Feliks Kreutz

Feliks KreutzFeliks Kreutz (Szczęsny) urodził się 19.XI.1844 r. w Nowym Sączu, w rodzinie urzędniczej, był synem Franciszka i Barbary z Rebsamenów. Początkowe nauki pobierał w domu, a po przeniesieniu się do Lwowa uczęszczał do Gimnazjum Akademickiego, gdzie w 1865 r. złożył egzamin dojrzałości i wstąpił na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego. Po wysłuchaniu 4 półroczy przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, gdzie po trzech latach uzyskał absolutorium. Już w czasie studiów we Lwowie zwrócił na siebie uwagę ówczesnego kierownika katedry mineralogii petrografa niemieckiego F. Zirkla. Zaopiekował się on Kreutzem zaznajamiając go m. in. z nowymi metodami badań mikroskopowych skał. Powierzał mu także dorywcze prace w katedrze.

Po przeniesieniu się na Uniwersytet Jagielloński został mianowany zastępcą asystenta przy katedrze mineralogii, kierowanej przez prof. A. Altha, któremu towarzyszył w wycieczkach geologicznych po okręgu krakowskim. W wyniku wspólnych wypraw z profesorem F. Kreutz wydał w 1868 r. prace pod tytułem "Tatry i wapienie ryfowe w Galicyi". Publikacja ta wywołała ożywioną dyskusję z profesorem L. Zejsznerem. Wiedeński geolog G. Stache stanął w niej po stronie Kreutza. Wkrótce młody naukowiec wyjechał do Tübingen, gdzie w 1869 roku uzyskał stopień doktora mineralogii.

Na postawie pracy o mikroskopowych badaniach law Wezuwiusza w 1870 r., habilitował się i powołany został na profesora nadzwyczajnego mineralogii oraz został dyrektorem Muzeum Mineralogicznego na Uniwersytecie Lwowskim. Jego wykłady w języku polskim na Uniwersytecie Lwowskim były pierwszymi na tym uniwersytecie w zakresie nauk przyrodniczych. Zastawszy w powierzonym sobie zakładzie tylko mały zbiorek minerałów, już w ciągu kilku lat intensywnej pracy potrafił doprowadzić do powstania poważnych zbiorów mineralogicznych, petrograficznych i geologicznych, stanowiących podstawę do prac naukowych i postawionych na odpowiednim poziomie zajęć dydaktycznych. Mimo niewielkich dotacji i skromnego wyposażenia w aparaturę naukową wykonał wiele wartościowych prac z zakresu mineralogii i petrografii, z których znaczna część była ważna dla fizjografii kraju. Jego badania law Wezuwiusza oraz prace petrograficzne dotyczące magmowych skał w Pieninach i okolicach Krzeszowic są pierwszymi polskimi pracami opartymi na nowoczesnych metodach mikroskopowych.

Kreutz był jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, które zostało utworzone we Lwowie w 1874 r. Był jego pierwszym prezesem. W uznaniu jego zasług walne zgromadzenie powołało go w 1903 r. na członka honorowego towarzystwa. Przez wiele lat był delegatem Namiestnictwa przy egzaminach szkolnych, m. in. Szkoły Rolniczej w Dublanach. W 1874 r. został członkiem powołanej przez Sejm Galicyjski krajowej Rady Górniczej. Będąc również członkiem wyłonionej Komisji Geologicznej wypowiadał niejednokrotnie pogląd, że podstawą racjonalnego wykorzystania krajowych surowców kopalnych i rozwoju górnictwa muszą być szczegółowe badania geologiczne. Propagowane przez siebie poglądy i projekty mógł zrealizować dopiero później, organizując prace nad "Atlasem Geologicznym Galicyi", którego wydanie podjęła Akademia Umiejętności w Krakowie.

W 1887 r. Kreutz objął po swym nauczycielu - profesorze A. Althcie, kierownictwo katedry mineralogii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Funkcję tę pełnił do 1903 roku, kiedy to po przebyciu ciężkiej choroby przeszedł na emeryturę. Choroba wywołana była przepracowaniem, ponieważ po przeniesieniu do Krakowa przyjął na siebie zbyt wiele obowiązków. Od 1898 roku piastował godność rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Brał udział w pracach Sejmu Galicyjskiego nad utworzeniem Wydziału Rolniczego na Uniwersytecie. Jednocześnie był członkiem Rady Górniczej. Jako członek Akademii Umiejętności był przewodniczącym Komisji Fizjograficznej i zajmował się wydawaniem "Atlasu Geologicznego Galicyi". Ponadto w latach 1893 - 1901 pełnił funkcję dyrektora Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności. Kierował na tym stanowisku wieloma pracami naukowymi.

Interesowało go szczególnie zagadnienie zabarwienia minerałów, takich jak: sól niebieska, fluoryt i kalcyt. Ogłosił także wiele rozpraw naukowych, z których największe znaczenie mają "Notatki mineralogiczne" z 1877 roku, "Skały trachitowe w pienińskim pasie wapieni rafowych" z 1885 roku oraz "O zmianach w kilku minerałach i solach pod wpływem promieni katodowych lub pary sodu" z 1897 roku. Przy przejściu na emeryturę Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego w uznaniu jego wybitnej naukowej i obywatelskiej działalności uzyskał dla niego tytuł radcy dworu. Feliks Kreutz zmarł 22.IX. 1910r. w Zakopanem, pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Opracowała: Halina Urban

Źródła:

  • Polski Słownik biograficzny, tom XV, Wrocław - Warszawa - Kraków, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1970;
  • Jerzy Twarogowski - Poczet wielkich geologów, Warszawa, 1974;