Wieś Kielniki pod Częstochową jest jednym z najbardziej znanych i chętnie odwiedzanych Archiwów Rdzeni Wiertniczych CAG PIG, i to zarówno przez osoby zainteresowane badaniami rdzeni wiertniczych, jak i przez wczasowiczów.
Nic w tym dziwnego, bogata kolekcja rdzeni, dobre warunki bytowe, wspaniała lokalizacja (w pobliżu miejscowości Olsztyn, z romantycznymi ruinami wielkiego zamku, którego budowę przypisuje się królowi Kazimierzowi Wielkiemu), malowniczych Gór Sokolich o bogatej jurajskiej rzeźbie z licznymi jaskiniami, oraz wielu innych atrakcji, wchodzących w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Jak to się stało, że Państwowy Instytut Geologiczny wszedł w posiadanie tak ciekawego obiektu? Ślady historii prowadzą nieco dalej na południe, w rejon Żarek.
Na terenie obszaru śląsko-krakowskiego, w latach 50. i 60., prowadzono intensywne prace poszukiwawcze i rozpoznawcze rud cynku i ołowiu, kierowane przez F. Ekierta i L. Wielgomasa, oraz częściowo przez S. Przeniosło. W trakcie badań udokumentowano znaczne zasoby rud w złożach Siewierz-Zawiercie (1964 r.), Zawiercie (1968 r.), oraz Zawiercie Północ (1970 r.) i Gołuchowice (1972 r.).
Konsekwencją, szeroko zakrojonych prac wiertniczych, stała się potrzeba znalezienia miejsca dla składowania rdzeni. Udało się wówczas wynająć lesistą działkę, o powierzchni 8 000 m2 wraz z mieszkaniem, na terenie Żarek. Rdzenie składowano na terenie działki w sztaplach, przykrytych jedynie daszkami. Warunki bytowo – socjalne były delikatnie mówiąc surowe.
Rozwiązanie to, należało więc traktować jako tymczasowe. Rozpoczęto poszukiwania nowej siedziby archiwum. Zadania tego podjęli się ówcześni „opiekunowie” Żarek: L. Wielgomas, A. Pawlik i J. Bednarski. Jak wszystkim wiadomo życiem rządzi przypadek, i tak o mały figiel, archiwum mogło pozostać w Żarkach.
Dzięki kontaktom A. Pawlika, zaproponowano Instytutowi zakup działki, położonej kilkaset metrów dalej o powierzchni 10 000 m2. Oferentem był mieszkaniec Żarek, który miał właśnie wyjechać do Izraela (był rok 1968). Sprawa trafiła do Warszawy i wzbudziła początkowo duże zainteresowanie dyrekcji Archiwum. Do Żarek przyjechali na rekonesans M. Żelichowska (kierowniczka CAG) i R. Iwanienko (dyrektor administracyjny PIG). Lokalizacja podobała się, ale negocjacje cenowe i załatwienie spraw formalnych zaczęły się przedłużać. Wszystko to zakończyło się wyjazdem oferenta i sprzedaniem działki innemu zainteresowanemu. Sprawa, znalezienia miejsca dla archiwum, była więc nadal otwarta.
Pod koniec lat 70. nawiązano współpracę z wodociągami w Częstochowie, w związku z odwiertami studni. Niezwykle pomocne okazały się być tzw. kontakty „po linii partyjnej” L.Wielgomasa, z przedstawicielami lokalnych władz PZPR. Z tych źródeł otrzymano informację o likwidacji zakładu spółdzielczego „Wapiennik”, eksploatującego kamieniołom na zboczach góry Kielniki. Decyzję o likwidacji zakładu podjęto w 1979 r., z uwagi na wymogi ustawy o ochronie środowiska. Zaproponowano zatem przejęcie terenu przez PIG. Pierwsza wizja terenowa przeprowadzona przez L. Wielgomasa i A. Pawlika nie była zbytnio zachęcająca. Wszystko było pokryte wapiennym pyłem, drzewa, budynki, ludzie. "Bardziej właściwą nazwą miejsca powinien być „Piekielnik” "- jak wspomina A. Pawlik.
PIG zdecydował się jednak na przejęcie obiektu. W latach 1980-81, przystąpiono do remontu budynków, budowy ogrodzenia, doprowadzenia prądu i innych prac porządkowych., z pomocą pracowników Oddziału Górnośląskiego PIG i jego ówczesnego kierownika S. Stachury. Sukcesywnie przystąpiono do przewożenia rdzeni wiertniczych z Żarek. Trwało to prawie dwa lata. Rdzenie stały jednak nadal w sztaplach pod wiatami.
Taka sytuacja miała miejsce do roku 1989 i nadejścia nowych przemian ustrojowych, nastąpił „złoty okres” archiwum w Kielnikach. Rocznie przybywało około 10 000 metrów bieżących rdzeni. Kres tego okresu wyznaczyły reformy L. Balcerowicza, a następnie praktycznie zatrzymanie prac wiertniczych w Polsce.
Od roku 1981 nadzór nad archiwum w Kielnikach pełnili L. Wielgomas (do 1993 r.), J. Bednarski (do 1991 r.) i A. Pawlik (do chwili obecnej).
Przełomową datę w historii Kielnik stanowi 1997 r., kiedy to w wyniku decyzji oraz zabiegów dyrektora naczelnego PIG S. Speczika postawiono trzy nowe hale oraz odnowiono budynki i pomieszczenia socjalno–bytowe. W końcu roku 2003 przystąpiono do kontynuacji prac remontowych.
Poza funkcjami archiwalnymi, Kielniki pełnią rolę ośrodka szkolno – konferencyjnego dla około 20 osób. W najbliższym czasie planuje się przewiezienie rdzeni z kilku mniejszych archiwów (między innymi z Krakowa), oraz pełną dygitalizację informacji. W razie potrzeby można postawić nowe hale. W planach PIG to najważniejsze i reprezentacyjne Archiwum Rdzeni Wiertniczych CAG w południowej Polsce.
Marek Graniczny
na podstawie ustnej relacji Aleksandra Pawlika
Do naszkicowania historii archiwów, a w tym i Centralnego Archiwum Geologicznego w PIG, wykorzystano:
Maria Żelichowska " Archiwa i Muzeum.Czterdzieści lat Instytutu Geologicznego 1919-1959." Część I, Warszawa 1960, str. 418-432.,
Maria Żelichowska "Muzea i Archiwa Zbiorów Geologicznych oraz magazyny rdzeni wiertniczych", Warszawa 1970, str.73-82.,
Maria Żelichowska "Archiwa dokumentacji geologicznej", str. 83-90.,
Biuletyn jubileuszowy "50 lat działalności Instytutu Geologicznego w służbie nauki i gospodarki narodowej.", Warszawa 1970, nr 250.,
Sprawozdania z Działalności Instytutu Geologicznego (i Państwowego Instytutu Geologicznego) w latach od 1960 do 2002r.,
Zbiór podstaw prawnych działalności Państwowego Instytutu Geologicznego i Zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu, regulujące tę działalność, Warszawa 1939.,
Marek Graniczny (przy wykorzystaniu relacji ustnej Aleksandra Pawlika).
