Źródła wiedzy

Słownik pojęć i skrótów

ATES − magazynowanie energii cieplnej (ciepła i/lub chłodu) w warstwach wodonośnych (ang. aquifer thermal energy storage)

CLS − układ zamknięty dolnego źródła gruntowych pomp ciepła, czynnik roboczy nie ma bezpośredniego kontaktu ze środowiskiem gruntowo-wodnym (ang. closed-loop system)

COP − współczynnik efektywności energetycznej pompy ciepła w trybie grzania (ang. coefficient of performance)

Decyzja środowiskowa − decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach;

Dyrektywa OOŚ − Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dz.U. UE.L.2012.26.1 ze zm.);

Dyrektywa OZE − Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. (Dz.U.UE.L.2018.328.82 ze zm.);

Dyrektywa szkodowa − Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu (Dz.U.UE.L.2004.143.56 ze zm.);

EER − współczynnik efektywności energetycznej pompy ciepła w trybie chłodzenia (ang. energy efficiency ratio)

HT−ATES − wysokotemperaturowe magazynowanie energii cieplnej w warstwach wodonośnych, z reguły temperatura wody znacznie przekracza 25°C (ang. high temperature ATES)

JCWPd − jednolite części wód podziemnych;

k.p.a. − ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. 2023 poz. 775 ze zm.);

LT−ATES − niskotemperaturowe magazynowanie energii cieplnej w warstwach wodonośnych, z reguły temperatura wody poniżej 25°C (ang. low temperature ATES)

Nowelizacja PZP − ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i niektórych innych ustaw (Dz. U. 2023 poz. 1688);

OLS − układ otwarty dolnego źródła gruntowych pomp ciepła, czynnikiem roboczym są wody podziemne (ang. open-loop system)

OWC − otworowe wymienniki ciepła;

OZE − odnawialne źródła energii;

plan miejscowy − miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ustanowiony dla danego obszaru na podstawie ustawy z dnia 11 lipca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2023 poz. 977 ze zm.);

plan ogólny − plan ogólny ustanowiony dla danego obszaru na podstawie ustawy z dnia 11 lipca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2023 r. poz. 977);

Potencjał ATES − zestaw naturalnych parametrów poziomu wodonośnego, które decydują o tym, że może on być wykorzystany do sezonowego magazynowania ciepła i/lub chłodu oraz ich efektywnego wykorzystania

Prawo budowlane lub PB − ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku – Prawo budowlane (Dz.U.2024 poz. 725 ze zm.);

Prawo energetyczne lub PE − ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. 2024 poz. 266 ze zm.);

Prawo geologiczne i górnicze lub PGG − ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2024 poz.1290);

Prawo ochrony środowiska lub POŚ − ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2024 poz. 54 ze zm.);

Prawo wodne lub PW − ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz.U.2024 poz. 1087);

Ramowa Dyrektywa Wodna − Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. UE.L.2000.327.1 ze zm.);

Rozporządzenie szkodowe − rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2019 r. w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku (Dz.U. 2019 poz. 1383);

Rozporządzenie OOŚ − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U.2019 poz. 1839 ze zm.);

Rozporządzenie systemowe − Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 stycznia 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemów ciepłowniczych (Dz.U.2007 nr 16 poz. 92);

SCOP − sezonowy współczynnik efektywności energetycznej pompy ciepła w trybie grzania (ang. seasonal coefficient of performance)

SEER − sezonowy współczynnik efektywności w trybie chłodzenia (ang. seasonal energy efficiency ratio)

SPF − sezonowy współczynnik efektywności grzewczej pompy ciepła (ang. seasonal energy efficiency ratio)

URE − Urząd Regulacji Energetyki;

Ustawa OOŚ − ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U.2024 poz. 1112);

Ustawa PZP − ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.2024 poz. 1130);

Ustawa OZE − ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U.2024 poz.1361);

Ustawa szkodowa − ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U.2020 poz. 2187);

UTES − podziemne magazynowanie energii cieplnej (ang. underground thermal energy storage)

Wody Polskie − Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie.

Literatura

• Anibas C., Kukral J., Possemiers M., Huysmans M., 2016 – Assessment of seasonal aquifer thermal energy storage as a groundwater ecosystem service for the Brussels-capital region: combining groundwater flow, and heat and reactive transport modeling. Energy Procedia; 97:179–85; https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1876610216310062?via%3Dihub
• Andersson O., Hellström G., Nordell B., 2013 – Heating and cooling with UTES (Underground Thermal Energy Storage) - Applications and Market Development in Sweden. Journal of Energy and Power Engineering, 7, 669-678, https://www.davidpublisher.com/Public/uploads/Contribute/56249077ce230.pdf
• Ausseur J. Y., Sauty J. P., 1982 – Exploitation thermique des aquiféres peu profonds. Manuel de préperation des pré-études. De faisabilité technique, http://infoterre.brgm.fr/rapports/82-SGN-023-EAU.pdf
• Avci C. B., 1992 – Flow occurrence between confined aquifers through improperly plugged boreholes. Journal of Hydrology, 139(1-4), 97-114, https://doi.org/10.1016/0022-1694(92)90197-4
• Aydin, G. A., Agaoglu B., Kocasoy G., Copty N., 2011 – Effect of temperature on cosolvent flooding for the enhanced solubilization and mobilization of NAPLs in porous media. Journal of Hazardous Materials, 186, 636-644, https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2010.11.046
• Bartoszak K., Bednorz E., Bielec-Bąkowska Z., Matuszko D., Tomczyk A. M., Wibig J., Wypych A., 2022 – Atlas klimatu Polski (1991–2020), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, ISBN;  https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/26990/1/atlas-klimatu-polski-1991-2020.pdf
• Bloemendal M., Esch van M. S., Vardon P. J., Pape J. J., Hartog N., 2022 – Novel ATES triplet system for autarkic space heating and cooling. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 1085. 012028 IOP Publishing doi:10.1088/1755-1315/1085/1/012028, https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1755-1315/1085/1/012028/pdf
• Bloemendal M, Hartog N., 2018 – Analysis of the impact of storage conditions on the thermal recovery efficiency of low-temperature ATES systems. Geothermics 2018; 71:306–19; https://doi.org/10.1016/j.geothermics.2017.10.009978-83-7986-415-7
• Bloemendal M., Jaxa-Rozen M, Olsthoorn T., 2018 – Methods for planning of ATES systems. Appl Energy; 216:534-57; https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2018.02.068
• Bloemendal M., Olsthoorn T., 2018 – ATES systems in aquifers with high ambient groundwater flow velocity. Geothermics.;75:81–92. https://doi.org/10.1016/j.geothermics.2018.04.005
• Bloemendal M., Olsthoorn T, Boons F., 2014 – How to achieve optimal and sustainable use of the subsurface for Aquifer Thermal Energy Storage. Energy Policy.; 66:104–14; https://doi.org/10.1016/j.enpol.2013.11.034
• Bloemendal M., Olsthoorn T., Ven van de F., 2015 – Combining climatic and geo-hydrological preconditions as a method to determine world potential for aquifer thermal energy storage, Science of The Total Environment Volume 538, 621-633 https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2015.07.084
• Bonte M., Röling W.F.M., Zaura E., van der Wielen P.W.J.J., Stuyfzand P.J., van Breukelen B.M., 2013a – Impacts of shallow geothermal energy production on redox processes and microbial communities. Environ. Sci. Technol. 47, 14476–14484, https://pubs.acs.org/doi/10.1021/es4030244
• Bonte M, Stuyfzand PJ, van den Berg GA, Hijnen WAM., 2011 – Effects of aquifer thermal energy storage on groundwater quality and the consequences for drinking water production: a case study from The Netherlands. Water Sci Technol.; 63(9):1922-31; https://doi.org/10.2166/wst.2011.189
• Brons H.J., Zehnder A.J.B., 1990 – Biogeochemical aspects of aquifer thermal energy storage. Hydrochemistry and energy storage in aquifers, 43, 27-43; https://core.ac.uk/download/pdf/29350225.pdf
• Brons H.J., Griffioen J., Appelo C.A.J., Zehnder A.J.B., 1991 – Bio)geochemical reactions in aquifer material from a thermal energystorage site. Water Res. 25, 729–736; https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/004313549190048U
• Burté L., Baranger C., Aquilina L., Le Borgne T., Farasin J., Gérard M. F., Quentin C., Tristan B., Sancier G., 2018 – Etude des risques de colmatage et optimisation des processusde traitement des doublets géothermiques; https://theses.hal.science/tel-02165142
• Busso A., Georgiev A., Roth P., 2003 – Underground Thermal Energy Storage - First thermal response test in South America. RIO 3 - World Climate & Energy Event, 1-5 December 2003, Rio de Janeiro, Brazil; https://www.researchgate.net/publication/270101180_Underground_Thermal_Energy_Storage_-_First_Thermal_Response_Test_in_South_America
• Chang W., Whyte L., Ghoshal S., 2011 – Comparison of the effects of variable site temperatures and constant incubation temperatures on the biodegradation of petroleum hydrocarbons in pilot-scale experiments with field-aged contaminated soils from a cold regions site. Chemosphere, 82, 872–878; https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510012294
• Chiasson A., 2016 – Geothermal Heat Pump and Heat Engine Systems: Theory and Practice. Online Library 49. 8128–8138, https://doi.org/10.1002/2013WR013677
• Collignon M, Klemetsdal ØS, Møyner O, Alcani´e M, Rinaldi AP, Nilsen H, et al., 2020 – Evaluating thermal losses and storage capacity in high-temperature aquifer thermal energy storage (HT-ATES) systems with well operating limits: insights from a study-case in the Greater Geneva Basin, Switzerland. Geothermics; 85:101773; https://doi.org/10.1016/j.geothermics.2019.101773
• Diersch H. G., 2014 – FEFLOW. Finite Element Modeling of Flow, Mass and Heat Transport in Porous and Fractured Media. Springer. ISBN 978-3-642-38738-8, ISBN 978-3-642-38739-5 (eBook), DOI 10.1007/978-3-642-38739-5; https://www.researchgate.net/publication/287243646_FEFLOW-Finite_Element_Modeling_of_Flow_Mass_and_Heat_Transport_in_Porous_and_Fractured_Media
• Dincer I., Rosen M., 2011 – Thermal Energy Storage: Systems and Applications. Wiley, str. 118 – 124; https://www.researchgate.net/publication/313999051_Thermal_Energy_Storage_Systems_and_Applications_Second_Edition
• Drijver B, , Godschalk B., 2018 – Important criteria for ATES legislation. 14th International Conference on Energy Storage - EnerSTOCK2018, 25-28 April 2018, Adana, TURKEY; https://www.researchgate.net/publication/325046153_Important_criteria_for_ATES_legislation
• Ferguson G., 2006 – Potential use of particle tracking in the analysis of low-temperature geothermal developments. Geothermics 35(1):44-58; https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0375650505001033
• Fletcher K.E., Costanza J., Cruz-Garcia C., i in., 2011 – Effects of Elevated Temperature on Dehalococcoides Dechlorination Performance and DNA and RNA Biomarker Abundance. Environmental Science & Technology, 45, 712 – 718.; https://www.researchgate.net/publication/49653038_Effects_of_Elevated_Temperature_on_Dehalococcoides_Dechlorination_Performance_and_DNA_and_RNA_Biomarker_Abundance
• Fleuchaus P, Schüppler S, Godschalk B, Bakema G, Blum P., 2020 – Performance analysis of aquifer thermal energy storage (ATES). Renew Energy; 146:1536–48; https://doi.org/10.1016/j.renene.2019.07.030
• Fleuchaus P., Godschalkb B., Stobera I., Bluma P., 2018 – Worldwide application of aquifer thermal energy storage – A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews 94 (2018) 861–876; https://www.researchgate.net/publication/326460706_Worldwide_application_of_aquifer_thermal_energy_storage_-_A_review
• Gao L, Zhao J, An Q, Liu X, Du Y., 2019 – Thermal performance of medium-to-high temperature aquifer thermal energy storage systems. Appl Therm Eng; 146:898–909; https://doi.org/10.1016/j.applthermaleng.2018.09.104
• Gadd H., Werner S., 2015 – Thermal energy storage systems for district heating and cooling. Advances in Thermal Energy Storage Systems. Methods and Applications. Woodhead Publishing Series in Energy, Pages 467-478; https://doi.org/10.1533/9781782420965.4.467
• Garcia Gil A., Garrido Schneider E. A., Mejías Moreno M., Santamarta Cerezal J. C., 2022 – Shallow Geothermal Energy. Theory and Applications. Springer Hydrogeology series, eBook ISBN 978-3-030-92258-0, https://doi.org/10.1007/978-3-030-92258-0
• Ghaebi H., Bahadori M. N., Saidi M. H., 2017 – Economic and environmental evaluation of different operation alternatives to aquifer thermal energy storage in Tehran, Iran. Scientia Iranica B (2017) 24(2), 610{623; https://scientiairanica.sharif.edu/article_4046_420cab581039e807c0ff8a988844d974.pdf
• Godschalk M.S., Bakema G., 2009 – 20,000 ATES systems in the Netherlands in 2020 - major step towards a sustainable energy supply. Conference paper, EffStock, Stockholm, Sweden; https://www.researchgate.net/publication/326326020_20000_ATES_SYSTEMS_IN_THE_NETHERLANDS_IN_2020-MAJOR_STEP_TOWARDS_A_SUSTAINABLE_ENERGY_SUPPLY#fullTextFileContent
• Greenwood M.H., Sims R.C., McLean J.E., Doucette W.J., 2007 – Temperature effect on tert-butyl alcohol (TBA) biodegradation kinetics in hyporheic zone soils. BioMedical Engineering OnLine, 6, art. 34 (2007); https://biomedical-engineering-online.biomedcentral.com/articles/10.1186/1475-925X-6-34
• Hartog N., Drijver B., Dinkla I., Bonte M., 2013 – Field assessment of the impacts of Aquifer Thermal Energy Storage (ATES) systems on chemical and microbial groundwater composition. Conference paper EGC 2013; http://www.nielshartog.nl/publications/nhartog_EGC2013.pdf
• Harris M., 2011 – Thermal Energy Storage in Sweden and Denmark Potentials for Technology Transfer. IIIEE, Lund, Sweden; http://docplayer.net/14350174-Thermal-energy-storage-in-sweden-and-denmark.html
• Hähnlein S, Bayer P, Ferguson G, Blum P., 2013 – Sustainability and policy for the thermal use of shallow geothermal energy. Energy Policy.; 59:914–25; https://doi.org/10.1016/j.enpol.2013.04.040
• Hoes H., Patyn J., and Lookman R., 2012 – The combination of aquifer thermal energy storage (ATES) and groundwater remediation. Danny Wille, OVAM, Stationsstraat 110, 2800 Mechelen, Legal deposit number: D/2010/5024/23; https://rwsenvironment.eu/publish/pages/126585/citychlor_ates_with_remediation_20april2012.pdf
• Kabus F., Wolfgramm M., Seibt A., Richlak U., Beuster H., 2009 – Aquifer thermal energy storage in Neubrandenburg—monitoring throughout three years of regular operation. In Proceedings of the 11th International Conference on Energy Storage. https://www.researchgate.net/publication/267257193_AQUIFER_THERMAL_ENERGY_STORAGE_IN_NEUBRANDENBURG_-_MONITORING_THROUGHOUT_THREE_YEARS_OF_REGULAR_OPERATION
• Kalimuthu K., Solomon R.D.J., Ganesh-Kumar S., et al., 2011 – Reductive dechlorination of perchloroethylene by bacillus sp JSK1 isolated from dry cleaning industrial sludge. Carpathian Journal of Earth and Environmental Sciences, 6, 165-170; https://www.researchgate.net/publication/236348221_Reductive_dechlorination_of_perchloroethylene_by_Bacillus_sp_Jsk1_isolated_from_dry_cleaning_industrial_Sludge
• Konieczyńska M., 2024 −  Magazynowanie energii cieplnej w warstwach wodonośnych – nowe możliwości dla ciepłownictwa w Polsce?, IV Polski Kongres Geologiczny Streszczenia referatów i posterów, Polskie Towarzystwo Geologiczne ©, Poznań 10-14 czerwca 2024, ISBN 978-83-942304-5-6, s. 76, https://4pkg.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2024/06/IVPKG_streszczenia.pdf
• Konieczyńska M., Woźnicka M., Lemoine G., Kłonowski M. R., 2023 – Ocena możliwości magazynowania energii cieplnej w poziomach wodonośnych na obszarze Polski. w Kasztelewicz A. (red) - VIII Ogólnopolski Kongres Geotermalny Książka Rozszerzonych Abstraktów, ISBN 978-83-65874-06-1, https://kongresgeotermalny.pl/viii-ogolnopolski-kongres-geotermalny/
• Kookana R., Holz G., Barnes C., i in., 2010 – Impact of climatic and soil conditions on environmental fate of atrazine used under plantation forestry in Australia. Journal of Environmental Management 91, 2649-2656; https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2010.07.037
• Labus M., Labus K., 2018 – Thermal conductivity and diffusivity of fine-grained sedimentary rocks. Journal of Thermal Analysis and Calorimetry (2018) 132:1669–1676 https://doi.org/10.1007/s10973-018-7090-5
• Lee K. S., 2013 – Underground Thermal Energy Storage, Green Energy and Technology, Springer-Verlag London, ISSN 1865-3537 (electronic), ISBN 978-1-4471-4273-7 (eBook), DOI 10.1007/978-1-4471-4273-7; https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/978-1-4471-4273-7.pdf
• Lemoine G., 2016 – Analiza niskotemperaturowego potencjału energetycznego obszarów młodoglacjalnych na przykładzie Pojezierza Kaszubskiego. Podejście metodologiczne. Technika Poszukiwań Geologicznych. Geotermia, Zrównoważony Rozwój nr 1/2016; https://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-a61b5e6e-65e1-475f-88ab-f274b953389d
• Lemoine G., 2018 – Perspektywy międzysezonowego magazynowania ciepła w płytkich warstwach wodonośnych z obszarów młodoglacjalnych na przykładzie Rynny Słuszewskiej Wysoczyzny Żarnowieckiej. Technika Poszukiwań Geologicznych. Geotermia, Zrównoważony Rozwój nr 2/2018; https://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-09d3de74-59be-4127-9d96-2da101208400
• Lemoine G., 2021 – Ocena możliwości wykorzystania płytkich wód podziemnych kościerskiej wyspy morenowej do sezonowego magazynowania chłodu i ciepła. Przegląd Geologiczny, vol. 69, nr 10, 2021; http://dx.doi.org/10.7306/2021.38
• Lieten S., Vries de E., Baaren van E., Bakr M., Oude Essink G., Hartog N., Meindertsma W., Nieuwkerk van E., Oostrom van N., Woning M., Drijver B., Krajenbrink H., Mathijssen H., Wennekes R., 2012 – Meer Met Bodemenergie Rapport 2 − Literatuuronderzoek, Overzicht van kennis en onderzoeksvragen rondom bodemenergie (eindrapport). Bioclear, Deltares, IF Technology, MMB 26.229/59108/MaK; https://publications.deltares.nl/WeL1711.pdf
• Lieten S., i in, 2013b – CityChlor Think-Tank. Conceptual site model. Bio-washing machine. [online] https://rwsenvironment.eu/subjects/soil/projects/citychlor/remediation/?PagClsIdt=775900#PagCls_775900
• Lieten S. i in., 2013a – Integration of results CSM ‘Bio-washing machine’. Different innovative characterization methods and models for optimisation of the area-oriented approach, https://rwsenvironment.eu/publish/pages/126585/06_0_integration_of_results_csm_bio-washing_machine.pdf
• Lieshout R. van, 2013 – Groundwater contaminant interaction with aquifer thermal energy storage systems on the scale of a large urban area. A pathline analysis of contaminant behaviour beneath the city centre of Utrecht, MSc Thesis, Utrecht University/Deltares; https://studenttheses.uu.nl/handle/20.500.12932/13968
• Malina G., Bujak I., 2017 – Ocena możliwości skojarzenia magazynowania energii cieplnej w warstwie wodonośnej z remediacją wód podziemnych. Ochrona Środowiska, Vol. 39, Nr. 3, 9–18. https://www.researchgate.net/publication/320333207_Ocena_mozliwosci_skojarzenia_magazynowania_energii_cieplnej_w_warstwie_wodonosnej_z_remediacja_wod_podziemnych_Evaluation_of_a_Potential_to_Combine_Aquifer_Thermal_Energy_Storage_with_Groundwater_Reme
• Mayo A. L., 2010 – Ambient well-bore mixing, aquifer cross-contamination, pumping stress, and water quality from long-screened wells: What is sampled and what is not? Hydrogeology Journal 18 (4):823-837; https://ui.adsabs.harvard.edu/?#abs/2010HydJ...18..823M
• Menberg K, Pfister S, Blum P, Bayer P., 2016 – A matter of meters: state of the art in the life cycle assessment of enhanced geothermal systems. Energy Environ Sci; 9(9):2720–43; https://doi.org/10.1039/C6EE01043A
• Miecznik M., 2016 – Podziemne magazynowanie energii cieplnej – metody i zastosowania. Przegląd Geologiczny, vol. 64, nr 7, 464-471; https://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-9071a0af-9405-48fd-9b72-e6a924fbaf28
• Miecznik M., Skrzypczak R., 2019 – Initial assessment of the possibility of using ATES technology in Poland by low-temperature heat and cold consumers. Polityka Energetyczna – Energy Policy Journal, Volume 22, Issue 1, 39-58; https://doi.org/10.33223/epj/105366
• Molz F. J., Melville J. G., Parr A. D., King D. A., Hopf M.T., 1983 – Aquifer thermal energy storage: a well doublet experiment at increased temperatures. Water Resources Research 19 (1), 149–160; https://doi.org/10.1029/WR019i001p00149
• Moulopoulos A., 2014 – Life cycle assessment of an aquifer thermal energy storage system: exploring the environmental performance of shallow subsurface space development. MSc Utrecht University; https://studenttheses.uu.nl/handle/20.500.12932/18918
• Ni Z., 2015 – Bioremediation of Chlorinated Ethenes in Aquifer Thermal Energy Storage, PhD thesis, Wageningen University, Wageningen, NL, ISBN: 978-94-6257-575-2; http://edepot.wur.nl/363994
• Ni Z., Martijn Smit, Tim Grotenhuis, Niels Hartog, Huub Rijnaarts, 2013 – Insights into factors limiting intrinsic biodegradation of chlorinated ethenes at Aquifer Thermal Energy Storage (ATES) conditions, CONFERENCE PRESENTATION, Conference: AquaConSoil, Barcelona, [online], https://www.researchgate.net/publication/265601705
• Ni Z., Smit M., Grotenhuis T., van Gaans P., Rijnaarts H., 2014 – Effectiveness of stimulating PCE reductive dechlorination: A step-wise approach. Journal of Contaminant Hydrology. 2014, 164, 209-218. https://doi.org/10.1016/j.jconhyd.2014.06.005
• Ni Z., Smit M., van Gaans P., Rijnaarts H., Grotenhuis T., 2015b – Combination of aquifer thermal energy storage and enhanced bioremediation: resilience of reductive dechlorination to redox changes. Springer Berlin Heidelberg; https://www.researchgate.net/publication/288480142_Combination_of_aquifer_thermal_energy_storage_and_enhanced_bioremediation_resilience_of_reductive_dechlorination_to_redox_changes
• Ni, Z., van Gaans P., Rijnaarts H., Grotenhuis T., 2015c – Combination of aquifer thermal energy storage and enhanced bioremediation: biological and chemical clogging.” Infra for Water & Energy 13; https://www.researchgate.net/publication/317734267_Combination_of_aquifer_thermal_energy_storage_and_enhanced_bioremediation_Biological_and_chemical_clogging
• Ni Z., van Gaans P., Smit M., Rijnaarts H., Grotenhuis T., 2015a – Biodegradation of cis-1,2-dichloroethene in stimulated underground thermal energy storage systems. Environmental Science & Technology, vol. 49, issue 22, 13519–13527; https://doi.org/10.1021/acs.est.5b03068
• Ni Z, Wang Y, Wang Y, Chen S, Xie M, Grotenhuis T, et al., 2020 – Comparative life-cycle assessment of aquifer thermal energy storage integrated with in situ bioremediation of chlorinated volatile organic compounds. Environ Sci Technol;54(5):3039–49. https://doi.org/10.1021/acs.est.9b07020
• Nordell B., Snijders A., Stiles L., 2015 – The use of aquifers as thermal energy storage (TES) systems. In: Advances in Thermal Energy Storage Systems. Methods and Applications. Woodhead Publishing Series in Energy, eBook ISBN: 9780128198889, pp. 87-115, https://doi.org/10.1533/9781782420965.1.87
• Palmer C. D., Cherry J.A., 1984 – Geochemical reactions associated with low-temperature thermal-energy storage in aquifers. Canadian Geotechnical Journal, 21, 475-488. [za] Possemiers M., Huysmans M., Batelaan O., 2014. Influence of Aquifer Thermal Energy Storage on groundwater quality: A review illustrated by seven case studies from Belgium. Journal of Hydrology: Regional Studies 2 (2014), str.22. [online] http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214581814000214
• Possemiers M., Huysmans M., Batelaan O., 2014 – Influence of Aquifer Thermal Energy Storage on groundwater quality: A review illustrated by seven case studies from Belgium. Journal of Hydrology: Regional Studies 2 (2014) 20–34. [online] http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214581814000214
• Prommer H., Stuyfzand P.J., 2005 – Identification of Temperature-Dependent Water Quality Changes during a Deep Well Injection Experiment in a Pyritic Aquifer. Environmental Science & Technology, 39(7): 2200-2209; https://www.researchgate.net/publication/7867639_Identification_of_Temperature-Dependent_Water_Quality_Changes_during_a_Deep_Well_Injection_Experiment_in_a_Pyritic_Aquifer
• Ramsburg CA, Thornton CE, Christ JA, 2010 – Degradation Product Partitioning in Source Zones Containing Chlorinated Ethene Dense Non-Aqueous-Phase Liquid. Environmental Science & Technology, 44, 9105-9111, [on-line] http://pubs.acs.org/doi/full/10.1021/es102536f
• Ramos-Escudero A., Bloemendal M., 2022 – Assessment of potential for Aquifer Thermal Energy Storage Systems for Spain. Sustainable Cities and Society 81 (2022) 103849; https://doi.org/10.1016/j.scs.2022.103849
• Richling A., Solon J., Macias A., Balon J., Borzyszkowski J., Kistowski M. (red.)., 2021 – Regionalna geografia fizyczna Polski, Bogucki Wyd, Naukowe, Poznań; https://www.gov.pl/web/rdos-olsztyn/juz-jest-monografia-poswiecona-regionalnej-geografii-fizycznej-polski-wspomoze-audyty-krajobrazowe?fbclid=IwAR16MRxiQoPLXCN1qNeVOnChIxr4Wr4TfPwjkLZ7mEAjLnNmuUb4v4g6XLQ
• Rindt C. C. M., Gaastra-Nedea S. V., 2021 – Modeling thermochemical reactions in thermal energy storage systems. Advances in Thermal Energy Storage Systems. Methods and Applications. Woodhead Publishing Series in Energy. Pages 497-542. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-819885-8.00017-6
• Saljnikov A., Goričanec D., Kozić Đ., Krope J., Stipić R., 2006 – Borehole and Aquifer Thermal Energy Storage and Choice of Тhermal Response Test Method. Proceedings of the 4th WSEAS Int. Conf. on HEAT TRANSFER, THERMAL ENGINEERING and ENVIRONMENT, Elounda, Greece, August 21-23, 2006 (pp11-15), https://www.academia.edu/19945443/Borehole_and_Aquifer_Thermal_Energy_Storage_and_Choice_of_%D0%A2hermal_Response_Test_Method
• Sanner B., 2011 - Overview of shallow geothermal systems. In: McCorry, M., Jones, G. Ll. (eds) 2011 – Geotrainet Training Manual for Designers of Shallow Geothermal Systems. Geotrainet, European Federation of Geologists, Brussels. 7-14; https://geotrainet.eu/wp-content/uploads/2015/11/Drillers-Manual-Final-V2-10.11.pdf
• Saner D, Juraske R, Kübert M, Blum P, Hellweg S, Bayer P., 2010 – Is it only CO2 that matters? A life cycle perspective on shallow geothermal systems. Renew Sustain Energy Rev;14(7):1798–813. https://doi.org/10.1016/j.rser.2010.04.002
• Schüppler S, Fleuchaus P, Blum P., 2019 – Techno-economic and environmental analysis of an aquifer thermal energy storage (ATES) in Germany. Geotherm Energy; 7 (1):669; https://doi.org/10.1186/s40517-019-0127-6
• Slenders Hans, Rachelle Verburg, Arnold Pors, Anouk van Maaren, 2016 –  Managing Contaminated Groundwater—Novel Strategies and Solutions Applied in The Netherlands., Soil Remediation, str. 121 -138; https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.1201/b19916-8/managing-contaminated-groundwater-hans-slenders-rachelle-verburg-arnold-pors-anouk-van-maaren
• Slenders Hans, Verburg Rachelle, Schreurs Jack, Hoekstra Nanne, Dinkla Inez, 2013 – Sanergy, a sustainable mix of groundwater energy and remediation? Experiences after two years with a biowashing machine. Konferencja AquaConSoil 2013, Barcelona. [online] http://www.aquaconsoil.org/Previous/AquaConSoil2013/Proceedings.html
• Slenders H., Dols P., Verburg R., de Vries A., 2010 – Sustainable remediation panel: Sustainable synergies for the subsurface: Combining groundwater energy with remediation. Remediation Journal, 20(2), 143-153; https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/rem.20246
• Slenders H., i in., 2010 – Sustainable synergies for the subsurface combining groundwater energy with remediation: an illustration with 2 cases. First International Conference on Frontiers in Shallow Subsurface Technology; https://www.earthdoc.org/content/papers/10.3997/2214-4609-pdb.150.F03
• Solecki M., Solecki T., Stopa J., Wiśniowski R., Hajto M., Smulski R., 2022 – Układ urządzeń do akumulacji ciepła nadmiarowego w naturalnej warstwie wodoprzepuszczalnej oraz do jego odzysku. Biuletyn Urzędu Patentowego. Nr 39/2022. pp. 14-15; https://www.researchgate.net/publication/377782477_Uklad_urzadzen_do_akumulacji_ciepla_nadmiarowego_w_naturalnej_warstwie_wodoprzepuszczalnej_oraz_do_jego_odzysku
• Sommer W. T., 2015 – Modelling and monitoring of aquifer thermal energy storage. Impacts of soil heterogeneity, thermal interference and bioremediation. Wageningen University, ISBN 978-94-6257-294-2; https://www.hydrology.nl/images/docs/dutch/2015.06.04_Sommer.pdf
• Sommer W., Doornenbal P.J., Drijver B.C., van Gaans P.F.M., Leusbrock I., Grotenhuis J.T.C., Rijnaarts H.H.M., 2014 – Thermal performance and heat transport in aquifer thermal energy storage. Hydrogeology Journal, 22(1), 263-279; https://www.researchgate.net/publication/258900372_Thermal_performance_and_heat_transport_in_aquifer_thermal_energy_storage
• Sowers L., York K.P., Stiles L., 2006 – Impact of thermal buildup on groundwater chemistry and aquifer microbes. In: Proceedingsof Ecostock 2006, Pomona, NJ, 31st May–2nd June 2006,1–7. [on-line] https://intraweb.stockton.edu/eyos/energy_studies/content/docs/FINAL_PRESENTATIONS/4A-5
• Stemmle R., Blum P., Schüppler S., Fleuchaus P., Limoges M., Bayer P., Menberg K., 2021 – Environmental impacts of aquifer thermal energy storage (ATES). Renewable and Sustainable Energy Reviews, Vol. 151, 111560; https://doi.org/10.1016/j.rser.2021.111560
• Stemmle R., Hammer V., Blum P., Menberg K., 2022 – Potential of low‑temperature aquifer thermal energy storage (LT‑ATES) in Germany. Geothermal Energy. https://doi.org/10.1186/s40517-022-00234-2
• Stemmle R., Lee H., Blum P., and Menberg K., 2024 – City‑scale heating and cooling with aquifer thermal energy storage (ATES). Geothermal Energy (2024) 12:2, https://doi.org/10.1186/s40517-023-00279-x
• Szewczyk J., Gientka D., 2009 – Terrestrial heat flow density in Poland – a new approach. Geological Quarterly, 53 (1): 125–140; https://gq.pgi.gov.pl/article/view/7507
• Todorov O, Alanne K, Virtanen M, Kosonen R., 2020 – A method and analysis of aquifer thermal energy storage (ATES) system for district heating and cooling: a case study in Finland. Sustain Cities Soc; 53:101977; https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101977
• Vanhoudt D, Desmedt J, van Bael J, Robeyn N, Hoes H., 2011 – An aquifer thermal storage system in a Belgian hospital: long-term experimental evaluation of energy and cost savings. Energy Build;43(12):3657–65; https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2011.09.040
• Vries de E., Hoekstra N., 2012 – Meer met Bodemenergie Rapport 10 – Mogelijkheden voor combinatie van WKO met bodemsanering. Bioclear, Deltares, MMB 26.237/59108/MaK; http://soilpedia.nl/Bikiwiki%20documenten/Meer%20met%20Bodemenergie/Rapport%2010%20Combinatie%20WKO%20en%20saneren%20Meer%20met%20bodemenergie.pdf
• Wienkenjohann H., Mosthaf K., Mørkebjerg Fischer L., Bennedsen L., Flyvbjerg J., Christophersen M., Rolle M., 2024 – Low-temperature Aquifer Thermal Energy Storage combined with in situ bioremediation of chlorinated ethenes: Pilot-scale observations and model-based interpretation. Journal of Contaminant Hydrology Volume 267, November 2024, 104421; https://doi.org/10.1016/j.jconhyd.2024.104421
• Wigstrand I., 2009 – The ATES project - a sustainable solution for Stockholm-Arlanda airport; http://www.underground-energy.com/The_ATES_project_a_sustainable_solution_for_Stockholm-Arlanda_airport.pdf
• Willemsen, A., Groeneveld, G.J., 1989 – Environmental Impacts of Aquifer Thermal Energy Storage (ATES): Modelling of the Transport of Energy and Contaminants from the Store. In: Jousma, G., Bear, J., Haimes, Y.Y., Walter, F. (eds) Groundwater Contamination: Use of Models in Decision-Making. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-009-2301-0_31
• Wołoszyn J., 2014 – Badania wpływu rozmieszczenia wymienników na efektywność podziemnych magazynów energii. Rozprawa Doktorska. [online] http://winntbg.bg.agh.edu.pl/rozprawy2/10797/full10797.pdf
• WU-R (Wageningen University and Research Centre), 2015 – Faster groundwater remediation with thermal storage, ScienceDaily, www.sciencedaily.com/releases/2015/12/151208094053.htm

Prawodawstwo europejskie

• Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (Dz.U.UE.L.2006.372.19 ze zm.);
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dz.U.UE.L.2012.26.1 ze zm.);
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz.U.UE.L.2018.328.82 ze zm.);
• Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U.UE.L.2000.327.1 ze zm.);
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U.UE.L.2020.435.1);
• Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 lipca 2020 r. w sprawie kompleksowego europejskiego podejścia do magazynowania energii (2019/2189(INI)), (2021/C 371/08);
• Kompleksowe europejskie podejście do magazynowania energii: Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 lipca 2020 r. w sprawie kompleksowego europejskiego podejścia do magazynowania energii (2019/2189(INI)), (2021/C 371/08);

Wytyczne i przewodniki

• Guideline for Seasonal Thermal Energy Storage in the Built Environment - the EU 7th Framework Programme project: EFFECTIVE INTEGRATION OF SEASONAL THERMAL ENERGY STORAGE SYSTEMS IN EXISTING BUILDINGS ( Einstein) deliverable
• PORT PC, 2013 - Wytyczne projektowania, wykonania I odbioru instalacji z pompami ciepła, cz. 1: Dolne źródła do pomp ciepła. ISBN 978-83-935382-0-1

Strony internetowe

• Aquifer Thermal Energy Storage Systems - Advanced Learning Videos przejdź
• Revision of the Renewable Energy Directive - Q3 2021 - European Parliament legislative train 06.2023 przejdź
• European Geothermal Research and Innovation Search Engine przejdź
• Publications of ETIP Geothermal przejdź
• Underground Energy przejdź
• ATES combined with groundwater treatment przejdź
• How ATES systems can be implemented in several countries przejdź