Marek Pawłowicz

Marek Pawłowicz W XIX wieku w pierwszej jego połowie trwał jeszcze w Europie spór między zwolennikami teorii neptunistycznej a plutonistami. Po obu stronach stali przedstawiciele Francji, Niemiec, Rosji i innych krajów. Brakowało wśród nich jeszcze Polaków. Wreszcie w 1822 roku ukazała się książka, która włączyła naukę polską w ten wielki spór. Sprawcą tego wydarzenia był profesor mineralogii na Uniwersytecie Warszawskim - Marek Pawłowicz. Rozprawa jego nosiła nazwę "O własnościach i początku bazaltu". W ten sposób w Polsce torowały sobie drogę poglądy i teorie modne już wówczas w pozostałych krajach Europy. Był to początek rozwoju geologii w Polsce, który zainicjował Stanisław Staszic.

Pawłowicz Marek (Marcin) Antoni (Antoniusz) urodził się 9.XI.1789 we wsi Łohiszyn pod Pińskiem. Ojciec jego za czasów Rzeczypospolitej był porucznikiem w kawalerii litewskiej. Początkowo Pawłowicz uczył się w domu oraz w szkołach pijarskich w Lubieszowie i Dąbrownicy, a następnie w gimnazjum w Wilnie. Studiował w Uniwersytecie Wileńskim literaturę polską i łacińską, historię, matematykę, fizykę i historię naturalna. W r. 1808 otrzymał stopień kandydata filozofii.

Po studiach został nauczycielem prywatnym na Litwie, a następnie uczył w gimnazjum w Witebsku. Po ogłoszeniu przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (WRiOP) Królestwa Polskiego. Pol. konkursu dla kandydatów do stanu nauczycielskiego na organizującym się Uniwersytecie Warszawskim, zgłosił się do egzaminu, po czym został skierowany w r. 1817 na zagraniczne studia specjalistyczne w naukach fizycznych, a szczególnie w mineralogii, geologii i hutnictwie. W r. 1821 został skierowany do pracy w Liceum Warszawskim jako nauczyciel botaniki i mineralogii. Ponadto władze oświatowe powierzyły mu uporządkowanie i dozór nad gabinetem mineralogicznym uniwersytetu, w związku z czym miał prawo do zasiadania w Radzie Wydziału Filozoficznego tejże uczelni. Z dubletów gabinetu ułożył dwanaście kolekcji przeznaczonych do szkół średnich Królestwa Polskiego. Porządkowaniem gabinetu zajmował się do końca życia, co - zważywszy na zbiór liczący 20 000 okazów - zabierało wiele energii i w poważnym stopniu nadwerężyło jego zdrowie.

W r. 1821 zamieścił w "Pamiętniku Warszawskim" rozprawę O kombinacji wody z kwasorodem i nadzwyczajnych własnościach nowej istoty, w 1822r. opublikował ważną rozprawę O własnościach i początku bazaltów, która stała się podstawą publicznej obrony na stopień doktorski na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego.

Od maja 1824r. do listopada 1825r. Pawłowicz odbywał podróż zagraniczną w celach zdrowotnych. Podczas tej podróży prowadził jednocześnie obserwacje geologiczne, zbierał okazy skał, skamieniałości i minerałów do gabinetu Uniwersytetu Warszawskiego, a także - z polecenia Stanisława Staszica - interesował się postępem prac B. Thorwaldsena nad pomnikiem Mikołaja Kopernika, Józefa Poniatowskiego i Wacława Potockiego. Z podróży tej przywiózł do gabinetu mineralogicznego Uniwersytetu Warszawskiego okazy minerałów i skał. Niektóre spostrzeżenia z podróży ogłosił w r. 1825 w "Dzienniku Warszawskim", pt. Wyjątki z dziennika pewnego rodaka Włochy zwiedzającego. Po powrocie objął zastępczo (za Adama M. Kitajewskiego) na Uniwersytecie Warszawskim katedrę chemii, przez co stracił etatowe miejsce w Liceum Warszawskim. Wykłady z chemii ogólnej prowadził przez dwa lata z jednoczesnymi demonstracjami w laboratorium mineralogicznym. W końcu 1825r. został profesorem historii naturalnej w Szkole Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego.

Pod koniec 1828r. po porozumieniu z władzami Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, wspólnie ze Stanisławem Janickim i Krystynem Lachem Szyrmą, przystąpił do prac nad redakcją czasopisma "Pamiętnik Fizycznych, Matematycznych i Statystycznych Umiejętności z Zastosowaniem do Przemysłu" i był współredaktorem jego pierwszych sześciu zeszytów. Zamieszczał w nich niektóre własne opracowania. W kwietniu 1829 otrzymał nominację na tymczasowego profesora mineralogii Uniwersytetu Warszawskiego. Rozpoczął wykłady na początku r. akad. 1829/30. Wskutek nasilenia choroby płuc przerwał zajęcia. Otrzymał zgodę na kolejny leczniczy wyjazd za granicę, lecz zmarł 24. VII. 1830 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Świętokrzyskim.

Opracowała: Halina Urban

Źródła:

  • Jerzy Twarogowski - Poczet wielkich geologów, Warszawa, 1974;
  • Zbigniew Wójcik - Polski Słownik Biograficzny, tom XXV, Wrocław-Warszawa- Kraków-Gdańsk, 1980;