W dniach 26-30 września 2022 r. odbyła się wizyta studyjna w Islandii, zorganizowana przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Państwowej Akademii Nauk (IGSMiE PAN) w Krakowie oraz Krajową Agencję Energii Islandii (NEA/Orkustofnun) w ramach projektu EOG KeyGeothermal „Budowanie zdolności kluczowych zainteresowanych stron w dziedzinie energii geotermalnej”. Celem projektu jest wymiana wiedzy, doświadczeń i najlepszych praktyk w zakresie wykorzystania energii geotermalnej pomiędzy Polską a Islandią.
Wyjazd był kontynuacją warsztatów szkoleniowych przeprowadzonych w Polsce w dniach 18-20 maja 2022 r. W wizycie brało udział 25 osób reprezentujących m.in. instytucje naukowo-badawcze, administrację rządową i samorządową, beneficjentami rządowych programów wsparcia w zakresie geotermii, operatorów oraz inwestorów istniejących, realizowanych lub planowanych ciepłowni i innych instalacji geotermalnych. Uczestnikom towarzyszyli specjaliści z zespołu IGSMiE PAN i Krajowej Agencji Energii Islandii.
Przedstawicielami Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego byli Dorota Lasek-Woroszkiewicz i Tomasz Gągulski.
Wizyta studyjna w Islandii ukierunkowana była na optymalne wykorzystanie zasobów energii geotermalnej w ciepłownictwie sieciowym i energetyce dla zwiększenia korzyści gospodarczych, społecznych, środowiskowych i klimatycznych.
Uczestnicy wizyty studyjnej w Islandii
W pierwszym dniu zorganizowane zostało seminarium wprowadzające, na którym, poza uczestnikami wizyty z Polski, obecni byli: Dyrektor Generalna Krajowej Agencji Energii Islandii, Minister Środowiska, Energii i Klimatu Islandii, Ambasador Polski w Islandii oraz przedstawiciele 21 islandzkich firm i instytucji zajmujących się tematyką geotermalną.
Seminarium było okazją, aby zaprezentować swoją firmę lub instytucję i przedstawić jej działania w zakresie geotermii. Przysłowiowe „5 minut” miał również Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. Podczas wystąpienia przedstawiliśmy profil działalności Instytutu ze szczególnym uwzględnieniem aktywności na polu geotermii.
Po części oficjalnej była możliwość bezpośrednich spotkań i rozmów z przedstawicielami lokalnych firm i instytucji (tzw. match-making), które miały na celu nawiązywanie kontaktów i planowanie możliwej przyszłej współpracy pomiędzy zainteresowanymi podmiotami z Polski i Islandii.
Tomasz Gągulski prezentuje działalność PIG-PIB w zakresie geotermii
Uczestnicy seminarium
Kolejne dni poświęcono na wizyty w klastrach i parkach zasobów energetycznych, zapoznano się z instalacjami geotermalnego ciepłownictwa sieciowego oraz innymi wybranymi obiektami wykorzystującymi energię i wody termalne.
W pierwszej kolejności odwiedzono Park Geotermalny Hellisheidi (Geothermal Park Hellisheiðavirkjun), utworzony na terenie elektrowni geotermalnej Hellisheidi. Jego celem jest pełne wykorzystanie zasobów poprzez stworzenie synergii w ramach gospodarki cyrkularnej, czyli wykorzystywania produktów ubocznych jednej firmy, jako surowce dla kolejnej. Prowadzenie działalności w obiegu zamkniętym pozwala zminimalizować zużycie surowców i energii, produkcję odpadów i emisję gazów do atmosfery.
Przedsiębiorstwa, które już korzystają z zasobów Parku Geotermalnego Heliisheidi to:
- Carbfix zajmujący się wychwytywaniem CO2 i H2S ze źródeł ich emisji oraz trwałym, podziemnym magazynowaniem tych związków w postaci stałej w bazaltach,
- Climeworks specjalizujący się w wychwytywaniu CO2 bezpośrednio z atmosfery, ściśle współpracujący z firmą Carbfix, która umożliwia jego stałe zmagazynowanie,
- Geosilica skupiająca się na wytwarzaniu naturalnych suplementów diety w oparciu o krzemionkę zawartą w wodzie termalnej,
- VAXA Technologies wykorzystująca energię oraz gorącą i zimną wodę zrzutową z elektrowni do produkcji mikroalg (spiruliny).
Teren elektrowni geotermalnej Hellisheidi
Innym, niezwykle inspirującym miejscem, które odwiedzili uczestnicy wyjazdu był Park Zasobów na półwyspie Reykjanes, obejmujący teren pierwszej na świecie elektrociepłowni geotermalnej – Svartsengi oraz elektrowni Reykjanes. Powstał z inicjatywy HS Orka, a jego koncepcja opiera się na idei społeczeństwa bezodpadowego i zrównoważonym wykorzystaniu zasobów energetycznych. Park Zasobów oferuje energię oraz nadające się do ponownego wykorzystania „ścieki” z elektrowni geotermalnej.
Swoją działalność prowadzi tam wiele przedsiębiorstw. Są to m.in. firmy zajmujące się produkcją wodoru, hodowlą ryb, biotechnologią, ale także podmioty wykorzystujące te zasoby do ogrzewania szklarni, w rekreacji czy spa.
Powstanie kompleksu geotermalnego Błękitna Laguna (Blue Lagoon), uznawanego za jedno z najbardziej niezwykłych miejsc na świecie jest urzeczywistnieniem idei „zero waste”. To wody zrzutowe elektrowni geotermalnej Svartsengi stanowią surowiec dla działalności tego kompleksu. Duża zawartość krzemionki sprawia, że posiadają one również unikalne, lecznicze właściwości. Przedsiębiorstwo Blue Lagoon produkuje także kosmetyki i algi.
Działająca w pobliżu elektrowni Svartsengi firma Carbon Recycling International wykorzystuje CO2 pochodzący z elektrowni do produkcji alternatywnego paliwa – płynnego metanolu. W Parku Zasobów działa także przedsiębiorstwo ORF Genetics zajmujące się produkcją białek rekombinowanych, które jako podłoże transportowe do ich wytwarzania wykorzystuje ziarna jęczmienia uprawiane w ogrzewanej ze źródeł geotermalnych szklarni.
Rozwój zrównoważonej gospodarki zasobami geotermalnymi w Parku Zasobów na półwyspie Reykjanes
Poza parkami zasobów uczestnicy wizyty studyjnej zapoznali się również z technologią produkcji energii elektrycznej w systemach binarnych z małych źródeł geotermalnych. Firmą, która specjalizuje się w tego typu działalności jest Varmaorka.
Projekt Kópsvatn przedsiębiorstwa Varmaorka wykorzystujący niskotemperaturowe zasoby geotermalne (temperatura wody około 120⁰C) do produkcji energii
Uczestnikom przekazano także rozwiązania stosowane w geotermalnym ciepłownictwie sieciowym. Omówiono możliwości, wyzwania i trudności, z którymi muszą zmierzyć się zarówno firmy dostarczające ciepło do odbiorców, jak i sami Islandczycy wykorzystujący ciepło geotermalne w indywidualnych gospodarstwach domowych.
Ciepłownia geotermalna
Wizyta studyjna w Islandii umożliwiła uczestnikom nawiązanie ważnych kontaktów z islandzkimi przedsiębiorstwami i instytucjami oraz zdobycie cennej wiedzy w zakresie zrównoważonego wykorzystania zasobów geotermalnych. Posłużyła wymianie doświadczeń oraz pozwoliła na zapoznanie się z najlepszymi praktykami stosowania energii geotermalnej.
Specjaliści i praktycy z Islandii omówili wiodące polityki i strategie finansowania i wdrażania geotermii, wyjaśnili aspekty inżynierskie w zakresie eksploatacji zasobów geotermalnych i infrastruktury oraz przedstawili korzyści środowiskowe i klimatyczne związane z geotermalnym ciepłownictwem sieciowym.
Uczestnicy przekonali się, że Islandia, poza zasobami wysokotemperaturowymi, w celach ciepłowniczych wykorzystuje także wody termalne o temperaturach zbliżonych do tych, które występują w Polsce. Od pierwszego odwiertu geotermalnego i powstania pierwszego geotermalnego systemu ciepłowniczego w Reykjaviku, Islandia przeszła blisko 100-letnią drogę, by dotrzeć do miejsca, w którym znajduje się obecnie.
Warto zatem wzorować się na ich ogromnym, wieloletnim doświadczeniu. W końcu Islandia to nie tylko gejzery.
Uczestnicy wizyty studyjnej w oczekiwaniu na wybuch gejzera Stokkur
Tekst: Dorota Lasek-Woroszkiewicz, Tomasz Gągulski
Zdjęcia: arch. Projektu MF EOG KeyGeothermal, Dorota Lasek-Woroszkiewicz, Tomasz Gągulski
