Jan Nowak

Jan Nowak Jan Nowak urodził się 15.X.1880 r. w Hołyniu w Małopolsce Wschodniej. Studia wyższe odbył we Lwowie, jako uczeń Zubera, Dunikowskiego i Teisseyre'a. Pierwsze jego prace rozpoczęte około 1907 r. dotyczyły głównie paleontologii i stratygrafii górnej kredy Podola i Roztocza Lwowsko-Rawskiego. W 1908 roku rozpoczął wydawanie monografii głowonogów górnokredowych w Polsce. Monografia ta ukazywała się do 1913 roku i nosiła tytuł "Badania w zakresie głowonogów z górnej kredy w Polsce". Te prace paleontologiczno-stratygraficzne nie przeszkadzały już wtedy Nowakowi w jego zainteresowaniach tektonicznych. Dowodem tego jest artykuł w Kosmosie w 1908 r., poświęcony zagadnieniom geologii alpejskiej, wokół których wrzała wówczas zawzięta dyskusja, która miała wywrzeć na niego wielki wpływ i zmienić wkrótce kierunek jego naukowego rozwoju. W ślad za tą pracą przyszły badania tektoniczne w Alpach Wschodnich, owocem których jest praca nad budową Alp Wapiennych w Salzburgu i Salzkammergucie (1911) oraz rozpoczęcie studiów w Karpatach Wschodnich. Badania te zostały uwieńczone pracą o jednostkach tektonicznych Karpat Wschodnich, wydaną w 1914 r. W międzyczasie, po podróży naukowej odbytej na zachód Europy, Jan Nowak odbył dużą podróż badawczą na wschodnie krańce Syberii do Kraju Nadmorskiego. Naukowym wynikiem tej wyprawy były dwie rozprawy, jedna poświęcona mioceńskim roślinom z Sichote Alin, druga zarysowi budowy tych gór, publikowane w 1912 r. w wydawnictwach Polskiej Akademii Umiejętności. Po powrocie z wyprawy habilitował się z geologii i paleontologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie w 1913 r.

Rok 1914 i wybuch wojny światowej zamyka pierwszy wielki etap naukowej twórczości Nowaka. W tym okresie był on głównie paleontologiem-stratygrafem, ale coraz wyraźniej zaznacza się tektoniczny i karpacki kierunek jego działalności. W czasie wojny światowej, po odniesionej ranie, przebywa jakiś czas w Wiedniu, gdzie wykańcza pracę nad budową i rozwojem niziny nadbużańskiej. Następnie zostaje skierowany do naftowego zagłębia jasielskiego, od tego czasu datuje się jego ścisły związek z Karpatami. Z tego okresu pochodzi większość jego prac karpackich, dotyczących stratygrafii, tektoniki, problemów naftowych i wód mineralnych.

W 1922 r. po krótkim pobycie w Państwowym Instytucie Geologicznym i Państwowym Urzędzie Naftowym, w którym był naczelnikiem, zostaje powołany na katedrę paleontologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie otrzymał kierownictwo Zakładu paleontologicznego. Na katedrze wykładał paleontologię jako kurs obowiązkowy, ale obok tego prowadził specjalne wykłady nadobowiązkowe z geologii, przede wszystkim z geologii tektonicznej, jak "Budowa Angarydy", "Magma a ruchy skorupy ziemskiej", "Budowa Alp", "Tektonika Polski" oraz kursy geologii naftowej a nawet wojennej. Ukoronowaniem tego okresu życia J. Nowaka jest jego największe dzieło "Zarys tektoniki Polski"(1927).

W 1929 roku uczony wydał cenną publikację w języku niemieckim "Die Geologie der polnischen Ölfelder" ("Geologia polskich pól naftowych"). Podobnie jak był wszechstronny w geologii, różnorodnym były jego prace z zakresu organizacji nauki i nauczania. Wymienić przede wszystkim należy jego czynny udział w "Wykładach Powszechnych" Uniwersytetu Jagiellońskiego, których był kierownikiem przez wiele lat, a także w Polskim Radio oraz w zarządach towarzystw naukowych. Szczególnie należy podkreślić pracę w Polskim Towarzystwie Geologicznym. Był jednym z jego założycieli, a od 1927r. był nieprzerwanie jego prezesem. Jako prezes, redagował przez te lata Rocznik Towarzystwa. Był jednym z inicjatorów corocznych wędrownych zjazdów Towarzystwa, w których brał zawsze żywy udział. Jako długoletni profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, J. Nowak miał wielu uczniów i nieraz mówiono nawet o "krakowskiej szkole" geologicznej, mając na myśli zespół kierowany przez niego. Zespół ten wykonał wiele prac, zwłaszcza w Karpatach. Aresztowany i wraz z innymi krakowskimi profesorami został wywieziony do Wrocławia, a potem do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu, został zwolniony z niego w takim stanie, że koledzy przywieźli go na noszach do Krakowa w dniu 6.II.1940 r. W kilka dni potem 18.II.1940 r. zmarł z wyczerpania.

Opracowała: Halina Urban

Źródła:

  • M. Książkiewicz - Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Tom XIX, zeszyt 1, Kraków, 1950;
  • Jerzy Twarogowski - Poczet wielkich geologów, Warszawa, 1974;