Geologia – na zdrowie. Wywiad o wodach leczniczych z ekspertami PIG-PIB

Pojęcie wody leczniczej w sposób formalny pojawiło się w Polsce w 1922 r. wraz z pierwszą ustawą o uzdrowiskach, a sam temat cieszy się nieustannie dużym zainteresowaniem. O potencjale wód leczniczych w Polsce z przedstawicielami Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, Mariuszem Sochą – ekspertem w zakresie wód leczniczych oraz Krystianem Lisiakiem – rzecznikiem prasowym rozmawia Joanna Gulewicz. Wywiad ukazał się 1 grudnia 2020 r. w "Monitorze Rynkowym", dodatku do "Dziennika Gazeta Prawna".

Jakie wody podziemne nazywamy wodami leczniczymi?

Mariusz Socha: Dzisiaj są one zdefiniowane w ustawie „Prawo geologiczne i górnicze”, które mówi, że wody lecznicze to wody podziemne, niezanieczyszczone chemicznie i biologicznie o mineralizacji powyżej 1 g/dm3, bądź też zawierające określone stężenie przynajmniej jednego z jonów (żelazawy, fluorkowy, jodkowy, siarki dwuwartościowej) lub składników rozpuszczonych, takich jak kwas metakrzemowy, radon lub dwutlenek węgla. Warto jednak zaznaczyć, że ani wysoka mineralizacja wody czy zawartość wymienionych jonów lub składników nie są wyłącznymi warunkami kwalifikującymi te wody do użytkowania w lecznictwie uzdrowiskowym. Decydują o tym dopiero wielokrotnie przeprowadzane badania laboratoryjne. Dodatkowo, wody takie powinny mieć świadectwo potwierdzające ich właściwości lecznicze, wydane na podstawie udokumentowanych badań prowadzonych przez co najmniej 3 lata, określające aktualną kwalifikację  wód oraz wskazujące właściwy sposób ich wykorzystania w zabiegach leczniczych.

Złoża wód wykorzystywanych w balneoterapii i obszary występowania wód potencjalnie leczniczych

Złoża wód wykorzystywanych w balneoterapii i obszary występowania wód potencjalnie leczniczych

Jak powszechne są tego typu wody w Polsce? Co warunkuje ich występowanie?

Mariusz Socha: Wody lecznicze występują na obszarze Polski stosunkowo powszechnie, z wyłączeniem północno-wschodniej części kraju, najstarszej części Gór Świętokrzyskich, Pienińskiego Pasa Skałkowego oraz Tatr. Występowanie wód leczniczych warunkuje przede wszystkim budowa geologiczna. Większość złóż wód leczniczych występuje w południowej części Polski, obejmującej Sudety, Karpaty oraz zapadlisko przedkarpackie. Znajduje się tu ponad 70% ogólnej liczby uzdrowisk i miejscowości z wodami leczniczymi. Ponadto, liczne złoża wód leczniczych występują na Pomorzu Zachodnim oraz w kilkunastu miejscach na pozostałej części Niżu Polskiego.

Które wody lecznicze są najbardziej cenne i w których regionach Polski występują?

Mariusz Socha: Najbardziej poszukiwanym typem wód leczniczych do celów balneoterapeutycznych i rozlewniczych są szczawy, szczególnie cenne ze względu na występujące w nich wysokie stężenie dwutlenku węgla. W Polsce występują one w Karpatach i Sudetach oraz na obszarze bloku przedsudeckiego. Ich występowanie jest związane ze strefami spękań i szczelin, które umożliwiają migrację dwutlenku węgla z głębszych części skorupy ziemskiej ku powierzchni. Gaz ten, na drodze migracji, nasyca napotkane wody podziemne i w ten sposób powstają szczawy i wody kwasowęglowe.

Jak duże są zasoby wód leczniczych w Polsce?

Mariusz Socha: Polska posiada znaczący potencjał wód leczniczych różnych typów (chlorkowe, siarczanowe i siarczkowe, szczawy, radonowe itd.). W 2019 r. spośród udokumentowanych 136 złóż wód leczniczych, termalnych i solanek użytkowano 76 złóż. Wody eksploatowane z tych złóż wykorzystywane są do celów leczniczych, rozlewnictwa, produkcji kosmetyków, a także do wytwarzania dwutlenku węgla. W przypadku niektórych wód leczniczych natężenie wypływów jest stosunkowo niewielkie i wynosi na ogół kilka m3/h, a często poniżej 1 m3/h, np. dla ujęć szczaw i wód kwasowęglowych, czyli wód o wyjątkowych walorach leczniczych i gospodarczych. Niewielki uzysk wody jest warunkowany charakterem poziomów wodonośnych (np. ograniczone przestrzennie systemy wodonośne Karpat i Sudetów), przy czym jest na ogół wystarczający do pokrycia zapotrzebowania obiektów uzdrowiskowych i zakładów butelkowania wód podziemnych. Z kolei otwory ujmujące na przykład wody chlorkowe znajdują się z reguły w obrębie złóż o korzystnych warunkach hydrodynamicznych (np. regionalnych strukturach basenowych), których eksploatacja umożliwia uzyskanie wody w ilości nawet kilkuset m3/h.

Jakie działania dla określenia potencjału kraju w zakresie wód leczniczych realizuje państwowa służba geologiczna?

Krystian Lisiak: Prowadzimy szereg prac mających na celu rozpoznanie i dokumentowanie wód potencjalnie leczniczych. W ostatnim czasie zakończyliśmy zadanie, w którym wskazaliśmy lokalizacje potencjalnie perspektywiczne dla zagospodarowania wód leczniczych w Karpatach. Szczególną uwagę zwróciliśmy na analizę możliwości reaktywacji dawnych uzdrowisk i zdrojowisk. Innym zadaniem realizowanym cyklicznie przez PIG-PIB jest aktualizacja danych o stanie zagospodarowania złóż wód podziemnych zaliczonych do kopalin. Informacje te ukazują się w formie map cyfrowych, które są dostępne na naszej stronie internetowej i cieszą się dużym zainteresowaniem. Obydwa zadania były realizowane w ramach państwowej służby geologicznej i były finansowane ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Czy wody lecznicze mają wpływ na rozwój gospodarczy regionu?

Mariusz Socha: Z pewnością tak. Poszukiwanie i zagospodarowanie nowych złóż wód leczniczych i termalnych cieszy się w Polsce coraz większym zainteresowaniem. Z każdym rokiem obserwujemy wzrost liczby takich inwestycji. Szansą rozwoju dla miejscowości posiadających potencjał wód leczniczych jest nowoczesna oferta turystyczna, oparta na własnych usługach i produktach uzdrowiskowych. Posiadanie mocnej marki w turystyce zdrowotnej to skuteczny sposób promowania miast i gmin w kraju i zagranicą. Uzyskanie statusu gminy uzdrowiskowej (przykład Uniejowa) oznacza bowiem nową i wyższą jakość życia mieszkańców, atrakcyjny wizerunek i mocną pozycję gospodarczą.

 

logotyp nfosigw

Projekt: "Upowszechnianie wiedzy z zakresu geologii oraz promocja działań służby geologicznej"