Stefan Czarnocki

stef czarnocki 1

Prof. inż. Stefan Czarnocki urodził się w 1878 r. w Gajlańcach na Litwie, jego ojciec był lekarzem. Po ukończeniu szkoły realnej w Sumach na Ukrainie i jednorocznego studium w Instytucie Technologicznym w Charkowie wstąpił w 1898 r. do Instytutu Górniczego w Petersburgu, który ukończył w 1906 r. uzyskując tytuł inżyniera górniczego. Jeszcze w czasie studiów S.Czarnocki został zaangażowany przez Komitet Geologiczny w Petersburgu do współpracy z A.Michalskim przy obliczaniu zasobów Dąbrowskiego Zagłębia Węglowego. Po śmierci Michalskiego w 1907 r. wykonał to zadanie samodzielnie i opublikował pracę dotyczącą budowy geologicznej utworów węglowych tegoż Zagłębia. Wyniki tej pracy oraz podane w niej liczby zasobów weszły później do sprawozdania Międzynarodowego Kongresu Geologicznego w Toronto (1913 r.), zadaniem którego było ustalenie światowych zasobów węgla. W 1908 r. opublikował pracę dotyczącą charakteru złóż rud żelaznych zachodniej części centralnej Rosji i Królestwa Polskiego.

Po ukończeniu Instytutu Górniczego S. Czarnocki rozpoczął stałą pracę w Komitecie Geologicznym początkowo jako współpracownik a od 1912 r. na stanowisku geologa. Głównym tematem jego ówczesnych badań były kaukaskie złoża naftowe. Przez szereg lat wykonywał zdjęcia geologiczne naftowych rejonów w dorzeczu Kubani na północnym Kaukazie oraz na Półwyspie Tamańskim. Prowadził także badania złóż naftowych w obwodzie karskim, w zachodniej części gubernii bakińskiej, w Groznym, w gubernii tyfliskiej oraz na terenach gazowych rejonu Stawropola. Poza tym wykonał szereg ekspertyz geologicznych dla budujących się kolei w północnej części Kaukazu oraz dla projektowanego wykorzystania sił wodnych Kubani, Łaby i innych rzek czarnomorskich. Badał także niektóre kaukaskie złoża węglowe.

Na zaproszenie Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie w 1922 r. przyjechał do Polski i rozpoczął pracę w Instytucie. Został tu mianowany naczelnikiem Wydziału Węgli, od 1931 r. pełnił również obowiązki naczelnika Wydziału Nafty a od 1933 r. połączonego Wydziału Węglowo-Naftowego. Do reorganizacji Instytutu w 1933 r. był przez pewien czas wicedyrektorem a od lutego 1937 r. do kwietnia 1938 r. dyrektorem Instytutu Geologicznego.

Działalność naukowa S. Czarnockiego w Polsce była związana głównie z geologią Polskiego Zagłębia Węglowego. Po rozpoczęciu swej pracy w Instytucie zorganizował i ustalił kierunek i zakres prac Wydziału Węgli, którym kierował przez 15 lat biorąc równocześnie aktywny udział w jego pracach i badaniach. Wykonał zdjęcie geologiczne znacznego odcinka południowego brzegu Zagłębia (arkusze Brzeszcze i Oświęcim) oraz rozpoczął kartowanie ark. Orzesze. Specjalną uwagę zwrócił na zagadnienie zależności istniejącej między właściwościami węgla a zwłaszcza jego zdolnością koksowania a budową geologiczną Zagłębia i zagadnieniu temu poświęcił szereg publikacji. Zorganizował obszerne badania w zakresie charakteru węgla w najniższym pokładzie grupy siodłowej oraz zbiór z całego obszaru Zagłębia pokładowych próbek węgla dla ówczesnego Instytutu Chemicznego w Warszawie. Badał wyklinowanie pokładu Reden (obecnie 510) we wschodniej części Zagłębia, opracował mapę rozmieszczenia zasobów węgla w Zagłębiu, przeprowadził nowe szacunkowe obliczenie wielkości zasobów, dał próbę rejonowania Zagłębia z punktu widzenia rozmieszczenia i charakteru złóż węglowych i wyznaczył najbardziej korzystne pod względem gospodarczym kierunki ekspansji górniczej.

Do najpoważniejszych osiągnięć naukowych S. Czarnockiego w Polsce należy opublikowana praca Polskie Zagłębie Węglowe w świetle badań geologicznych ostatnich lat dwudziestu (1935) dotyczącą okresu 1914 - 1934 r. Poza rozpatrzeniem wszystkich ważniejszych badań przeprowadzonych w tym okresie zamieścił w tej pracy wiele własnych opracowań i poglądów częściowo przedtem niepublikowanych a dotyczących zarówno stratygrafii karbonu jak i szeregu zagadnień z dziedziny geologii gospodarczej. Z zakresu geologii naftowej S. Czarnocki opublikował pracę dotyczącą metod obliczania zasobów nafty oraz kilka artykułów dotyczących między innymi możliwości odkrycia nowych złóż naftowych w Polsce oraz problemu nafty w Wielkopolsce i na Kujawach. Poważne osiągnięcie stanowi wykonana pod jego redakcją Mapa Bogactw Kopalnych Polski w skali 1: 750 000 (1931) oraz obszerny tekst objaśniający. W 1927 r. S. Czarnocki dokonał oceny wartości terenów węglowych będących własnością Państwa na całym obszarze naszego Zagłębia. Oparł się on na szczegółowych danych górniczych i kartograficznych mapach i przekrojach wszystkich kopalń państwowych. Oszacował zasoby i ustalił prognozę eksploatacji.

W 1938 r. S. Czarnocki odszedł z Instytutu Geologicznego i objął katedrę Geologii Stosowanej na Akademii Górniczej w Krakowie. W latach 1937 - 1939 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Górniczego AG. Podczas II wojny światowej zostaje wywieziony do obozu w Sachsenhausen skąd wraca 8 lutego 1940 roku. Do 1945 roku jest wykładowcą w Technicznej Szkole Górniczo-Hutniczo-Mierniczej w Krakowie. Po zakończeniu wojny w 1945 r. został Dziekanem Wydziału Geologiczno-Mierniczego AG.

U schyłku swego życia opublikował jeszcze kilka prac między innymi Geologię węgli (1947) wspólnie z R. Krajewskim i W. Bobrowskim oraz Energetyczne surowce mineralne na Dolnym Śląsku (1948). Dorobek naukowy S. Czarnockiego zamyka się cyfrą około 80 publikacji. Czarnocki szereg lat uczestniczył w pracach Polskiego Komitetu Energetycznego, był prezesem Warszawskiego Koła Stowarzyszenia Inżynierów Górniczych i Hutniczych, z ramienia Ministerstwa Przemysłu i Handlu zasiadał w Komitecie Rzeczoznawców Spółki Akcyjnej Pionier we Lwowie, która zajmowała się poszukiwaniami złóż ropy naftowej, był prezesem Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Brał czynny udział w czterech Międzynarodowych Kongresach: w Heerlen (1927, 1935 r.) poświęconych stratygrafii karbonu, w Paryżu (1935 r.) poświęconym zagadnieniom górnictwa, hutnictwa i geologii stosowanej oraz w Kongresie Geologicznym w Moskwie w 1937 r.

Zmarł dnia 6 stycznia 1947 r.

Opracowali: Zbigniew Werner i Halina Urban

Źródła:

  • Czterdzieści lat Instytutu Geologicznego 1919-1959 część I, Warszawa, 1960 ;
  • J.S. Samujłło - Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydawnictwa Jubileuszowe 1919-1967 Kraków, 1970;
  • Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki, Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego Tom XLI, zeszyt 1 Kraków, 1971;