promieniotwórczych w głębokich formacjach geologicznych. Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna (Biuletyn Informacyjny Państwowej Agencji Atomistyki) vol. 41, nr.1, 29-48
- Janeczek J., Włodarski J., 2001: The Polish concept of radioactive waste disposal. W: Geological Challenges in Radioactive Waste Isolation. Third Worldwide Review (P.A. Witherspoon, G.S. Bodvarsson, eds.), Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory, University of California, pp.205-208
- Jezierski H.J., 2009: Złoża soli – wspaniała historia i nowe wyzwania. Mente et Malleo Głównego Geologa Kraju . Przegląd Geologiczny tom 57, nr 9 (2009)
- Koncepcja podziemnego składowiska odpadów promieniotwórczych w wysadach solnych. Międzyresortowy Instytut Fizyki i Techniki Jądrowej AGH, Kraków 1988
- Kryteria przyrodnicze, technologiczne i ekonomiczno-społeczne wyboru lokalizacji podziemnego składowiska otworowo-ługowniczego w złożach soli kamiennej. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Górnictwa Surowców Chemicznych – Chemkop, Kraków 1988
- Lankof L., 2010: Analiza odkształcalności i utraty masy zubrów brunatnych w aspekcie składowania odpadów promieniotwórczych w środkowopolskich wysadach solnych. Studia Rozprawy Monografie 166. IGSMiE PAN 2010. ISBN 978-83-60195-93-2
- Ney R. i in., 1999: Ocena możliwości głębokiego składowania odpadów promieniotwórczych w skałach ilastych monokliny przedsudeckiej w rejonie Jarocina – Pogorzeli. Arch, IGSMiE PAN. Kraków 1999
- Ocena możliwości głębokiego składowania odpadów promieniotwórczych w skałach ilastych monokliny przedsudeckiej w rejonie Jarocina – Pogorzeli. IGSMiE PAN, Kraków 1999
- Ocena możliwości magazynowania substancji w złożach soli kamiennej, na zlecenie Ministerstwa Środowiska 2006.IGSMiE PAN
- Ocena stanu zaludnienia i zagospodarowania przestrzennego rejonu wysadu solnego Damasławek. Studium Urbanistyki, Architektury i Planowania Przestrzennego TWP, Poznań 1990
- Opracowanie i zbadanie nowych sztucznych barier ochronnych, zapobiegających migracji najbardziej toksycznych radionuklidów ze składowiska odpadów promieniotwórczych. ICHTJ, Warszawa 1999
- Opracowanie modelu koncepcyjnego krajowego głębokiego składowiska odpadów promieniotwórczych w skałach: a) solnych b) ilastych. IGSMiE PAN, Kraków 1999
- Opracowanie projektu koncepcyjnego Podziemnego Laboratorium Badawczego (PLB) w wysadzie solnym Kłodawa. IGSMiE PAN, Kraków 1999
- Opracowanie zbioru aktów prawnych i dokumentów zgodnych z aktualnym prawodawstwem w Polsce, konwencjami międzynarodowymi i przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej dotyczącymi gospodarki odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym Etap I, II, III. Science and Engineering International Sp. z o.o., Warszawa 1999
- Opracowanie zgodnego ze standardami europejskimi systemu organizacyjnego gospodarki odpadami promieniotwórczymi w Polsce. ATOMENERGOSERVICE Sp. z o.o., Warszawa 1998
- Paszcza H., Margis A., 2009: Polityka państwa w zakresie bezpieczeństwa energetycznego kraju w aspekcie wykorzystania z3ó? solnych jako magazynów paliw i bezpiecznych składowisk Przegląd Geologiczny tom 57, nr 9 (2009)
- Poborska-Młynarska K., Ślizowski K., 1999: Zasady lokalizacji głębokiego składowiska odpadów promieniotwórczych (SOP) w wysadowych złożach solnych w Polsce. Przemysł wydobywczy – teraźniejszość i przyszłość. Wyd. Wydział Górniczy AGH, SITG AGH, Kraków
- Postępowanie z wypalonym paliwem jądrowym z polskich reaktorów badawczych – praca realizowana w kooperacji z British Nuclear Fuel, PLC i Framatome. IEA, Świerk 1997
- Poszukiwania i charakterystyka materiałów naturalnych do budowy zewnętrznych barier składowiska odpadów promieniotwórczych. PIG, Warszawa 1999
- Ślizowski J. i in., 2011: Przegląd, ocena i ustalenie możliwego zakresu wykorzystania opracowań (projektów, analiz, ekspertyz) w zakresie postępowania/gospodarowania odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym. IGSMiE PAN opr. archiwalne dla MG
- Rozpoznanie budowy wewnętrznej czapy gipsowo-anhydrytowej wysadu solnego "Damasławek" płytkimi badaniami sejsmicznymi. PIG, Warszawa 1999
- Ślizowski J., Lankof L., 2000: Conceptual model of an underground radioactive waste repository in rock-salt and clay formations in Poland. Wyd. IGSMiE, T. 16, z. 4, Kraków
- Ślizowski J., Lankof L., 2003: Salt-mudstones and rock salt suitabilities for radioactive-waste storage systems: rheological properties. Applied Energy. Vol. 75 Nos. 1-2, Elsevier
- Ślizowski J., Ślizowski K., Lankof L., 2006: Porównanie parametrów wytrzymałościowych i reologicznych iłowców solnych i soli kamiennej w aspekcie składowania odpadów promieniotwórczych wydzielających ciepło. Przegląd górniczy, 4/2006. Wyd. SITG Katowice, s.72-76
- Ślizowski K i in., 1999: Opracowanie projektu koncepcyjnego Podziemnego Laboratorium Badawczego (PLB) w wysadzie solnym Kłodawa, Arch, IGSMiE PAN. Kraków 1999
- Ślizowski K., 2006: Możliwości zagospodarowania podziemnych złóż i struktur solnych w Polsce na składowisko odpadów promieniotwórczych. Przegląd Geologiczny, vol. 54, nr 4. Wyd. PIG Warszawa s. 314
- Ślizowski K. i in., 2005: Badania laboratoryjne zubrów (iłowców solnych) dla oceny możliwości składowania odpadów promieniotwórczych w polskich wysadach solnych, IGSMiE PAN – Gospodarka Surowcami Mineralnymi, s. 1-107
- Przewłocki K., Ślizowski K., 2004: Składowanie wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych w formacjach geologicznych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi t. 20, z. 1, Kraków
- Ślizowski K., 2000: Opracowanie modelu koncepcyjnego dla głębokiego składowiska odpadów promieniotwórczych w skałach solnych i ilastych na obszarze Polski. PAN – Działalność Naukowa nr 9, W-wa
- Ślizowski K., 2001: Zasady magazynowania ciekłych odpadów w głębokich strukturach przepuszczalnych Technika Poszukiwań Geologicznych Geosynoptyka i Geotermia nr 6/2001
- Ślizowski K., 2002: Hydrogeologiczne i górnicze kryteria składowania ciekłych odpadów niebezpiecznych w głębokich strukturach przepuszczalnych. Technika Poszukiwań Geologicznych Geosynoptyka i Geotermia nr 1
- Ślizowski K., Janeczek J., Przewłocki K., 2003: Suitability of salt-mudstones as a host rock in the salt domes for radioactive waste storage. Applied Energy. Vol. 75 Nos. 1-2, Elsevier
- Ślizowski K., Köhsling J., Lankof L., 2004: Uwarunkowania podziemnego składowania odpadów niebezpiecznych w Polsce. Studia Rozprawy Monografie. Wyd. IGSMiE-PAN, Kraków
- Ślizowski K., Lankof L., 2009: Geologiczne uwarunkowania składowania wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych w złożach soli w Polsce. Przegląd Geologiczny tom 57, nr 9 (2009) s. 829-838
- Ślizowski K., Przewłocki K., Włodarski J., 2003: Perspectives of the deep storage of long living radioactive waste in rock structures on the territory of Poland. Polityka Energetyczna tom 6 zeszyt specjalny. Wyd IGSM Kraków
- Ślizowski K., Ślizowski J., Lankof L., 2001: Badania laboratoryjne zubrów dla wstępnej oceny ich przydatności do budowy podziemnego składowiska odpadów promieniotwórczych. Działalność Naukowa PAN, 12/2001
- Ślizowski K., Ślizowski J., Lankof L., 2006: Investigating salt claystones properties for assessing potential radioactive waste storage in Polish salt diapirs. Polish Academy of Sciences, Annual Report. Wyd. Publishing Department Office of Analyses, Scientific Information and Publications, Warszawa, s. 93-95. Gilewicz-Wolter
- Ślizowski K., Janeczek J., Przewłocki K., 2003: Suitability of salt-mudstones as a host rock In salt domes for radioactive-waste storage. Applied Energy 75, 119-128
- Studium Programowo-Przestrzenne ostatecznego zamknięcia Krajowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych w Różanie. IEA, Świerk 1999
- Studium Programowo-Przestrzenne Powierzchniowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych Nisko i Średnioaktywnych – część ogólna, rozwiązania techniczne i założenia branżowe do oszacowania nakładów inwestycyjnych. PROCHEM, Warszawa 1999
- Studium przestrzennego zagospodarowania i zaludnienia województwa gdańskiego na wschód od Żarnowca – rej. Opalino-Głuszewo. Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej I Planowania Przestrzennego WAM, Poznań 1989
- Studium struktur tektonicznych przy pomocy technik teledetekcyjnych i geofizycznych w rejonie wstępnie projektowanego podziemnego składowiska na odpady promieniotwórcze w pokładowym złożu soli kamiennej Mechelinki, woj. gdańskie. PIG, Warszawa 1988
- Studium struktur tektonicznych przy pomocy technik teledetekcyjnych i geofizycznych w rejonie wstępnie projektowanych lokalizacji podziemnego składowiska w pokładowych złożach soli kamiennej. PIG, Warszawa 1989
- Studium struktur tektonicznych w otoczeniu wysadu solnego Damasławek przy pomocy technik teledetekcyjnych i geofizycznych. PIG, Warszawa 1990
- Studium wyboru lokalizacji i zakresu badań dla zaprojektowania budowy składowiska odpadów promieniotwórczych. Synteza studium. PIG, Warszawa 1988
- Unieszkodliwianie odpadów wysokoaktywnych przy pomocy źródeł akceleratorowych. Projekt badawczy KBN, WFiTJ AGH, Kraków 1999
- Uraninite and UO2 in spent nuclear fuel: a comparison Janusz Janeczek i inni Journal of Nuclear Materiale Vol.238 1996
- Uzupełniające rozpoznanie wysadu solnego Damasławek. Etap I, II, WGGiOŚ AGH, Kraków 1998
- Uzupełniające studium regionalne złóż surowców skalnych – masywy skał magmowych i wielkie kompleksy skał ilastych. PIG, Warszawa 1998
- Wstępne rozpoznanie stanu zaludnienia i zagospodarowania przestrzennego rejonu Mechelinki. Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Przestrzennego Zagospodarowania UAM, Poznań 1988
- Wytypowanie lokalizacji i opracowanie materiałów wyjściowych do Koncepcji Programowo-Przestrzennej nowego składowiska odpadów promieniotwórczych (SOP) nisko i średnioaktywnych. Etap I, II, III. PIG, Warszawa 1999
- Zbadanie własności oraz dobór materiałów zestalających i izolujących pod kątem ich wykorzystania do budowy sztucznych barier ochronnych (projekt wiodący pakietu). IAE, Świerk 1999
- Kleczek Z., Zeljaś D., 2004: Lokalizacja podziemnego składowiska odpadów promieniotwórczych. Prz.Geol., nr 8/1: 649-652
- Przewłocki K., Ślizowski K., 2004: Składowanie wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych w formacjach geologicznych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi, 20, 1: 39-64
- Analiza wybranych formacji jury dolnej pod kątem ich przydatności do składowania odpadów promieniotwórczych. PIG-PIB. Warszawa, 2012. Opracowanie archiwalne, temat nr: 61.3403.1101.00.0, kierownik tematu: Paweł Brański
- Brański P., 2007: Ocena możliwości wykorzystania niektórych przedkenozoicznych kopalin ilastych w Polsce dla celów ochrony środowiska. Przegląd Geologiczny, 55, 467-474
- Brański P., 2010: Geneza osadów ilastych formacji ciechocińskiej (jura dolna, toark) w południowej Polsce a ich znaczenie gospodarcze. Biul. Państw. Inst. Geol., 439, 2: 249-258
- Ślizowski K. i in., 2011: Prognoza zmian w zakresie postępowania/gospodarowania odpadami promieniotwórczymi i nie będących nimi substancjami promieniotwórczymi w Polsce. IGSMiE PAN opr. archiwalne dla MG
Publikacje zagraniczne
- Alexander W.R, McKinley Deep geological disposal of radioactive waste. Radioactivity in the environment. Vol 9
- Costs of Reprocessing Versus Directly Disposing of Spent Nuclear Fuel before the Committee on Energy and Natural Resources United States Senate November 14, 2007
- DYREKTYWA RADY 2011/70/EURATOM z dnia 19 lipca 2011 r. ustanawiająca ramy wspólnotowe w zakresie odpowiedzialnego i bezpiecznego gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi
- IAEA 2006 — Geological disposal of radioactive waste.Safety Standards No WS-R-4
- IAEA 2007 — Strategy and Methodology for Radioactive Waste Characterization. TECDOC-1537
- Makhnach A., Petrova N., Kutyrlo V., Vysotsky E. Problems and prospects for construction of radioactive waste disposal sites in Belarus Przegląd Geologiczny tom 57, nr 9 (2009)
- Reversibility and Retrievability in Geologic Disposal of Radioactive Waste Reflections at the International Level NUCLEAR ENERGY AGENCY ORGANISATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT 2010
- Transportation and Storage Subcommittee Report to the Full Commission Updated Report Blue Ribbon Commission on America’s Nuclear Future Washington, DC January 2012
- Boisson J.-Y. (ed.), 2005 – Clay Club Catalogue of Characteristics of Argillaceous Rocks. NUCLEAR ENERGY AGENCY No. 4436
- Chapman N.A., 2006 – Geological Disposal of Radioactive Wastes – Concept, Status and Trends. Journal of Iberian Geology, 32 (1): 7-14
- Claret F., Bauer A., Schaefer, Griffault L., Lanson B., 2002 – Experimental investigation in the interaction of clays with high-pH solutions: a case study from the Callovo– Oxfordian formation, Meuse-Haute Marne underground laboratory (France). Clays and Clay Minerals, 50, 632–645
- Claret F., Sakharov B.A., Drits V.A., Velde B., Meunier A., Griffault L., Lanson B., 2004 – Clay minerals in the Meuse-Haute Marne underground laboratory (France): Possible influence of organic matter on clay mineral evolution. Clays and Clay Minerals, 52: 515-532
- Cuadros J., 2008 – Clay as sealing material in nuclear waste repositories. Geology Today, 24, (3): 99-103
- Delage P., Cui Y.J., Tang A.M., 2010 – Clays in radioactive waste disposal. Journal of Rock Mechanics and Geotechnical Engineering 2 (2): 111–123
- Delay J., Rebours H., Vinsot A., Robin P., 2007 – Scientific investigation in deep wells for nuclear waste disposal studies at the Meuse/Haute Marne underground research laboratory, Northeastern France. Physics and Chemistry of the Earth, 32: 42–57
- Deniau I., Devol-Brown I., Derenne S., Behar F., Largeau C., 2008 – Comparison of the bulk geochemical features and thermal reactivity of kerogens from Mol (Boom Clay), Bure (Callovo–Oxfordian argillite) and Tournemire (Toarcian shales) underground research laboratories. Science of the Total Environment, 389: 475-485
- Gaucher E., Robelin C., Matray J.M., Negrel G., Gros Y., Heitz J.F., et al., 2004 – Andra underground research laboratory: interpretation of the mineralogical and geochemical data acquired in the Callovian–Oxfordian formation by investigative drilling. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C. Water Geochem. Hydrogeol., 29: 55–77
- Mazurek M., 1999 – Mineralogy of the Opalinus Clay. In: M. Thury, P. Bossart (eds.): Mont Terri Rock Laboratory. Results of the Hydrogeological, Geochemical and Geotechnical Ex¬periments Performed in 1996 and 1997. Geological Report, 23: 15-18. Swiss National Hydrological and Geological Sur¬vey, Bern
- Mazurek M., Pearson F.J., Volckaert G., Bock H., 2003 – Features, Events and Processes Evaluation Catalogue for Argillaceous Media. NUCLEAR ENERGY AGENCY No. 4437
- Nuclear Waste Disposal in Germany – Investigation and evaluation of regions with potentially suitable host rock formations for a geologic nuclear repository, 2007. BGR, Hannover/Berlin, April 2007
- Ramirez S., Vieillard P., Bouchet A., Cassagnabere A., Meunier A., Jacquot E., 2005 – Alteration of the Callovo–Oxfordian clay from Meuse-Haute Marne underground laboratory (France) by alkaline solution. I. A XRD and CEC study. Applied Geochemistry, 20: 89–99
- Tinseau E., Bartier D., Hassouta L., Devol-Brown I., Stammopse D., 2006 – Mineralogical characterization of the Tournemire argillite after in situ interaction with concretes. Waste Manage. 26, 7: 789–800
- Thury M., 2002 – The characteristics of Opalinus Clay investigated in the Mont Terri underground rock laboratory in Switzerland. C. R. Physique, 3: 923-933
- Thury M., Bossart P., 1999 – The Mont Terri Rock Laboratory, a new international research project in a Mesozoic shale formation, in Switzerland. Engineering Geology, 52: 347-359
- Turrero M.J., Fernández A.M., Pena J., Sánchez M.D., Wersin P., Bossart P., Sánchez M., Melón A., Garralón A., Yllera A., Gómez P., Hernán P., 2006 – Pore water chemistry of a Paleogene continental mudrock in Spain and a Jurassic marine mudrock in Switzerland: Sampling methods and geochemical interpretation. Journal of Iberian Geology 32 (2) 2006: 233-258
- Van Keer I., De Craen M., 2001 – Sedimentology and diagenetic evolution of the Boom Clay: state of the art. SCK-CEN report R-3483, Mol, Belgium
- Verstricht J., Blümling P., Merceron T., 2003 – Repository concepts for nuclear waste disposal in clay formations. In: Fields Neasurements in Geomechanics. Proc. of the 6th Int. Symp. Oslo (Norway) 15-18 September 2003
- Vieillard P., Ramirez S., Bouchet A., Cassagnabere A., Meunier A., Jacquot E., 2004 – Alteration of the Callovo-Oxfordian clay from Meuse-Haute Marne Underground Laboratory (France) by alkaline solution: II. Modelling of mineral reactions. Applied Geochemistry, 19: 1699–1709
- Aranyossy J.F. (ed.), 2007 – Clay in natural and engineered barriers for radioactive waste cofinement. Physics and Chemistry of the Earth, 32(1-7): 1-538
- Landais P., Aranyossy J.F. (eds), 2004 – Clays in natural and engineered barriers for radioactive waste confinement. Papers from ANDRA Meeting, Reims, France, 2002. Applied Clay Science, 26(1-4): 1-542
- Potter P.E, Maynard, J,B., Depetris, P.J., 2005 – Mud and Mudstones. Springer, Berlin, 289 pp. ISBN 3-540-22157-3
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Models and Data for the Repository System 2012 Part 2. Posiva Report 2013-1
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Models and Data for the Repository System 2012 Part 1. Posiva Report 2013-1
- Yu L., Rogiers B., Gedeon M., Marivoet J., De Craen M., Mallants D., 2013 – A critical review of laboratory and in-situ hydraulic conductivity measurements for the Boom Clay in Belgium. Applied Clay Science, 75-76, p. 1-12
- Dupuis M-C., Gonnot F-M.,2013 – The Cigeo project: Meuse/Haute-Marne reversible geological disposal facility for radioactive waste. ANDRA Publication
- Aparicio L. (ed.), 2013 – Making nuclear waste governable – Deep underground disposal and the challenge of reversibility. ANDRA Publication
- Bollingerfehr W., Filbert W., Herold P., Lerch C., Müller-Hoeppe N., Charlier F., Kilger R., 2013 – Technical Design and Optimization of a HLW-Repository in the Gorleben Salt Dome including Detailed Design of the Sealing System. WM2013 Conference, February 24 -28, 2013, Phoenix, Arizona, USA
- Mönig J., Beuth T., Wolf J., Lommerzheim A., Mrugalla S., 2013 – Preliminary Safety Analysis of the Gorleben Site: Safety Concept and Application to Scenario Development Based on a Site-Specific Features, Events and Processes (Fep) Database – 13304. WM2013 Conference, February 24 -28, 2013, Phoenix, Arizona, USA
- The Safety Case and Safety Assessment for the Disposal of Radioactive Waste, 2012. IAEA Safety Standards Series SSG-23
- Saari J., 2012 – Seismic Activity Parametres of the Olkiluoto Site. Posiva Report 2012-34
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto -Surface and Near-Surface Hydrological Modelling in the Biosphere Assessment BSA-2012. Posiva Report 2012-30
- Fox A., Forchhammer K., Pettersson A., La Pointe P., Lim, D-H., 2012 – Geological Discrete Fracture Network Model for the Olkiluoto Site, Eurajoki, Finland. Posiva Report 2012-27
- Pimenoff N., Venäläinen A., Järvinen H., 2012 – Climate And Sea Level Scenarios For Olkiluoto For The Next 10,000. Posiva Report 2012-26
- McEwen T.(ed.), Aro S., Kosunen P., Mattila J., Pere T., Käpyaho A., Hellä P., 2012 – Rock Suitability Classification – RSC 2012. Posiva Report 2012-24
- Pere T.(ed.), Mattila J., Aro S., Ahokas H., Vaittinen T., 2012 – Layout Determining Features, their Influence Zones and Respect Distances at the Olkiluoto Site. Posiva Report 2012-21
- Poteri A., Nordman H., Pulkkanen V-M., Hautojärvi A., Kekäläinen, P., 2012 – Representing Solute Transport Through the Multi-Barrier Disposal System by Simplified Concepts. Posiva Report 2012-20
- Sievänen U., Karvonen T., Dixon D., Hansen J., Jalonen T., 2012 – Design, Production and Initial State of the Underground Disposal Facility Closure. Posiva Report 2012-19
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Synthesis 2012. Posiva Report 2012-12
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Biosphere Assessment 2012. Posiva Report 2012-10
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Assessment of Radionuclide Release Scenarios for the Repository System 2012. Posiva Report 2012-9
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Formulation of Radionuclide Release Scenarios 2012. Posiva Report 2012-8
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Features, Events and Processes 2012. Posiva Report 2012-7
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Complementary Considerations 2012. Posiva Report 2012-11
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Description of the Disposal System 2012. Posiva Report 2012-5
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Performance Assessment 2012. Posiva Report 2012-4
- Safety Case for the Disposal of Spent Nuclear Fuel at Olkiluoto – Design Basis 2012. Posiva Report 2012-3
- Kuva J.(ed.), Myllys M., Timonen J., Kelokaski M., Ikonen J., Siitari-Kauppi M., Lindberg A., Aaltonen I., 2012 – Microstructure, Porosity and Mineralogy Around Fractures in Olkiluoto Bedrock. Posiva Report 2012-2
- Monitoring at Olkiluoto – a Programme for the Period Before Repository Operation. Posiva Report 2012-1
- Äspö Hard Rock Laboratory Annual Report 2011. SKB TR-12-03
- KBS-3H Complementary studies, 2008-2010. SKB TR-12-01
- Areias L., Verstricht J., Fischer T., Philipp J., 2012 – Seismic Monitoring at the Underground Nuclear Research Laboratory in MOL, Belgium. WM2012 Conference Proceedings (on CD), Phoenix, AZ, United States, 26 February – 1 March 2012 / American Nuclear Society (ANS), Phoenix, AZ, United States, American Nuclear Society, 2012, p. 1-12
- Breen B.J., Garcia-Sineriz J.L., Maurer H., Mayer S., Schröder T.J., Verstricht J., 2012 – EC MoDeRn Project: In-situ Demonstration of Innovative Monitoring Technologies for Geological Disposal. WM2012 Conference Proceedings (on CD), Phoenix, AZ, United States, 26 February – 1 March 2012 / American Nuclear Society, Phoenix, AZ, United States, American Nuclear Society, 2012, p. 1-15
- Garitte B., Sillen X., Li Xiang Ling, Armand G., Vaunat J., Gens A., 2012 -Comparative study of three in-situ heating tests in anisotropic media: the HE-D, TER and ATLAS experiments. Impact of thermo-hydro-mechanical chemical (THMC) processes on the safety of underground radioactive waste repositories. Proceedings of the European Commission TIMODAZ-THERESA International Conference, Luxembourg, 29 September – 1 October 2009, Luxembourg, Luxembourg, 29 September – 1 October 2009 / European Commission, Brussels, Belgium, European Commission, 2012, p. 159-171
- Van Iseghem P., 2012 – Corrosion issues of radioactive waste packages in geological disposal systems. Nuclear corrosion science and engineering, Woodhead Publishing, p. 939-987
- Marivoet J., Weetjens E., 2012 – An Assessment of the Impact of Advanced Nuclear Fuel Cycles on Geological Disposal. Radioactive Waste, s.l., Intechopen.com, p. 487-502
- Li Xiang Ling, Bastiaens W., Weetjens E., Sillen X., 2012 – The THM boundary conditions control in the design of the large scale in situ PRACLAY heater test. Impact of thermo-hydro-mechanical chemical (THMC) processes on the safety of underground radioactive waste repositories. Proceedings of the European Commission TIMODAZ-THERESA International Conference, Luxembourg, 29 September – 1 October 2009, Luxembourg, Luxembourg, 29 September – 1 October 2009 / European Commission, Brussels, Belgium, European Commission, p. 385-390
- Bollingerfehr W., Lerch C., Filbert W., Zhang Q., 2012 – Thermal-Mechanical Model Analysis used for Evaluating a Repository Concept for Heat-Generating Radioactive Waste in Salt-Rock. Mechanical Behavior of Salt. SaltMech7 Conference
- IAEA 2011 – Disposal of Radioactive Waste Specific Safety Requirements. IAEA Safety Standards Series SSR-5
- IAEA 2011 – The Management System for the Development of Disposal Facilities for Radioactive Waste. IAEA Nuclear Energy Series NW-T-1.2
- IAEA 2011 – Viability of Sharing Facilities for the Disposal of Spent Fuel and Nuclear Waste. IAEA TECDOC 1658
- IAEA 2011 – Geological Disposal Facilities for Radioactive Waste. IAEA Safety Standards Specific Safety Guide No. SSG-14, Vienna 2011
- Pimenoff N., Venäläinen A., Järvinen H., 2011 – Climate scenarios for Olkiluoto on a Time-Scale of 120,000 Years. Posiva Report 2011-4
- Pulkkanen V-M., Nordman H., 2011 – Effects of Bedrock Fractures on Radionuclide Transport near a Vertical Deposition Hole for Spent Nuclear Fuel. Posiva Report 2011-3
- SKB 2011 – Long-term safety for the final repository for spent nuclear fuel at Forsmark Main report of the SR-Site project Volume I-III. SKB TR-11-01
- SKB 2011 – Äspö Hard Rock Laboratory. Annual report 2010. SKB TR-11-10
- SKB 2011 – Long-term safety for the final repository for spent nuclear fuel at Forsmark. Main report of the SR-Site project. Updated 2012-12. SKB TR-11-01
- SKB 2011 – Long-term safety for the final repository for spent nuclear fuel at Forsmark. Main report of the SR-Site project. SKB TR-11-01
- Beerten K., 2011 – Effects of global warming on the geosphere and hydrosphere for deep geological disposal, Mol-Dessel nuclear zone, Belgium. External Report of the Belgian Nuclear Research Centre; ER-143; CCHO 2009-0940000), ISSN 1782-2335
- Chen G., Sillen X., Verstricht J., Li Xiang Ling, 2011 – ATLAS III in situ heating test in boom clay: Field data, observation and interpretation. Computers and Geotechnics, 38:5(2011), p. 683-696, ISSN 0266-352X
- De Cannière P., Kursten B., Druyts F., Moors H., Gens R., 2011 – Sulphur-related issues in deep underground nuclear waste disposal systems. Sulphur-assisted corrosion in nuclear disposal systems, Leeds, United Kingdom, Maney Publishing, p. 165-169
- Yu L., Weetjens E., Perko J., Mallants D., 2011 – Comparison of Numerical Tools Through Thermo-Hydro-Gas Transport Modeling for a Geological Repository in Boom Clay. 2009 TOUGH2 Symposium , Berkeley, CA, United States, 14-16 September 2009.- In: Nuclear Technology, 174:3(2011), p. 411-423, ISSN 0029-5450
- Van Geet M., De Craen M., Beerten K., Leterme B., Mallants D., Wouters L., Cool W., Brassinnes S., 2011 – Climate evolution in the long-term safety assessment of surface and geological disposal facilities for radioactive waste in Belgium. Geologica Belgica, 15:1-2(2011), p. 8-15, ISSN 1374-8505
- IAEA 2010 – Technological Implications of International Safeguards for Geological Disposal of Spent Fuel and Radioactive Waste. IAEA Nuclear Energy Series No. NW-T-1.21
- NEA-OECD 2010 – Geoscientific Information in the Radioactive Waste Management Safety Case. OECD Publications Service
- SKB 2010 – RD&D Programme for research, development and demonstration of methods for the management and disposal of nuclear waste. SKB TR-10-63
- Cuss R. J., Harringtong J. F., Noy D. J., 2010 – Large scale gas injection test (Lasgit) performed at the Äspö Hard Rock Laboratory. Summary report 2008. SKB TR-10-38
- Neretnieks Ivars, Liu Longcheng, Moreno Luis, 2010 – Mass transfer between waste canister and water seeping in rock fractures. Revisiting the Q-equivalent model. SKB TR-10-42
- Dueck A., 2010 – Thermo-mechanical cementation effects in bentonite investigated by unconfined compression tests. SKB TR-10-41
- Winberg A. (editor), 2010 – Fault Rock Zones Characterisation – Final report. TRUE-1 Continuation Project. SKB TR-10-36
- Hökmark H., Lönnqvist M., Fälth B., 2010 – THM-issues in repository rock. Thermal, mechanical, thermo-mechanical and hydro-mechanical evolution of the rock at the Forsmark and Laxemar sites. Updated 2011-10. SKB TR-10-23
- Hallbeck L., 2010 – Principal organic materials in a repository for spent nuclear fuel. Updated 2010-10. SKB TR-10-19
- SKB 2010 – Design, construction and initial state of the underground openings. Updated 2013-01. SKB TR-10-18
- SKB 2010 – Spent nuclear fuel for disposal in the KBS-3 repository. Updated 2011-12. SKB TR-10-13
- SKB 2010 – Design and production of the KBS-3 repository. SKB TR-10-12
- Åkesson M., Kristensson O., Börgesson L., Dueck A., Hernelind J., 2010 – THM modelling of buffer, backfill and other system components. Critical processes and scenarios. SKB TR-10-11
- Weetjens E., Marivoet J., Seetharam S., 2010 – Performance indicators Quantifying the Contribution of Safety Functions to the Confinement of Radionuclides in a Geological Repository System. Scientific Basis for Nuclear Waste Management XXXIV. Symposium Proceedings, San Fransisco, United States, 5-9 April 2010 / MRS, Warrendale, PA, United States, Materials Research Society, 2010, p. 191-196
- Wang L., Jacques D., De Cannière P., 2010 – Effects of an alkaline plume on the Boom Clay as a potential host formation for geological disposal of radioactive waste. (External Report of the Belgian Nuclear Research Centre; ER-28; CCHO 2000-773/00/00), ISSN 1782-2335
- Verstricht J., Areias L., Bastiaens W., Li Xiang Ling, 2010 – Measurement techniques for in situ stresses around underground constructions in a deep clay formation. Proceedings 14th International Conference on Experimental Mechanics (ICEM 14), Poitiers, FRANCE, July 4-9, France, 4-9 July 2010 / EuraSEM, Poitiers, France, EDP Sciences, 2010, p. 1-8
- Van Iseghem P., Marivoet J., 2010 – Safety Assessment of Geological Disposal of High-Level Radioactive Waste in Boom Clay: Relation with the Radionuclide Inventory Proceedings of the 12th International Conference on Environmental Remediation and Radioactive Waste Management, Liverpool, United Kingdom, 11-15 October 2009 / ASME (American Society of Mechanical Engineers), IME (Institution of Mechanical engineers) and NI (Nuclear Institute) , Fairfield, NJ, United States, ASME, p. 1-6
- Martens E., Maes N., Weetjens E., Van Gompel M., Van Ravestyn L., 2010 – Modelling of a Large-scale In-situ Migration Experiment with 14C-labelled Natural Organic Matter in Boom Clay. Radiochimica Acta, 98:9-11(2010), p. 695-701, ISSN 0033-8230
- Marivoet J., Weetjens E., Raeymaekers F., Seetharam S., 2010 – Testing Safety and Performance Indicators for a Geological Repository in Clay. External Report of the Belgian Nuclear Research Centre; ER-125; EC 6th Framework, Pamina WP3.4, ISSN 1782-2335
- Li Xiang Ling, Bastiaens W., Van Marcke P., Verstricht J., Chen G., Weetjens E., Sillen X., 2010 – Design and development of large-scale in-situ PRACLAY heater test and horizontal high-level radioactive waste disposal gallery seal test in Belgian HADES. Journal of Rock Mechanics and Geotechnical Engineering, 2:2, p. 103-110, ISSN 1674-7755
- Pöhler M., Jobmann M., 2010 – Reference disposal concept for a final repository for HLW in a clay formation in Germany. DBE TECHNOLOGY GmbH, Peine, Germany
- IAEA 2009 – Geological Disposal of Radioactive Waste: Technological Implications for Retrievability Geological Disposal of Radioactive Waste: Technological Implications for Retrievability. IAEA Nuclear Energy Series No. NW-T-1.19
- IAEA 2009 – Safety Assessment for Facilities and Activities. Safety Standards Series № GSR, Part 4
- Sundberg J., Back Pär-Erik, Ländell M., Sundberg A., 2009 – Modelling of temperature in deep boreholes and evaluation of geothermal heat flow at Forsmark and Laxemar. Updated 2010-09. SKB TR-09-14
- SKB 2009 – Äspö Hard Rock Laboratory. Annual report 2008. SKB TR-09-10
- SKB 2009 – Site description of Laxemar at completion of the site investigation phase. SDM-Site Laxemar. SKB TR-09-01
- Charlier R., Chambon R., Li Xiang Ling, Dizier A., Sieffert Y., Collin F., Levasseur S., 2009 – TIMODAZ – Modelling the Excavated Damage Zone around an underground gallery – Coupling mechanical, thermal and hydraulical aspects. Conference proceedings. EURADWASTE'08. EURADWASTE, the Seventh European Commission Conference on the Management and Disposal of Radioactive Waste, Luxembourg, Luxembourg, 20-23 October 2008 / European Commission, Luxembourg, Luxembourg, European Commission, p. 441-445
- Chen G., Ledesma A. J., 2009 – Coupled Thermohydromechanical Modeling of the Full-Scale In Situ Test “Prototype Repository”. Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engineering, 135:1, p. 121-132, ISSN 1090-0241
- Ferrand K., Valcke E., 2009 – CORALUS An integrated in situ corrosion test on α-active HLW glass, phase 2004-2008. Topical Report on the analysis of the DKW/Pamela glass samples loaded on test tube 3. External Report of the Belgian Nuclear Research Centre; ER-96; CCHO 2004-2470/00/00 DS 251 A21/1.6), ISSN 1782-2335
- Honty M., De Craen M., Van Geet M., 2009 – SMARAGD – The study of Mineral Alterations of clay barriers used for Radwaste storage and its Geological Disposal. Conference proceedings. EURADWASTE'08. EURADWASTE, the Seventh European Commission Conference on the Management and Disposal of Radioactive Waste, Luxembourg, Luxembourg, 20-23 October 2008, Luxembourg, Luxembourg, European Commission, p. 511-515
- Valcke E., Mariën A., Van Geet M., 2009 – The methodology followed in Belgium to investigate the compatibility with geological disposal of Eurobitum bituminized intermediate-level radioactive waste. Scientific Basis for Nuclear Waste Management XXXIII. Symposium Proceedings. Volume 1193, St. Petersburg, Russian Federation, 25-29 May 2009 / V.G. Khlopin Radium Institute, Warrendale, PA, United States, Materials Research Socielty, p. 105-116
- Marivoet J., Weetjens E., 2009 – Impact of Advanced Fuel Cycles on Geological Disposal. Scientific Basis for Nuclear Waste Management XXXIII. Symposium Proceedings. Volume 1193, St. Petersburg, Russian Federation, 25-29 May 2009 / V.G. Khlopin Radium Institute, Warrendale, PA, United States, Materials Research Socielty, p. 117-126
- Saari J., 2008 – Seismicity in the Olkiluoto Area. Posiva Report 2008-4
- Pedersen K., 2008 – Microbiology of Olkiluoto Groundwater, 2004-2006. Posiva Report 2008-2
- SKB 2008 – Äspö Hard Rock Laboratory. Annual report 2007. SKB TR-08-10
- SKB 2008 – Site description of Forsmark at completion of the site investigation phase. SDM-Site Forsmark. Updated 2012-08. SKB TR-08-05
- Honty M., 2008 – SMARAGD. The Study of Mineral Alterations of clay barriers used for Radwaste storage and its Geological Disposal. Final activity report. External Report of the Belgian Nuclear Research Centre; ER-58; Intra European Fellowships – EIF, contract number 028403), ISSN 1782-2335
- Valcke E., Lemmens K., Van Iseghem P., Godon N., Jollivet P., Jockwer N., Wieczorek K., Pozo C., 2008 – CORALUS: an integrated in situ test on the corrosion of α-active (SON68) HLW glass. Radioactive waste disposal in geological formations. Proceedings, Braunschweig, Germany, 5-9 November 2007 / GRS, Braunschweig, Germany, GRS, p. 187-198
- Raeymaekers F., Weetjens E., Marivoet J., 2008 – Geological disposal of PAMELA and compacted structural and technological waste: Radiological consequences in the case of the expected evolution scenario. External Report of the Belgian Nuclear Research Centre; ER-78, ISSN 1782-2335
- Mallants D., Jacques D., Perko J., 2008 – Modelling multi-phase flow phenomena in concrete barriers used for geological disposal of radioactive waste. The 11th International Conference on Environmental Remediation and Radioactive Waste Management, Bruges, Belgium, 2-6 September 2007 / ASME, Fairfield, NJ, United States, American Society of Mechanical Engineers, p. 1-9