Jerzy Bogumił Pusch

Jerzy Bogumił Pusch Georg Gottlieb Pusch urodził się 15 grudnia 1790 r. w miasteczku Kohren-Salis w Saksonii jako syn dyrektora sądu. Okolice Kohren położonego na północ od Lipska są bardzo zróżnicowane pod względem geologicznym. Rozbudzone wcześnie zainteresowania spowodowały, że Pusch w 1806 roku podjął studia w Akademii Górniczej we Freibergu i już na pierwszym roku został przez słynnego Abrahama Gottloba Wernera uznany za jednego z najwybitniejszych uczniów. Po ukończeniu studiów, Pusch w latach 1810-1815 brał udział w pracach geologicznych (ówcześnie zwanych geognostycznymi) w Saksonii, a równocześnie studiował teologię na uniwersytecie w Lipsku, zaś w 1813 roku uczestniczył w walkach z wojskami napoleońskimi.

W 1815 roku Pusch powrócił do rodzinnego miasta, gdzie zajął się przygotowaniem publikacji przedstawiających naukowe teorie jego nauczyciela Wernera, który publikował bardzo niechętnie. Za jego zgodą opracował „Katechizm geognosty” a wyniki swoich rozważań ogłaszał, ówcześnie przyjętym zwyczajem, w formie listów do czasopisma przyrodniczego „Leonhard’s Taschenbuch”, krytykował w nich, m. in. system chemicznej klasyfikacji minerałów Berzeliusa.

Rok później wraz z kilkoma geologami - podobnie jak on wychowankami Bergakademie we Freibergu - przyjechał do Polski, aby objąć stanowisko wykładowcy w organizowanej z inicjatywy Stanisława Staszica Szkole Górniczej w Kielcach. Początkowo wykładał chemię ogólną, metalurgiczną, analityczną i hutnictwo, wkrótce potem objął także dwa najważniejsze przedmioty: geognozję (geologię) i oryktognozję (mineralogię). Stwierdzając, że znajomość budowy geologicznej Polski jest bardzo słaba, już w pierwszym roku pobytu podjął badania geologiczne. Badania te wykraczały poza granice Królestwa Kongresowego, rozpoczął je od okolic, w których występowały złoża surowców mineralnych: Wieliczki, Bochni, Olkusza, Swoszowic i Czarkowych. Prowadził je nieprzerwanie przez cały okres pobytu w Kielcach 1816-1826, a ich wyniki przedstawił w swym głównym dziele: Geognostische Beschreibung von Polen so wie des übrigens Nordkarpathenländer von Georg Gottlieb Pusch: wydanym w Stuttgarcie w dwóch częściach (w 1833 i 1836 roku.)

Następnie Pusch został przeniesiony służbowo do Wydziału Górnictwa w Warszawie, gdzie prócz prac administracyjnych podejmował również badania terenowe, a oprócz tego był odpowiedzialny za sprawy krajowego hutnictwa. W 1831 roku powołano go na członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Rok później został radcą górniczym w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, ale wkrótce został zwolniony wobec reorganizacji administracji górniczej. Środkiem utrzymania licznej rodziny stała się sprzedaż bogatej kolekcji okazów geologicznych zebranych podczas wypraw terenowych. Kolekcja ta przechodziła następnie różne koleje, ostatecznie weszła w skład zbiorów uniwersyteckich i wraz z nimi uległa zniszczeniu w czasie II Wojny Światowej.

Zmuszony warunkami życiowymi Pusch podjął działalność w nowej dla siebie dziedzinie, został zastępcą do spraw technicznych dyrektora mennicy podległej Bankowi Polskiemu (1834-1842 r. ). Po latach kolejna zmiana przywróciła mu stanowisko naczelnika sekcji technicznej w Wydziale Górnictwa. Na tym stanowisku odbywał również podróże naukowe po kraju. Jako urzędnik wyższego stopnia uzyskał w tym czasie dziedziczne szlachectwo otrzymując herb Korun. Brak natomiast potwierdzenia, że pod koniec życia podpisywał się przybranym od rodzinnego miasta przydomkiem Koreński.

W czasie, gdy Pusch pracował w mennicy ukazały się drukiem napisane wcześniej książki: „Geognostische Beschreibung...”, oraz „Polens Paleontologie:. W tym czasie ukazywały się również w niemieckich czasopismach geologicznych pierwsze przyczynki i uzupełnienia do wcześniejszych prac. Artykuły te ukazywały się w tłumaczeniu na język polski w 1881 roku w „Pamiętniku fizjograficznym” wydawanym w Warszawie (wcześniej, jeszcze za życia autora, ukazywały się krótkie notatki w „Pamiętniku Warszawskim”). W rękopisie pozostały obszerne tomy obserwacji meteorologicznych i klimatycznych, podręczniki paleontologii i geologii oraz praca mająca na celu pogodzenie podania o potopie z wynikami badań utworów dyluwialnych.

Dorobek naukowy Puscha był wysoko ceniony przez ówczesne kręgi naukowe, utrzymywał liczne kontakty ze swoimi kolegami z Bergakademie we Freibergu i innymi niemieckimi geologami, współpracował z profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego Ludwikiem Zejsznerem, był członkiem Miskiewskiego Towarzystwa Przyrodniczego oraz Geological Society of London.

Jerzy Bogumił Pusch (tak są zapisane inicjały jego imion na nagrobku) zmarł po długiej chorobie w dniu 2 października 1846 roku. Jest on pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim przy ul. Młynarskiej w Warszawie.

Opracowała: Halina Urban

Źródła:

  • Kleczkowski A.S. - Z lat młodzieńczych G.G. Puscha (1790-1816), Prace Muzeum Ziemi nr 15, cz.1, 1970;
  • Kleczkowski A.S. - Jerzy Bogumił Pusch - życie i dzieło w okresie Królestwa Polskiego 1816-1831. Studia i materiały z dziejów Nauki Polskiej, seria C, nr 17. 1972;
  • Kleczkowski A.S. - Jerzy Bogumił Pusch - ostatni okres życia i działalności 1830-1846. Prace Muzeum Ziemi nr 21, cz.2, 1974;